Γράφει ο Αθανάσιος Ζάμπας*
Ζήσαμε τον ιό της γρίπης των πτηνών, τον ιό της γρίπης των χοίρων, τον Έμπολα, τον SARS και τον Ζίκα αλλά η πανδημία ήρθε από τον Covid-19. Δηλαδή από γνωστή οικογένεια ιών που όμως ανασυνδυάστηκε γενετικά μέσα από νυχτερίδες και τον μυρμηγκοφάγο, σε ακραίες συνθήκες της Γιουχάν και κατέληξε στον άνθρωπο με εκρηκτικές διαστάσεις πανδημίας και απειλής της ανθρωπότητας. Μιλάμε για σενάριο όχι επιστημονικής φαντασίας, αλλά επιστημονικής πραγματικότητας, με σκηνικό ζωονόσο ή ζωοανθρωπονόσο.
Τι είναι οι ζωοανθρωπονόσοι. Είναι νοσήματα ή μολύνσεις που μεταδίδονται από τα σπονδυλωτά ζώα στον άνθρωπο και αντίστροφα. Οι ζωοανθρωπονόσοι μεταδίδονται με διάφορους νοσογόνους παράγοντες, που δεν είναι ορατοί με τα μάτια μας, υπάρχουν παντού γύρω μας και μερικές φορές είναι επικίνδυνοι για την υγεία μας. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε πάντα προσεκτικοί στην τήρηση των βασικών κανόνων υγιεινής αλλά και στον τρόπο μετάδοσης των ζωοανθρωπονόσων.
Ο λοιμογόνος παράγοντας που είναι υπεύθυνος για κάθε ζωοανθρωπονόσο, μπορεί να είναι ιός, βακτηρίδιο, μύκητας, σπόρος, παράσιτο κλπ. Αυτός ο λοιμογόνος παράγοντας μεταδίδεται από ζώο σε ζώο ή από το ζώο στον άνθρωπο ως εξής:
1. Άμεσα. Δηλαδή με άμεση επαφή του ανθρώπου ή του ζώου με τον λοιμογόνο παράγοντα. Για παράδειγμα αναφέρου- με τη λύσσα που μεταδίδεται από τον σκύλο στον άνθρωπο όταν ένα λυσσασμένο σκυλί δαγκώσει έναν άνθρωπο. Τότε ο ιός της λύσσας που υπάρχει στο σάλιο του σκύλου μπαίνει στον άνθρωπο μέσω του τραύματος και προκαλεί νόσο.
Ο ιός που υπάρχει στο σάλιο του ζώου μπορεί να μολύνει τον άνθρωπο, όταν τα χέρια του ανθρώπου έρθουν σε επαφή με σάλια του άρρωστου ζώου μέσω μικρών αμυχών και εκδορών που συχνά υπάρχουν στα χέρια μας, χωρίς να το γνωρίζουμε. Και στις δύο περιπτώσεις η μετάδοση του ιού είναι άμεση γιατί η πηγή του ιού που είναι τα σάλια του ζώου, έρχεται σε επαφή με τον ανθρώπινο οργανισμό.
2. Έμμεσα. Εδώ η μετάδοση γίνεται με έμμεση επαφή του ανθρώπου με την πηγή μόλυνσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο τρόπος που μεταφέρονται τα αυγά του εχινόκοκκου στον άνθρωπο. Πηγή μόλυνσης του ανθρώπου είναι τα αυγά του παρασίτου που υπάρχουν άφθονα μέσα στα κόπρανα του μολυσμένου ζώου (σκυλιού). Τα αυγά αυτά κολλούν πάνω σε λάχανα ή πάνω στο τρίχωμα του ζώου και από εκεί είναι δυνατόν να φθάσουν μέχρι το στόμα του ανθρώπου, όταν ο άνθρωπος δεν πλύνει καλά τα μολυσμένα λαχανικά πριν τα φάει ή αν φάει χωρίς να πλύνει πριν τα χέρια του.
