H πανδημία του κορονοϊού άλλαξε τον τρόπο ζωής μας και δημιούργησε νέα δεδομένα σ’ όλους τους αναπτυξιακούς κλάδους.
Τώρα που περιορίσθηκε το πρόβλημα τίθεται επιτακτικά το ερώτημα τι μέλλει γενέσθαι για το επόμενο χρονικό διάστημα. Οι κυριότεροι αναπτυξιακοί και οικονομικοί κλάδοι έχουν υποστεί μικρές ή μεγάλες απώλειες, όπως αναφέρουν όλοι οι έγκριτοι οικονομικοί οργανισμοί. Στη χώρα μας ιδιαίτερα, οι κυριότεροι παραγωγικοί κλάδοι, δηλαδή αυτοί που φέρνουν συνάλλαγμα και τροφοδοτούν τους άλλους, είναι ο εξωτερικός τουρισμός με 15 έως 20% του ΑΕΠ, η βιομηχανία και οι πρώτες ύλες με 17%, ο ναυτιλιακός τομέας με 7%, τα logistics και το εμπόριο με 9% και η αγροτική παραγωγή με 5% του ΑΕΠ. Από τα ποσά αυτά χρηματοδοτούνται όλες οι άλλες δραστηριότητες και υπηρεσίες στην ελληνική οικονομία.
Στην γεωργική παραγωγή παρουσιάζεται η μεγάλη πρόκληση να ανακάμψει γρήγορα από την κρίση, όταν φυσικά αυξηθεί η διεθνής ζήτηση. Οι συνέπειες από την μέχρι τώρα κρίση δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές. Κάθε κρίση περιέχει και νέες ευκαιρίες ανάπτυξης γι’ αυτούς που θα βγουν αποφασιστικά μπροστά πρώτοι και καλύτεροι. Βέβαια, το θέμα αυτό είναι μεγάλο για τη χώρα μας και δεν αναπτύσσεται σε ένα σύντομο άρθρο. Βασικά θα εστιάσω τις σκέψεις μου κυρίως στην αγροτική έκταση του κάμπου της Άρτας, ο οποίος είναι ο μεγαλύτερος της Ηπείρου και θα αναπτυχθούν ορισμένες ιδέες για την δύσκολη εποχή που ακολουθεί.
Το «περιβόλι της Ηπείρου», δηλαδή ο κάμπος της Άρτας, ήταν από παλαιά πεδιάδα εύφορη περικλειόμενη από τον ποταμό Άραχθο στα ανατολικά και τον ποταμό Λούρο στα δυτικά. Σήμερα, μετά την κατασκευή των αποστραγγιστικών έργων, παρατηρείται μείωση της έκτασης των ελών-αλιπέδων στο 1/3, ενώ η έκταση των καλλιεργειών όπως φαίνεται στον πίνακα 1 ανέρχεται σε 200.585 στρέμματα σε σύνολο έκτασης 280.647 στρέμματα.
Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις
Οι εκτάσεις οι οποίες καλλιεργούνται, όπως αποτυπώνονται στον πίνακα 2, είναι 55.000 στρέμματα με εσπεριδοειδή, 45.000 στρέμματα με ελιές και κυρίως με την κονσερβοελιά Άρτας και πάνω από 18 έως 20.000 στρέμματα με ακτινίδια.
Τις τελευταίες δεκαετίες τα πορτοκάλια παρουσιάζουν στασιμότητα στον εξαγωγικό τομέα και αρκετές φορές λόγω μη ζήτησης του προϊόντος, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις εγκαταλείπονται από τους παραγωγούς. Η αγοραστική ζήτηση των μανταρινιών τα τελευταία χρόνια είναι ικανοποιητική, όπως επίσης και των ακτινιδίων. Η ελαιοκαλλιέργεια παρουσιάζει πολλά προβλήματα στην διάθεση του συγκομιζομένου προϊόντος, ιδιαίτερα η κονσερβοελιά Άρτας.
Ο αριθμός των φυτωρίων στην περιοχή είναι 27 με συνολική έκταση 393 στρέμματα και 48 στρέμματα (12%) είναι καλυμμένα με θερμοκήπια. Από πλευράς μεταποίησης υπάρχουν 16 συσκευαστήρια φρούτων, τρεις μεταποιητικές μονάδες επιτραπέζιας ελιάς και έξι ελαιοτριβεία. Όταν ήλθα για μόνιμη εγκατάσταση στην Άρτα, στο τέλος της δεκαετίας του 1980, υπήρχαν στην περιοχή πέντε ή έξι μονάδες χυμοποίησης πορτοκαλιού. Σήμερα -δυστυχώς- δεν υπάρχει καμία. Τότε υπήρχαν αρκετοί δυναμικοί συνεταιρισμοί, οι οποίοι ασχολούνταν με την συλλογή, την επεξεργασία και την διάθεση της ντόπιας βρώσιμης ελιάς. Τώρα δεν υπάρχει κανένας.
