Συσπειρωμένο γύρω από τον Σύλλογο Γραμμενίτσας όλο το χωριό υπηρετεί αφκιασίδωτα, γνήσια και αυθεντικά τον πολιτισμό
Ακοπο κρατούν το νήμα της παράδοσης στην Γραμμενίτσα άνθρωποι με περίσσια αγάπη για το χωριό τους, τα ήθη, τα έθιμα και την ιστορία του τόπου τους, οι οποίοι πλαισιώνουν τον Πολιτιστικό Σύλλογο.
Ρεπορτάζ: Βίκυ Καινούργιου
Ο Σύλλογός τους με την επωνυμία «Το Γαϊτανάκι», δείχνει το δρόμο του αύριο, ακολουθώντας το μονοπάτι που διέρχεται μέσα από την γνώση και την τιμή στο παρελθόν. Το Διοικητικό Συμβούλιο του εν λόγω Συλλόγου παρουσιάζει έντονη δραστηριότητα με ολοένα σημαντικά βήματα στην ανάδειξη και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς, αποτελούμενο από νέους ανθρώπους που όμως εφαρμόζουν τη γνωστή ρήση: Να γνωρίζεις το παρελθόν σου για να βαδίσεις το μέλλον του.
Πριν ένα μήνα ολοκληρώθηκε η «προμήθεια και αγορά παραδοσιακών φορεσιών-Ήπειρος» μέσω της δράσης «Διατήρηση-Βελτίωση των πολιτιστικών στοιχείων της περιοχής», με προϋπολογισμό 10.515,20 ευρώ, στο οποίο είχε προ διετίας περίπου ενταχθεί ο Σύλλογος με φορέα υλοποίησης την ΕΤΑΝΑΜ ΑΕ ΟΤΑ μέσω του τρέχοντος ΕΣΠΑ.
Οι παραδοσιακές φορεσιές που για χρόνια στερούνταν, προβάλλουν σήμερα στις προθήκες των γραφείων του και συγκινούν όχι μόνο το ΔΣ που προσπάθησε πολύ για να αποκτηθούν, αλλά και τους συγχωριανούς τους που -δικαίως- καμαρώνουν για το αποτέλεσμα.
Αυτή η επιτυχημένη παρέμβαση στάθηκε αφο-ρμή για μια επιτόπια επίσκεψη του «Τ» στην όμορφη Γραμμενίτσα. Όμορφη, καθαρή και ολάνθιστη μάς υποδέχθηκε με αρώματα από γιασεμιά που καλύπτουν τους περισσότερους αυλόγυρους του χωριού. Σημείο κατατεθέν ο Άγιος Δημήτριος. Η πετρόκτιστη εκκλησιά με την μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία. Εκεί μάς υποδέθηκε ο δραστήριος πρόεδρος, Σπυρίδων Παππάς, ανοίγοντας διάπλατα τις πόρτες του πρώην κοινοτικού γραφείου και σήμερα πνευματική στέγη του Συλλόγου. «Το παραχώρησε για την στέγαση ο Δήμος Αρταίων το 2017» επισήμανε, καθώς μπαίναμε στον λιτό, ζεστό και φιλόξενο χώρο που αποτελεί πολύτιμο θησαυροφυλάκιο για την ιστορία του Συλλόγου όσο και του χωριού.
Στο ισόγειο λειτουργούν τα γραφεία και στον πρώτο όροφο φιλοξενούνται οι δραστηριότητες των χορευτικών τμημάτων του με 82 άτομα συνολικά να συγκροτούν τα παιδικά τμήματα, καθώς των εφήβων και ενηλίκων αντίστοιχα. Οι ηλικίες που πλαισιώνουν τα χορευτικά τμήματα αρχίζουν από 5 με 6, φτάνοντας έως και εκείνη των 50 ετών.
Για την ιστορία
Ο Πολιτιστικός και Μορφωτικός Σύλλογος Γραμμενίτσας «Το Γαϊτανάκι» ιδρύθηκε και λειτουργεί αδιαλείπτως από το 1998 (προηγούμενη προσπάθεια συγκρότησης το 1974 είχε στα μετέπειτα χρόνια ατονήσει).