Χαρακτηριστικό είναι ότι έμμεσα μπορεί να μολυνθεί ο άνθρωπος πίνοντας μολυσμένο νερό, τρώγοντας άπλυτα λαχανικά ή φρούτα που είναι κοντά στο έδα- φος. Άλλοι τρόποι είναι το άψητο κρέας, το άβραστο ή απαστερίωτο γάλα ή απαστερίωτο τυρί, ενώ πιο σπάνια ο λοιμογόνος παράγοντας μεταφέρεται από τον αέρα.
Οπότε ο επόμενος κίνδυνος για πιθανή πανδημία θα μεταδίδεται άμεσα. Δηλαδή άγρια ή οικόσιτα ζώα θα μεταδώσουν στον άνθρωπο τον παθογόνο παράγοντα. Οι ασθένειες που θα προκύψουν με φυσικό τρόπο είναι δύσκολο να διαμορφώσουν κατάσταση πανδημίας, ενώ η απελευθέρωση παθογόνων παραγόντων μέσω ενός εργαστηριακού ατυχήματος χωρίς συστήματα ασφαλείας ή σαν πράξη βιοτρομοκρατίας από βιολογικούς παθογόνους παράγοντες, δύσκολους στην θεραπεία αποτελεί την πιθα- νότητα γένεσης της νόσου «Χ».
Οπότε σύμφωνα με την προέλευση του νοσογόνου παράγοντα, δηλαδή μικρόβια, ιοί, μύκητες, παράσιτα, σπόροι κλπ, οι ιοί είναι αυτοί που έχουν το προφίλ της καταστροφής και της δύσκολης θεραπείας ή μη θεραπείας.
Επομένως, ο επόμενος πανδημικός παθογόνος παράγοντας με άγνωστη προς το παρόν ταυτότητα και επιστημονική μελέτη ή ανίχνευση μπορεί να προκύψει από την εξελισσόμενη ραγδαία κλιματική αλλαγή, από την τήξη των παγετώνων και τον απεγκλωβισμό παθογόνων παραγόντων γνωστών μεν αλλά άγνωστων δε στην συμπεριφορά και στην γενετική τους ιδιομορφία που θα στοχεύσουν τον άνθρωπο και θα θελήσουν να τον ταλαιπωρήσουν στην ζωή του, την τόσο τεχνολογικά και επιστημονικά δυνατή, πλην όμως τρωτή σε ξαφνικούς ανεξέλεγκτους παράγοντες, και μάλιστα έντονα μολυσματικούς.
Η πιθανότητα να προκύψει η επόμενη νόσος «Χ» με μορφή πανδημίας, τουλάχιστον θα μας βρει προετοιμασμένους από την εμπειρία και τον αγώνα επιστήμης και ανθρώπων στην αντιμετώπισή της. Ο χρόνος εμφάνισης, που η εμπειρία μέχρι τώρα για πανδημίες κοντεύει περιοδικά έναν αιώνα, δεν μπαίνει όμως σε στατιστική εμπειρία, διότι η ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή του πλανήτη διαψεύδει κάθε προηγούμενη επιστημονική ανάλυση και μελέτη.
Τελικά η κουλτούρα της πρόσφατης εμπειρίας της ανθρωπότητας στον covid-19 και η ιατρική εξέλιξη με όπλα την έρευνα και την παγκόσμια χρηματοδότηση στην εύρεση νέων θεραπειών και προληπτικής κάλυψης για τους γνωστούς νοσογόνους παράγοντες, θα γίνουν ανάχωμα στο προς στιγμή άγνωστο που θα γίνει σύντομα γνωστό και τρωτό στα όπλα της ιατρικής επιστήμης και της ενδελεχούς έρευνας.
*Ο Θανάσης Ζάμπας είναι ιατρός δημόσιας υγείας και κοινωνική ιατρικής, κτηνίατρος, υγιεινολόγος
