Το βακούφι (αραβικά: وقف) είναι δωρεά, συνήθως κτηματική, η οποία παραχωρείται σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο, για μουσουλμανικούς θρησκευτικούς ή φιλανθρωπικούς σκοπούς, χωρίς πρόθεση ανάκτησης των περιουσιακών στοιχείων. Εδώ θέλω να δούμε την περίπτωση του βακούφικου Ιμαρέτ Άρτας.
Την πρώτη αναφορά για τα την ίδρυση ενός Κουλιγιέ από τον Φαΐκ πασά την κάνει ο Asik Pasazade στο έργο του Osmanogullari Tarihi, όπου αναφέρει τους μεγάλους και σημαντικούς βεζίρηδες. Μέσα σ’ αυτούς ανα- φέρει και τον Φαΐκ πασά. Όμως αυτό που γράφει ο Asik Pasazade είναι πως ο Φαΐκ πασάς παίζει ακόμα με την ιδέα να φτιάξει ένα ίδρυμα.
Ο Asik Pasazade τα γράφει αυτά γύρω στα 1477 με 1478. Άρα σωστά συμπεραίνουμε πως το ίδρυμα και το τζαμί είναι έργα μετά το 1479. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν θέμα τιμής για κάποιον να είναι κτήτορας κάποιου έργου.
Για την ίδρυση ενος βακούφικου έργου θα μπορούσαν να διατεθούν ακίνητες περιουσίες, χρήματα, ζώα κτλ. Η προϋπόθεση ήταν να είναι κανείς ελεύθερος, ενήλικας και πνευματικά υγιής. Η περιουσία του βακουφιού ήταν αιώνια. Δεν μπορούσε κανείς να επέμβει. Ούτε ο Σουλτάνος.
Όταν, λοιπόν, ο Φαΐκ πασάς αποφασίζει να φτιάξει το Κουλιγέ σαν βακούφικο δεν έχει μόνο λόγο να περάσει το όνομά του στην αιωνιότητα αλλά ενσωματώνοντας την περιουσία του στο βακούφικο διασφαλίζει την περιούσια του γι’ αυτόν και τους απογόνους του.
Πρέπει να πω εδώ πως τα βακούφικα μπορούμε να τα βρούμε σε δύο κατηγορίες. Σε αυτά που είναι μόνο για φιλανθρωπικούς σκοπούς και δεν μπορεί να τα κληρονομήσει κανείς και σ’ αυτά που είναι ιδιωτικά και έχουν κληρονόμους έως την εξάλειψη της γενιάς του ιδρυτή αλλά αυτά μπορούν να κληρονομηθούν και σε άλλους παραπέρα.
Άλλη μια κατηγορία, επίσης, σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, είναι τα ημι-οικογενειακά βακούφικα που όπως πολύ σωστά γράφει η Σοφία Λάϊου, ο ιδρυτής όριζε τον ίδιο και τους απογόνους του ως διοικητικούς ή θρησκευτικούς αξιωματούχους του βακουφίου, εξασφαλίζοντας έτσι μια τακτική μισθοδοσία, ενώ και το πλεόνασμα των εσό- δων διανέμονταν μεταξύ των μελών της οικογενείας του αφιερωτή. Μια τέτοια περίπτωση φαίνεται να έχουμε και στην Άρτα με τον Φαΐκ πασά.
Η ιδρυτική πράξη του
Κουλιγιέ – βακουφιού
Αν και βοεβόδας της περιοχής ο Φαΐκ πασάς, για το έργο του έπρεπε να πάρει τις σχετικές άδειες από τον εκπρόσωπο του Σουλτάνου, τον Κατή.
Έτσι στα 1493 υπογράφει το ιδρυτικό ο Καζασκέρης (kazasker), δηλαδή ο αρχιδικαστής της Ρουμελίας Μουσταφά Εφέντης, ενω αντίγραφο της πράξης υπογράφει και κατής (ιεροδικαστής) της Άρτας Αχμέντ Εφέντης. Αυτό προκύπτει απο το αρχείο βακουφιών με αριθμό 632. Εδώ βρίσκουμε πως τον Φεβρουάριο με Μάρτιο του 1493 έπεσαν τα θεμέλια του τζαμιού και του πτωχοκομείου – Ιμαρέτ.
Σαν περιουσία για το βακούφικο ίδρυμα της Άρτας καταχωρούνται τα εξής: 1. Τα κτήματα της μονής Παναγίας Ροδιάς στη Βιγλα. 2. Η περιουσία του Φαΐκ πασά σε Αδριανούπολη, Θεσσαλονίκη, Γιαννιτσά και το είσοδημα της δεκάτης από την καλλιέργεια ρυ- ζιού στο Σουροβίλι του Κάρλελι. 3. Κάποια Ιχθυοτροφεία στο Κάρλελι (γίνεται λόγος για εννιά). 4. Η λίμνη της Βουλκαριάς. 5. Δεκατέσσερα καταστήματα στην πόλη της Άρτας. 6. Το χαμάμ της πόλης της Άρτας. 7. Πενήντα βόδια. 8. Διάφορες εμπορικές δραστηριότητες.