Μάλιστα αυτό το οποίο μου έκανε εντύπωση, όταν στο πλαίσιο ενός διεθνούς ερευνητικού προγράμματος για την ελιά είχαμε συνάντηση με ελαιοπαραγωγούς στο Κομπότι και προσπαθήσαμε να πείσουμε τους έμπειρους παραγωγούς για την αναγκαιότητα των συνεταιρισμών, ήταν το ότι υπήρχε δυναμική άρνηση. Παρότι τους τονίζαμε ότι οι κύριες ελαιοπαραγωγικές χώρες, Ισπανία και Ιταλία, βασίζονται στους συνεταιρισμούς, η απάντηση ήταν ότι έχουμε υποστεί πολλά και δεν θέλουμε να ακούσουμε γι’ αυτούς.
Αλήθειες
Βέβαια, πρέπει να αναφερθούν ορισμένες αλήθειες οι οποίες κρύβονταν επιμελώς για χρόνια από τους «επιτήδειους».
Τα προβλήματα στην εγχώρια γεωργική παραγωγή ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του ’80 όταν ο Τύπος της εποχής για να δημιουργήσει προβλήματα στους εύρωστους μέχρι κάποια στιγμή αγροτικούς συνεταιρισμούς, έγραφε συνεχώς για «σάπια ροδάκινα ή πορτοκάλια» ελληνικής προέλευσης που έφθαναν στη μεγάλη αγορά του Μονάχου.
Το διάστημα αυτό το καλαμπόκι της ΚΥΔΕΠ είχε αφλατοξίνες, το λάδι της Ελαιουργικής έπιανε μούργα και τα γάλατα της ΣΥΝΕΡΓΑΛ ήταν ληγμένα. Η υπονόμευση στον αγροτικό συνεργατισμό εκ των έσω και από εξωτερικούς παράγοντες αφενός με το εύκολο κοινοτικό χρήμα των επιδοτήσεων και αφετέρου με την δυσφήμηση της φήμης της ντόπιας αγροτικής παραγωγής κατάφερε σε σύντομο χρονικό διάστημα να δώσει την θέση της στα εισαγόμενα γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα.
Έκλεισαν τους σταθμούς
Στην Περιφέρειά μας, την Ήπειρο, οι Σταθμοί Γεωργικής Έρευνας στα Ιωάννινα και στον Καλόβατο Άρτας, έκλεισαν πριν μερικές δεκαετίες, σηματοδοτώντας την παντελή έλλειψη ενδιαφέροντος του κράτους για την γεωργία στον τόπο μας.
Βέβαια, το ΥΠΑΑΤ (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων) δημοσιεύει συνεχώς σε ΦΕΚ λίστα με προωθούμενες καλλιέργειες, στην οποία περιλαμβάνονται συστάσεις και για την Άρτα.
Κατευθυντήριες οδηγίες στις οποίες δεν δίνει κανένας σημασία. Είναι ενδεικτικό ότι η ονομασία προέλευσης (Προϊόν Γεωγραφικής Ένδειξης) Κονσερβοελιά Άρτας σώθηκε την τελευταία στιγμή με ενέργειες του Δήμου Νικολάου Σκουφά και ενός αξιόλογου καθηγητή του Τμήματος Γεωπονίας.
Σήμερα για να αναπτυχθεί η γεωργία στον τόπο μας, πιστεύω ότι πρέπει να πείσει. Να πείσει για τις δυνατότητές της στον τομέα της ποιότητας, να πείσει ενδεχομένως για την ανταγωνιστικότητά της στη σχέση ποιότητας και τιμής. Οι αγρότες μας πρέπει να αντιληφθούν τις πραγματικές δυνατότητες που έχει αυτό που κάνουν.
Έτσι θα βελτιωθεί η γεωργία
Αναφέρονται παρακάτω μερικές ενέργειες, οι οποίες μπορεί να βελτιώσουν την γεωργία στον τόπο μας, που είναι οι εξής:
– Να δημιουργηθεί αποθετήριο γνώσης.
-Να γίνει συστηματική καταγραφή και μελέτη των εδαφοκλιματικών συνθηκών.
