Το γνωστό πρόγραμμα στο εμπορικό κέντρο της πόλης μας εξακολουθεί να προκαλεί μεγάλη ταλαιπωρία σε όλους μας, κυρίως όμως οικονομική αφαίμαξη στους καταστηματάρχες, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη του και την προηγηθείσα και συνεχιζόμενη οικονομική δυσπραγία της τοπικής μας κοινωνίας.
Ακούστηκαν αυτό το διάστημα και ακούγονται πολλές απόψεις. Αρκετές απ’ αυτές ήταν ενδιαφέρουσες, άλλες του τύπου «η ομορφιά είναι θέμα προσωπικού γούστου». Κάποιοι άλλοι μιλούν με θυμοσοφία για «πεταμένα λεφτά». Ίσως το πιο σημαντικό όμως να είναι ότι, παρά τις προσπάθειες, οι διαφορετικές απόψεις δεν κατάφεραν να συγκροτήσουν συζήτηση. Η συζήτηση και η συνομιλία στην Ελλάδα φαίνεται πως πέθανε. Οι απόψεις εκφράζονται σαν συνθήματα, δεν κεντιούνται σ’ έναν ενιαίο καμβά, όπως επιτάσσει στην προκειμένη περί- πτωση ένα ζήτημα που μας αφορά όλους, αφού πρόκειται για τον δημόσιο χώρο.
Θέλω να πω πως εάν πρόκειται για την αρχιτεκτονική του σπιτιού μας, έχουμε περισσότερα περιθώρια ελευθερίας να το σχεδιάσουμε όπως μας αρέ- σει. Όταν πρόκειται όμως για την αγορά μιας πόλης, που ευτυχώς διατηρεί ακόμη κάτι από την αρχαιοελληνική της σημασία, έχουμε την ευθύνη να ευθυγραμμίζουμε τις απόψεις μας με την ιστορία της πόλης και τα αισθητικά κριτήρια που καθορίζει ο χρόνος, η φύση, η ταυτότητα και ο ελληνι- κός πολιτισμός.
Η αισθητική, η λιτή αρχοντιά, η χάρη, η συμμετρία, η αρμονία, η φαντασία, η προοπτική, και κυρίως η λεπτότητα και η γλυπτική – με την πλατιά της έννοια που αφορά στη σμίλευση των όγκων – που αποτελούσαν επί αιώνες τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής τέχνης, είτε της κλασικής, είτε της λαϊκής – η οποία, υποτιμημένη ούσα, ουδόλως υπολείπεται – αν και διατηρήθηκαν και εξελίχθηκαν μέσα σε δύσκολες ιστορικές συνθήκες, τις τελευταίες δεκαετίες φαίνεται ότι διασώζονται μόνο σε ορισμένες νησίδες σπουδής, όπου κάποιοι δημιουργοί αναζητούν σε σχέση με τις εξελίξεις και τα σύγχρονα δεδομένα τις αμέτρητες όψεις του «ωραίου» που δια- μορφώνουν την κατανόησή μας για την τέχνη, για το χώρο που ζούμε, για την πόλη, για τον πολίτη, για τον πολιτισμό. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις οι δημιουργίες στο χώρο είναι δυνατόν να προσφέρουν ένα καθημερινό ζωντανό ταξίδι στο χρόνο, εν προκειμένω στην αρχαία Αμβρακία και στη βυζαντινή Άρτα, εννοείται, το ξαναλέω, με βάση τις σύγχρονες ανάγκες και προοπτικές.
Μιας και δεν είμαι ειδήμων, εκφράζω τις απόψεις μου με τη μέγιστη δυνατή σχετικότητα, αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνει κανείς κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά στην ανάπλαση της πόλης μας. Τα στοιχεία τα οποία κραυγάζουν μέσα στην υπερβολή τους είναι οι ασύμμετροι με το χώρο όγκοι και η κυριαρχία του γκρίζου χρώματος. Είναι γνωστό πως ο μεγάλος όγκος περιορίζει, καταπιέζει και υποσυνείδητα συνθλίβει, ενώ το πολιορκητικό καταθλιπτικό γκρίζο, επιτείνει την γκρίζα ατμόσφαιρα των ανθρώπινων σχέσεων, τη στιγμή που αυτές οι παράμετροι δεν αφήνουν περιθώρια στην προοπτική, στην αισιοδοξία, στη χαρά, στην ελευθερία. Τα προβλήματα αυτά επιτείνονται με το ότι τα υλικά είναι κακής ποιότητας, εμποτίζονται και δύσκολα καθαρίζονται, με αποτέλεσμα να φαίνονται πάντα βρώμικα.
Ο Σαράντος Καργάκος είχε γράψει πως η σύγχρονη οικιστική είναι «μια γεωμετρημένη σκλαβιά», από την οποία, εκτός των άλλων, απουσιάζει παντελώς η αίσθηση της λεπτότητας. Η λεπτότητα είναι μία από τις κορυφαίες αρετές και αξίες του ελληνικού πολιτισμού. Φαίνεται στα αγάλματα, στους κίονες, στις εκκλησιές, στο λεπτοκεντημένο εργόχειρο της γιαγιάς ή της μητέρας. Φαίνεται και στο σώμα του κάθε ανθρώπου, όχι κατ’ ανάγκη στα κιλά του αλλά στην κίνησή του, στο κυμάτισμά του, στο ντύσιμό του, στον ιπποτισμό του, στην αβροφροσύνη του. Φαίνεται παντού, σε κάθε «στατική» κατασκευή, η οποία μέσα στην ακινησία της εκφράζει την εσωτερική κίνηση του σχεδιαστή. Πρόκειται δηλαδή για μια κυρίως εσωτερική ιδιότητα, η οποία είναι το πρώτο θύμα της μαζικής κουλτούρας, της ομοιομορφίας δηλαδή, και των σχεδίων που είναι προϊόντα όχι μιας «λειτουργίας», αλλά μιας μηχανοποιημένης δουλειάς, μιας δουλειάς, που έχει γίνει σχεδόν σε κάθε σύγχρονη έκφραση, συνοδοιπόρος της καπιταλιστικής βιομηχανικής παραγωγής.