Το ΔΣ αποτελούν σήμερα νέοι άνθρωποι που όπως διαπιστώσαμε κάνουν μια μεγάλη και ίσως μη αναμενόμενη στροφή στην παράδοση με διαφορετικούς όρους και πρωτίστως με συνέπεια. Πρόκειται για τους Σπύρο Παππά (πρόεδρο), Ανθούλα Τατσή (αντιπρόεδρο), Δημήτρη Λιόντο (γραμματέα), Σπύρο Τσαρακλημάνη (ταμία), Λάμπρο Μήτσιο, Ευάγγελο Νάση και Λάμπρο Τατσή (μέλη). Αριθμεί συνολικά 400 εγγεγραμμένα μέλη και η δράση του αγκαλιάζεται από το σύνολο των κατοίκων της περιοχής και όχι μόνο.
Η μεγάλη στροφή
Οι δραστηριότητες του εν λόγω Συλλόγου έχουν πληθύνει πολύ τα τελευταία χρόνια, ακολουθώντας την διάθεση για προσφορά των ανθρώπων που τον υπηρετούν.
Η στροφή στην παράδοση με συνέπεια, υπευθυνότητα και σεβασμό, έγινε από το 2015. Το ΔΣ προχώρησε στην αναβίωση των πανηγυριών στα ξωκλήσια του χωριού, Άγιο Παντελεήμονα και Παναγιά, με παραδοσιακό τρόπο. Δηλαδή ημερήσια πανήγυρις μετά την Θεία Λειτουργία στα προαύλια των εκκλησιών και με παραδοσιακή ζυγιά χωρίς μικροφωνική εγκατάσταση και τεχνητά εφέ.
Η απόφαση αυτή προς έκπληξή τους, όπως εξήγησε ο κ. Παππάς, αγκαλιάστηκε από πολύ κόσμο που όπως φάνηκε διψούσε για κάτι το αυθεντικό, το γνήσιο, το απλά όμορφο και αφτιασίδωτο. Με την ίδια ζέση αγκαλιάστηκαν και οι άλλες δραστηριότητές του που περιλαμβάνουν αφιερώματα σε μεγάλες μορφές της τοπικής κοινωνίας, όπως ο αείμνηστος σκηνοθέτης και λάτρης της ιδιαίτερης πατρίδας του, Στράτος Στασινός, ο παραδοσιακός φωτογράφος του χωριού Λάκης Παπαδημητρίου και άλλα πρόσωπα που συνέβαλαν στην ανάδειξη και προβολή της παράδοσης του τόπου.
Πολιτισμός σε όλα τα επίπεδα
«Σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνεις και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον» έχει πει ο μεγάλος ποιητής Γιώργος Σεφέρης.
Ευτυχώς που ο συγκεκριμένος Σύλλογος, όπως τον γνωρίσαμε από το επιτόπιο ρεπορτάζ, δεν προτίθεται να διαγράψει αλλά να προσθέσει. Ο κ. Παππάς επισήμανε: «Διατηρούμε με σεβασμό την παράδοση και προσθέτουμε σ’ αυτή περισσότερες πινελιές που, όμως, δεν την αλλοιώνουν». Σ’ αυτές εντάσσεται η διοργάνωση την Καθαρά Δευτέρα ενός παραδοσιακού γλεντιού με νηστίσιμα εδέσματα, προσφορά του Συλλόγου. Αποτελεί τρόπον τινά το …αντίδωρο των ημερών προς όλο το χωριό για την στήριξή του.
Το ίδιο εντατικά ο Σύλλογος προσπαθεί να υπηρετεί τον πολιτισμό συνολικότερα. Παρά το γεγονός ότι ο Δήμος έκοψε τις επιχορηγήσεις προς τους πολιτιστικούς Συλλόγους, κάτι που, σύμφωνα με τον πρόεδρο, αποτελεί πλήγμα για τον τοπικό πολιτισμό, εντούτοις η προσφορά του αποτυπώνεται με μια ματιά στον περιβάλλοντα χώρο.
