(Με αφορμή μια ομιλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Μεσογαίας, κ.κ. Νικολάου)

Στην «ΕΣΤΙΑ» του περασμένου Σαββάτου (11/10) υπήρχε πρωτοσέλιδη η ομιλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Μεσογαίας κ.κ. Νικολάου για την Τεχνητή Νοημοσύνη, με κεντρικό θέμα της την ανάγκη διαμόρφωσης ηθικών αρχών που θα μπορούσαν να επιβληθούν στον αλγόριθμο που, επί της ουσίας, διαμορφώνει τις αποφάσεις και τη «λογική» της μηχανικής αυτής ευφυΐας.
Πρόκειται για μια ομιλία που αποκτά μείζονα και επίκαιρη σημασία σε μια εποχή που το ίδιο το Υπουργείο παιδείας προωθεί τη νομοθετική θέσπιση της εισαγωγής της τεχνητής Νοημοσύνης στα σχολεία, μηχανήματα όπως το Τσατ Τζι Πι Τι χρησιμοποιούνται για να αντικαταστήσουν τη δη- μιουργικότητα και τη φαντασία των νέων, ενώ με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς παρατηρείται καταφανής μείωση των μαθητών/τριών που στοχεύουν στη συνέχιση των σπουδών τους στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Τη σύνδεση της υποβάθμισης των ανθρωπιστικών επιστημών με την αύξηση της εγκληματικότητας της είχε επισημάνει σε συζήτηση που είχε γίνει στο ΣΚΟΥΦΑ, με την ευκαιρία του 3ου Φεστιβάλ Αστυνομικής Λογοτεχνίας, ο μεγάλος συγγραφέας μας, Πέτρος Μάρκαρης.
Ο Σεβασμιώτατος Μεσογαίας, όμως, προχωράει ένα μεγάλο βήμα πιο πέρα και εντοπίζει στην υποβάθμιση αυτή τον μεγάλο κίνδυνο να καταστεί η Τεχνητή Νοημοσύνη ανεξέλεγκτη και να επικυριαρχήσει τελικά επί του δημιουργού της.
Αντιγράφω από το δημοσίευμα της «ΕΣ- ΤΙΑΣ»: «Δεδομένου ότι υπάρχει η δυνατότητα να λαμβάνονται ουσιώδεις αποφάσεις (ιατρικές, δικαστικές, εργασιακές, οικονομικές, πολιτικές κλπ) μέσω αυτοματοποιημένων διαδικασιών, η Τεχνητή Νοημοσύνη συνιστά απειλή για την ελεύθερη βούληση και αυτονομία του ατόμου, η οποία περιορίζεται από την αυθεντία του μηχανήματος.
Το ζητούμενο είναι η μηχανική ευφυΐα να υποβοηθεί και όχι να υποκαθιστά τον γιατρό, τον δικαστή, τον εργοδότη, τον δημοσιογράφο, τον πολιτικό κ.λπ., πράγμα όχι και τόσο εύκολο. […] Αλλά και ο άνθρωπος αλλάζει ή μάλλον τον αλλάζουμε αυ-θαίρετα και ανεξέλεγκτα. Και μόνο που μαγεύεται από τη μέθη της δημιουργίας του εικονικού ειδώλου του, όπως την επιχειρεί, έχει ήδη υποστεί αλλαγή. Η αξιοπρέπειά του υποβαθμίζεται, καθώς νιώθει κατώτερος από το κατασκεύασμά του, εξαντλείται δε στα δικαιώματά του, τα οποία εντελώς ανεύθυνα έχει εκχωρήσει στον μηχανικό συνομιλητή του. Ηθικό πλέον δεν θεωρείται ό,τι προάγει την αξία του, αλλά ό,τι ικανοποιεί τις φιλοδοξίες, την ευχαρίστηση, τα θελήματα, τα δικαιώματά του.
»Λόγω της τεράστιας δύναμης επιβολής που διαθέτει η Τεχνητή Νοημοσύνη, αν δεν καταφέρουμε να της επιβληθούμε, αυτή θα κυριαρχήσει επάνω μας με απρόβλεπτες συνέπειες. Πρέπει οπωσδήποτε να βρούμε τρόπο να την ελέγξουμε και μάλιστα σωστά, ώστε να παραμείνει πολύτιμο εργαλείο με τεράστια ευεργετική δημιουργικότητα, πράγμα καθόλου εύκολο, διότι η δύναμη επιβολής της μοιάζει ακατανίκητη […].