-Να πραγματοποιηθεί έρευνα για την αξιολόγηση νέων καλλιεργειών, νέων ποικιλιών και νέων καλλιεργητικών τεχνικών.
-Να καταγραφεί αναλυτικά η υπάρχουσα κατάσταση και η εμπειρία των παραγωγών. Επιπροσθέτως, χρειάζεται αναδιοργάνωση των γεωπονικών και γεωργικών υποδομών, καθώς και συνεχής καταγραφή των φυτοπαθολογικών συνθηκών.
-Μία καλή πρόταση ίσως να είναι οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες, για τις οποίες το πλεονέκτημα των ιδανικών εδαφοκλιματικών συνθηκών, καθώς η ύπαρξη και η ανάδειξη του γεωθερμικού πεδίου στις Συκιές Άρτας, μπορούν να καταστούν καθοριστικά.
– Να ξεκινήσει η κάλυψη των κτημάτων που καλλιεργούνται τα ακτινίδια με αντιχαλαζιακά δίχτυα, όπως συμβαίνει σ’ όλες τις προηγμένες γεωργικά χώρες. Δεν μπορούν οι αγρότες μας να βασίζονται στην αποζημίωση του ΕΛΓΑ. Στην Ιταλία για παράδειγμα το 95% των εκτάσεων που καλλιεργούνται με το κίτρινο ακτινίδιο είναι καλυμμένες.
– Να γίνει συστηματική ενημέρωση και καθοδήγηση για την σωστή χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων από τους αγρότες μας, ώστε να μην κινδυνεύουν με αφανισμό τα αλιεύματα και η πανίδα του Αμβρακικού κόλπου και ιδιαίτερα των λιμνοθαλασσών που τον περιβάλλουν.
Πειραματικά αβοκάντο
Ήδη μερικοί προοδευτικοί αγρότες άρχισαν πειραματικά να καλλιεργούν το υποτροπικό φυτό αβοκάντο με πολύ προσοχή στις ιδιαίτερες καλλιεργητικές συνθήκες που απαιτεί. Τα αποτελέσματα θα φανούν σε τρία με τέσσερα χρόνια.
Κάπως έτσι ξεκίνησε και η καλλιέργεια της ακτινιδιάς, αρχές του 1980, η οποία πηγαίνει θαυμάσια. Απ’ ότι είναι ήδη σαφές αρκετά γεωργικά προϊόντα μας έχουν και θα έχουν μεγάλη ζήτηση στην διεθνή αγορά. Έτσι σήμερα γίνονται ανάρπαστα τα πορτοκάλια και τα ακτινίδια λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε βιταμίνη C, καθώς και η επιτραπέζια ελιά. Η πανδημία έκανε ολοφάνερη την μεγαλύτερη αδυναμία του αγροτικού τομέα, δηλαδή την μεγάλη έλλειψη ντόπιων εργατικών χεριών. Οι αλλοδαποί εργάτες, ιδιαίτερα των όμορων κρατών, έμειναν στη χώρα τους λόγω της απαγόρευσης μετακίνησης από γειτονικές χώρες. Είναι επιτακτικό να διερευνηθούν τρόποι προσέλκυσης των εναπομεινάντων νέων μας στην γεωργία.
Επιπλέον, να βρεθεί άμεσα τρόπος για την λειτουργία των μονάδων χυμοποίησης στην Άρτα για να μην πηγαίνουν τα πορτοκάλια μας για παραγωγή χυμού σε άλλες περιοχές της χώρας.
Προς τους πολιτικά υπεύθυνους
Ακόμα πρέπει άμεσα οι φέροντες την πολιτική ευθύνη στην περιοχή μας να ασχοληθούν με την σωστή και μελετημένη διαχείριση των θεμάτων του αγροτικού τομέα. Ως γνωστό η πίστη φέρνει μελέτη, η μελέτη φέρνει σχεδιασμό, ο σχεδιασμός θα φέρει αποτέλεσμα. Όλα τα άλλα έχουν σαν επακόλουθο γκρίνια, απογοήτευση και μαρασμό, όπως τα ζήσαμε επανειλημμένα στον τόπο μας στο παρελθόν.
Φαίνεται σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, να είναι επίκαιρη η ρήση του μεγάλου Έλληνα διανοητή και φιλοσόφου Αριστοτέλη: «Πασών των επιστημών μήτηρ τε και τροφός
Γεωργία εστί».
*Ο Δρ. Γεώργιος Μάνος είναι Γεωπόνος, πρώην πρόεδρος ΤΕΙ Ηπείρου