Στην πέτρινη βρύση της κεντρικής πλατείας, στα ολόφυτα παρτέρια, που διατηρούνται ζωντανά χάρη στο Σύλλογο και τους επαγγελματίες, οι οποίοι -ελλείψει αυτόματου ποτίσματος- αναλαμβάνουν δράση. Όπως βέβαια τα λιθόκτιστα παρτέρια, παγκάκια κα.
Επίμονα ρομαντικός
«Ναι», παραδέχεται ο πρόεδρος στην κουβέντα που κάνουμε μαζί του. «Πιστεύω πολύ πως αν όλοι μαζί ονειρευτούμε να κάνουμε κάτι καλό για τον τόπο μας, θα το καταφέρουμε».
Πράγματι, μελετά την ιστορία του τόπου, εμφανίζεται ρομαντικός για την εποχή που θέλει ολοένα περισσότερη …ταχύτητα και ευκολία και αρκετά επίμονος με τους στόχους. Την ίδια στιγμή δηλώνει ευγνώμων προς όλους όσοι έχουν αφήσει παρακαταθήκη στην ιστορία του χωριού έως σήμερα, αλλά και όσους στηρίζουν το μέλλον του. «Θέλω με την ευκαιρία που μου δίνετε να απευθύνω μέσα από τις σελίδες σας ένα μεγάλο ευχαριστώ απ’ όλα τα μέλη του ΔΣ προς όλο το χωριό. Και προσωπικά ένα θερμό ευχαριστώ προς το ΔΣ για την συμπαράστασή του και την εμπιστοσύνη του».
Με υπερηφάνεια
Η άλλη ντουλάπα ανοίγει με υπερηφάνεια και ευλάβεια από τον κ. Παππά.
Είναι αυτή που φυλάσσει το νυφικό, τις στολές των γενίτσαρων και τις χειροποίητες προσωπίδες για το παραδοσιακό γαϊτανάκι. «Αυτή είναι από το 2003 όταν πήγαμε στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης», μας λέει δείχνοντας το πολύτιμο κειμήλιο που στο εσωτερικό του φέρει σημείωση από τον αείμνηστο Στράτο Στασινό, που είχε την σκηνοθετική επιμέλεια. Οι χειροποίητες προσωπίδες του εθίμου που για χρόνια αποτελούσαν έργο του καλλιτέχνη-φωτογράφου Λάκη Παπαδημητρίου, σήμερα εξακολουθούν να κατασκευάζονται, αποτελώντας ευγενική προσφορά προς τον Σύλλογο από τον συγχωριανό τους Κωνσταντίνο Κωνσταντίνου.
Οι φορεσιές του Συλλόγου
Με έκδηλη ικανοποίηση ο πρόεδρος άνοιξε διάπλατα τις λευκές ντουλάπες που κατασκευάστηκαν για να φυλάσσουν το νέο απόκτημα του Συλλόγου.
Μέσα από το πρόγραμμα αποκτήθηκαν 12 γυναικείες και 10 ανδρικές φορεσιές. Τις θαυμάσαμε καθώς πρόκειται για έργα τέχνης. Λευκό πουκάμισο για τις γυναίκες με κοφτό τελείωμα στο μανίκι και φόρεμα μπροκάρ με γιλέκο και κεντημένη ποδιά, που συμπληρώνεται από πόρπες για τη μέση και τρεις σειρές κόσμημα με φλουριά για το στέρνο. Αντίστοιχα πολύπτυχες φουστανέλες με πουκαμίσα και κεντητό γιλέκο για τους άνδρες που συμπληρώνονται από ολοκαίνουργα τσαρούχια.
Συνολικά, όμως, οι φορεσιές που ο Σύλλογος έχει εξασφαλίσει είναι κατά οχτώ περισσότερες. Κι αυτό διότι με απόφασή του το ΔΣ διέθεσε τα χρήματα που είχε συγκεντρώσει από την παραδοσιακή εκδήλωση που διοργάνωσε το 2015 με τον γνωστό μουσικό στο κλαρίνο Νίκο Φιλιππίδη, ώστε να εξασφαλίσει ακόμη οχτώ φορεσιές.