Προφανώς ο έλεγχος δεν μπορεί να γίνει με εμφυτεύσιμα τσιπάκια ούτε με επιλογές που στηρίζονται σε οικονομικά συμφέροντα […]. Θα μπορούσε πιθανότατα να το πετύχει μια ευφυΐα δυνατότερη από αυ- τήν που επινόησε την τεχνητή ευφυΐα, αλλά ευφυΐα που θα χαρακτηρίζεται από νοημοσύνη, αρετή, ηθική. […] Για τον λόγο αυτόν πρωτίστως πρέπει να ελέγξουμε τους εαυτούς μας [..]. Κάποιος πρέπει να βοηθήσει, να “κατηχήσει” τα chatbots, ώστε να λειτουργούν με κάποια ενσυναίσθηση, να μην μπορούν να διαπράξουν το κακό. Ίσως αυτό να είναι η πρόκληση και η ευκαιρία της Εκκλησίας […].
»Αντί να προσπαθούμε να βελτιώσουμε αυτό που είμαστε, επιδιώκουμε να γίνουμε αυτό που θέλουμε να κατασκευάσουμε. Θέλουμε να γίνουμε κάτι άλλο από αυτό που είμαστε. Θέλουμε το ρομπότ περισσότερο από την ταυτότητά μας, από τον πο-λιτισμό, τη φιλοσοφία, την τέχνη, την πίστη, τον Θεό, το πνευματικό γονιδίωμά μας. Έτσι μετατίθεται ο προσανατολισμός και ο προορισμός του ανθρώπου. Μήπως τελικά το πρόβλημα βρίσκεται στο ότι η τεχνολογία προχωρεί ασυνόδευτη από τις αν-θρωπιστικές επιστήμες»;
Οι επισημάνσεις του Σεβασμιωτάτου θεωρώ πως είναι κομβικές και περικλείουν την ουσία του προβληματισμού που θα πρέπει να κυριαρχήσει αναφορικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη από εδώ και πέρα. Αφενός μεν διότι η έννοια της ηθικής, της αρχαιοελληνικής «αιδούς», είναι αυτή που διαφοροποιεί τον άνθρωπο τόσο από τα ζώα, όσο και από τις μηχανές.
Οι άνθρωποι δεν είμαστε ρομπότ, άψυχα όντα ή νευρόσπαστες μαριονέτες που κι-νούνται με βάση κάποια εξωτερικά δοσμένη εντολή ή σύμφωνα με κάποιο πνεύμα υπολογισμού. Δόξα τω Θεώ, έχουμε αυτό που αποκαλείται από τη θρησκεία μας «ψυχή ζώσα» η οποία μπορεί να διαμορφώσει συναισθηματικές καταστάσεις τέ-τοιες που να οδηγήσουν σε λογικά απρόβλεπτες αποφάσεις. Αν η ανθρωπότητα λειτουργούσε μόνο με τη λογική, δεν θα έπρεπε να υπάρχει κράτος πρόνοιας, δεν θα χρειαζόταν να σκεφτόμαστε για τον αδύναμο, τον μη προνομιούχο και γενικότερα το συνάνθρωπο. Τι θα ήταν, τότε, ο άνθρωπος; Σε τι θα διέφερε από τα άγρια θηρία ή τα ρομπότ;
Η απάντηση έρχεται να δοθεί μέσα από το τελευταίο ερώτημα του Σεβασμιωτάτου Μεσογαίας. Η υποβάθμιση ή και απουσία των ανθρωπιστικών σπουδών διαμορφώνει αδυναμία ενσυναίσθησης, για να μην πω ανικανότητα κατανόησης του τι λέει κάποιος.
Ήδη, κάποιες ιστοσελίδες, την πρόταση να «κατηχήσει» κάποιος τα τσάτμποτς, τη μετέφεραν ως πρόταση εισαγωγής της ΤΝ στα κατηχητικά ή ως πρόταση κατασκευής αλγόριθμου από την Εκκλησία! Επειδή δε μπορεί αυτό να έγινε συνειδητά, ως παραπληροφόρηση, προφανώς οφείλεται σε αδυναμία κατανόησης του περιεχομένου της φράσης. Αλλά, αν οι καθ’ ύλην αρμόδιοι για την πληροφόρησή μας δε μπορούν να καταλάβουν απλές φράσεις και να μας τις μεταφέρουν ορθά, τότε πού βαδίζουμε ως κοινωνία; Η ευρύτερη γνώση που προέρχεται από τις ανθρωπιστικές επιστήμες θα μπορούσε να διαμορφώσει ένα αξιακό πλαίσιο βασισμένο στην αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια μεταξύ των ανθρώπων. Κάτι τέτοιο, που θα μπορούσε να διαμορφώσει έναν κώδικα ηθικής για την ΤΝ, δυστυχώς, δεν το βρίσκουμε στις μέρες μας. Ήρθε η ώρα να αρχίσουμε να προβληματιζόμαστε σοβαρά για την απουσία αυτή.