Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι ένα έργο φαντασίας, στο οποίο επιχειρείται η μεταφορά, με ρεαλιστικές λεπτομέρειες και πιστότητα, του πνεύματος, και των κοινωνικών συνθηκών μιας παρελθούσης ιστορικής περιόδου που επέλεξε ο δημιουργός του.
Το έργο μπορεί να αναφέρεται σε ιστορικά πρόσωπα ή και να αποτελεί μια μίξη φανταστικών και ιστορικών χαρακτήρων. Μπορεί να εστιάζεται σε ένα και μόνο ιστορικό γεγονός, να επεκτείνεται σε ευρύτερο κύκλο γεγονότων ή να αναλύει την κοινωνία παρελθόντων ετών, και το πώς επηρέαζε τη ζωή και τη συμπεριφορά των απλών ατόμων.
Επομένως, το ιστορικό μυθιστόρημα, σύμφωνα με τις θεωρητικές γραμμές που χάραξαν ξένοι μελετητές, είναι το λογοτεχνικό εκείνο εί-δος, στο οποίο γίνεται απόπειρα να δημιουργηθεί μια δραματική δομή μυθοπλασίας μέσα σε μια αυστηρά οριοθετούμενη ιστορική εποχή, την οποία σκιαγραφεί ο δημιουργός του μετά από διεξοδική μελέτη των γεγονότων, των τόπων και των χαρακτήρων, ως επίσης και των ενδυμασιών, των ηθών και συνηθειών αλλά και του τρόπου ομιλίας που χρησιμοποιούσαν τα άτομα της εποχής που ο ίδιος επέλεξε για το έργο του.
Η ιστορική μυθιστορία επικεντρώνεται βέβαια σε ιστορικούς ή φανταστικούς χαρακτήρες ατό- μων, αλλά δεν παύει να είναι αποτέλεσμα σοβαρής και επίπονης προσπάθειας, που βασίζεται σε συστηματική έρευνα και οπωσδήποτε σε πολύ σοβαρή μελέτη και ανάγνωση ιστορικών στοιχείων, για να αναπτυχθεί ένας μύθος μέσα στο ιστορικό παρελθόν, όπως αυτό γίνεται κατανοητό από τους σύγχρονους του συγγραφέα.
Εκτός από την ιστορικότητα του κειμένου του, ο συγγραφέας θα πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά την καθημερινότητα των ανθρώπων της εποχής όπου τοποθετεί τη δράση του π.χ. πώς έτρωγαν, πώς προσφωνούνταν, που περνούσαν τη μέρα τους – αν υπήρχαν δηλαδή καφενεία, χά- νια και άλλοι τόποι συνάντησης και επικοινωνίας – ακόμα και πώς… βρίζονταν όταν καβγάδιζαν. Για την ανάπτυξη του πεζογραφικού εί- δους αυτού απαιτούνται, α) η αναγκαία μίξη της δημόσιας και ιδιωτικής δραστηριότητας, β) η αναγκαία μίξη της προσωπικής ψυχολογίας και των απρόσωπων ιστορικών δυνάμεων, και γ) η αναγκαία μίξη των στεγνών ιστορικών γεγονότων με το λογοτεχνικό δράμα.
Ένας από τους διαπρεπέστερους εκπροσώπους του ιστορικού μυθιστορήματος στη χώρα μας, άξιος συνεχιστής της παράδοσης που χά- ραξαν ο Άγγελος Τερζάκης, ο Μ. Καραγάτσης, ο Άγγελος Βλάχος, ο Γ. Θεοτοκάς, ο Διονύσιος Ρώμας, είναι ο δικός μας Γιάννης Καλπούζος. Το τελευταίο του μυθιστόρημα με τίτλο «Μεθυστής», και υπότιτλο «Στα χώματα της Κρήτης», εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Χάρτινη πόλη» και παρουσιάστηκε και στην πόλη μας, ενώ συνεχίζονται οι παρουσιάσεις του στην Ελλάδα.