Ψηλά το Γαϊτανάκι
Το γαϊτανάκι της Γραμμενίτσας δεν αποτελεί απλά έθιμο με την στενή έννοια του όρου, αλλά ένα λαϊκό δρώμενο που οι ρίζες του χάνονται στο χρόνο.
«Είναι το παλιότερο λαϊκό δρώμενο που καταγράφεται στο νομό μας, το οποίο ουδέποτε σταμάτησε να διοργανώνεται», εξήγησε στον «Τ» ο πρόεδρος, Σπύρος Παππάς, ο οποίος πρόσθεσε: «Αποτελεί και θα εξακολουθεί να αποτελεί το κορυφαίο στοιχείο της τοπικής παράδοσης και ιστορίας που ο Σύλλογός μας επιθυμεί να αναδείξει. Θέλουμε να κάνουμε γνωστό το γαϊτανάκι σ’ όλο τον κόσμο, παράλληλα με τους συμβολισμούς και την φιλοσοφία που το διέπει».
Πράγματι, για το γαϊτανάκι Γραμμενίτσας δεν μπορείς εύκολα να αναφερθείς σε «αναβίωση εθίμου». Η φράση μάλλον ακυρώνεται από το γεγονός ότι δεν έσβησε ποτέ. Βιώνεται ως σύμβολο της παράδοσης του χωριού και της τοπικής ταυτότητας. Αποτελεί δηλαδή ενεργό στοιχείο που ακολουθεί την ιστορία των ανθρώπων του τόπου. Εξάλλου, η διοργάνωσή του, δεν αποτελούσε στο παρελθόν δράση κανενός οργανωμένου Συλλόγου. «Οι κάτοικοι του χωριού το διοργάνωναν γενιά προς γενιά χωρίς την ύπαρξη φορέα, όπως ενός Συλλόγου», επισήμανε ο πρόεδρος.
Δηλαδή μαζεύονταν, φορούσαν τις χειροποίητες μάσκες και σαν νύφες και γενίτσαροι χόρευαν πλέκοντας και ξεπλέκοντας το γαϊτανάκι σ’ έναν κύκλο που συμβολίζει τον αντίστοιχο ζωής και θανάτου στους δώδεκα μήνες του έτους (12 κορδέλες). Το λαϊκό δρώμενο έχει θεατρικό χαρακτήρα και διοργανώνεται από κατοίκους που δημιουργούν το «μπουλούκι». Περιλαμβάνει ρόλους για κάθε συμμετέχοντα όπως και την «γύρα» στο χωριό.
Τα τραγούδια και οι αναπαραστάσεις στην διάρκειά του, ο χορός της νύφης κλπ, αποτελούν ξεχωριστούς συμβολισμούς, όπως βέβαια και το γεγονός ότι όσοι συμμετέχουν ακόμη και στο ρόλο της νύφης, είναι πάντα μεταμφιεσμένοι άνδρες. Ο χορός κορυφώνεται την δεύτερη Κυριακή της Αποκριάς όταν κόβονται οι κορδέλες και μοιράζονται στους κατοίκους ως στοιχείο καλής τύχης…
Το 2003 (4 Μαρτίου) το γαϊτανάκι της Γραμμενίτσας παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης σε μια ειδική εκδήλωση με τίτλο «Τα Αποκριάτικα με τη Δόμνα Σαμίου», σε σκηνοθετική επιμέλεια Στράτου Στασινού. Η παράσταση προκάλεσε αίσθηση σε διοργανωτές και κοινό -και χωρίς το δεύτερο να έχει βιωματική σχέση- αποτελώντας βασικό στοιχείο για μια ολόκληρη έρευνα και δημοσίευση (σσ: Λητώ Φλωράκη «Λαϊκός πολιτισμός, φολκλορική αναπαράσταση (103-113) Αθήνα 2010, εκδόσεις Νήσος»).
ΥΓ: Κι εμείς ευχαριστούμε τον Σύλλογο για την φιλοξενία του στον χώρο. Εκεί που η κάθε μέρα δεν κρίνεται μόνο από την σοδειά που θερίζεται αλλά από τους σπόρους που σπέρνονται… Και στην Γραμμενίτσα σήμερα είναι μάλλον η εποχή της μεγάλης σποράς.