Ωστόσο θα αδικούσαμε το «Μεθυστή» αν τον αναφέραμε ως ένα απλό ιστορικό μυθιστόρημα, γιατί είναι κάτι πολύ περισσότερο. Δεν είναι μόνο ένα πολύ καλό βιβλίο που μιλά για μια ιδιαίτερα ευαίσθητη ιστορική περίοδο της Κρήτης (την περίοδο της Μεταξικής δικτατορίας και της γερμανικής κατοχής), αλλά ένα βιβλίο που ανατέμνει την ανθρώπινη ψυχή και θέτει ουσιαστικά ερωτήματα για τη ζωή και το θάνατο, την αυτοδικία και την απόδοση δικαιοσύνης, την τιμή και την ατιμία, τον αγώνα για ελευθερία και την προδοσία, τον έρωτα και το μίσος.
Γιατί ο Γιάννης Καλπούζος δεν περιορίζεται μόνο στο να διηγηθεί μια ιστορία. Δεν μένει μό-νο στην εξιστόρηση της περιπέτειας του Μεθυστή και της αγαπημένης του Αριάνθης ή στην αφήγηση των περιπετειών που θα περάσουν οι ίδιοι, οι οικογένειές τους και οι άνθρωποι του στενού και ευρύτερου περιβάλλοντός τους στην Κρήτη την περίοδο 1938 – 1945, αν και από μόνο του αυτό θα αρκούσε για να καταστήσει το βιβλίο του ευπώλητο και ευανάγνωστο. Προχωράει ακόμα περισσότερο, φροντίζοντας να προβληματίσει τον αναγνώστη για τα διλήμματα που αναφέραμε προηγουμένως, χωρίς όμως να βαραίνει την αφήγηση με περιττές φιλοσοφικού τύπου διηγήσεις, θέτοντας τα ερωτήματα μέσα στο πλέγμα της αφήγησης, διανθίζοντάς τα με κωμικά περιστατικά, τηρώντας πάν- τοτε την ακρίβεια της ιστορικής πραγματικότητας.
Ο αναγνώστης του «Μεθυστή» δεν θα διαφωτιστεί μόνο για την ιστορία της Κρήτης στην περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, του ελληνοϊταλικού πολέμου και της Κατοχής (με επιστημονική ακρίβεια και πιστότητα στην εξιστόρηση των ιστορικών γεγονότων και με γνήσια ιστορική ενσυναίσθηση που επιχειρεί να δει σφαιρικά μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περίοδο της ιστορίας μας), αλλά και θα ψυχαγωγηθεί με την κυριολεκτική σημασία του όρου, αφού η ψυχή του θα διέλθει «δι’ ελέου και φόβου», όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, μέσα από τη συμπόνια και την αγωνία για τους ήρωες και την τύχη τους, στην «κάθαρσιν», μ’ άλλα λόγια στην τελική λύ-ση του δράματος, όπου όλοι και όλα βρίσκουν τη θέση και την τύχη που τους αξίζει (με γλαφυρότητα στις περιγραφές, απλότητα στους διαλόγους και ζωντάνια στην αφήγηση).
Η γλώσσα του Καλπούζου, ακολουθώντας, όπου ταιριάζει την κρητική ντοπιολαλιά, γίνεται εύκολα κατανοητή από τον αναγνώστη, για την ευκολία του οποίου παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου και σχετικό γλωσσάρι, ενώ γίνεται και αναφορά στη βιβλιογραφία στην οποία στηρίχτηκε ο συγγραφέας για την ιστορική περίοδο, γεγονός που πιστοποιεί την ακρίβεια όσων αναφέρονται. Για την καλύτερη κατατόπιση του ανα- γνώστη, στην αρχή του βιβλίου παρατίθενται και χάρτες των περιοχών όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα.
Ο Γιάννης Καλπούζος και οι εκδόσεις «Χάρτινη Πόλη» μας προσφέρουν μια ευκαιρία ψυχαγωγίας υψηλού επιπέδου με την ανάγνωση αυτού του βιβλίου. Ας μην την αφήσουμε να πάει χαμένη.