ΜΕΡΟΣ Β’
Το περιεχόμενο της επιγραφής είναι το παρακάτω, σύμφωνα με τις απόψεις των καθηγητών Α. Ορλάνδου και Γ. Βελένη.
Ανάγνωση Α. Ορλάνδου: ΚΟΜΝΗΝΟΔΟΥΚΑΣ ΔΕΣΠΟΤΗΣ ΝΙ [ΚΗ Φ}ΟΡΟΣ (12 συλλαβές.
ΑΝΝΑ ΒΑΣΙΛ[ΙΣΣΑ] ΚΟΜΝΗ[ΝΟΔΟΥΚΑΙΝΑ;] (12 συλλαβές). ΚΟΜΝΗΝΟΒΛΑΣΤΟΣ Δ[ΕΣΠΟΤΗΣ Θ]ΩΜΑΣ ΜΕΓΑΣ (12 συλλαβές). ΚΟΜΝΗ- Ν[ΟΙ ΕΛ]ΛΑΔΟΣ Α[ΥΤΑΝΑΚΤΕΣ] (12 συλλα-βές). Ή ΚΟΜΝΗΝ[ΩΝ Κ]ΛΑΔΟΣ Α[ΓΓΕΛΟΝΥΜΩΝ] (12 συλλαβές).
Ανάγνωση Γ. Βελένη: ΚΟΜΝΗΝΟΔΟΥΚΑΣ ΔΕΣΠΟΤΗΣ ΝΙ[ΚΗ]ΦΟΡΟΣ (12 συλλαβές).
ΑΝΝΑ ΒΑΣΙΛ[ΙΣΣΑ] ΚΟΜΝΗ[ΝΟΔΟΥΚΕΝΗ] (12 συλλαβές). ΚΟΜΝΗΝΟΒΛΑΣΤΟΣ Δ[ΕΣΠΟΤΗΣ Θ]ΩΜΑΣ ΜΕΓΑΣ (12 συλλαβές). ΚΟΜΝΗΝΟ- [ΦΥΗΣ Κ]ΛΑΔΟΣ Α[ΓΓΕΛΟΝΥΜΩΝ] (12 συλλαβές).
Παρατηρήσεις του Α. Ορλάνδου: 1. Η κτητορική επιγραφή θα ήταν έμμετρος, διότι ο πρώτος δωδεκασύλλαβος στίχος αυτής περιλαμ- βάνει δυο ιαμβικούς τριμέτρους, δια τούτο και εγώ συμπληρώνω ήδη τον 2ο στίχο με την λέξιν ΚΟΜΝΗΝ[ΟΔΟΥΚΑΙΝΑ]. 2. Όσον αφορά τον 3ο στίχο, για να είναι δωδεκασύλλαβος, θα έπρεπε να συμπεριλάμβανε την λέξη ΜΕΓΑΣ. 3. Δυσκολία όμως γεννάται ως προς την συμπλήρωση του 4ου στίχου, αφενός λόγω του σω- ζομένου τμήματος – ΛΑΔΟΣ, που μπορεί να ανήκει και εις την λέξιν ΕΛ [ΛΑΔΟΣ], αλλά και στην λέξη Κ[ΛΑΔΟΣ] και αφετέρου, διότι, ένεκα της στενότητας της κάτω ζώνης, δεν δύνανται να χωρούν δια τον 4ο στίχο 12, αλλά 10 συλλαβαί.
Κατά ταύτα, κατά μεν την πρώτην περίπτωσιν συμπληρώνω μετά δισταγμού ΚΟΜΝΗΝ[ΟΙ] ΕΛΛ[ΛΑΔΟΣ] Α[ΥΤΑΝΑΚΤΕΣ], δια δε την δευτέραν ΚΟΜΝΗΝ[ΩΝ Κ]ΛΑΔΟΣ Α[ΓΓΕΛΟΝΥΜΩΝ].
Η λέξις ΑΥΤΑΝΑΞ απαντάται εις επιγραφήν χρυσοϋφάντου ενδυτής του θησαυροφυλακίου του εν Βενετία του Αγίου Μάρκου…» (Α. Ορλάνδος. Η Παρηγορήτισσα της Άρτας, σελίδα 154).
Σχόλια
1. Με βάση τα παραπάνω, στην επιγραφή αναφέρονται ως κτήτορες του ναού ο Νικηφόρος (γιος της Οσίας Θεοδώρας) και η δεύτερη σύζυγός του Άννα Παλαιολογίνα Καντακουζηνή. Ο Α. Ορλάνδος τοποθετεί το έτος ίδρυσης της Παρηγορήτισσας μεταξύ των ετών 1283 και 1296 μΧ.
2. Ο όρος «Κομνηνοβλαστός» αποτελεί παραλλαγή του «Κομνηνοφυής», που χαρακτήριζε τον πατέρα του Θωμά Α’, τον Δεσπότη Νικηφόρο. Η διατύπωση «κλάδος Αγγελονύμων» οφείλεται στην καταγωγή του από τη δυναστεία των Αγγέλων.
O Nικηφόρος Άγγελος Δούκας είχε τον τίτλο του Δεσπότη. Ο τίτλος αυτός ήταν δεύτερος στην ιεραρχία. Πρώτος τίτλος ήταν του βασιλιά – αυτοκράτορα, δεύτερος ήταν του Δεσπότη και τρίτος του σεβαστοκράτορα. Ο Δεσπότης Νικηφόρος Α’ Άγγελος απέκτησε τον τίτλο του Δεσπότη με την ευκαιρία του πρώτου γάμου του με τη Μαρία, εγγονή του Αγίου Ιωάννη του Βατάτζη.
3. Η δυναστεία των Κομνηνών υπήρξε μια από τις ισχυρότερες στο Βυζάντιο, το οποίο και κυβέρνησαν για εκατό περίπου χρόνια, ενώ αργότερα καθόρισαν τις τύχες των «διαδόχων» της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μέ-σω των επιγαμιών έφτασαν και στην Ήπειρο. Το 1204, ένας κλάδος της οικογένειας των Κομνηνών ίδρυσε το Δεσποτάτο της Ηπείρου, με τον Μιχαήλ Α’ Κομνηνό Δούκα. Άλλοι κλάδοι της οικογένειας ίδρυσαν την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, οι Μεγαλοκομνηνοί, ενώ άλλοι πάλι, κίνησαν προς τη Δύση.
4. Η οικογένεια των Αγγέλων. Ο ιδρυτής αυτής της βυζαντινής αριστοκρατικής οικογένειας ήταν ο Κωνσταντίνος Άγγελος, ο οποίος ήρθε από τη Φιλαδέλφεια της Μικράς Ασίας. Οι γιοι του Κωνσταντίνου Άγγελου και της Θεοδώρας ήταν ο Σεβαστοκράτωρ Ιωάννης Δούκας και Ανδρόνικος Άγγελος.
Οι Άγγελοι, σε αντίθεση με κάποιες άλλες βυζαντινές οικογένειες, δεν ήταν παλιά οικογένεια και, ως εκ τούτου, δεν θεωρούνταν ότι είχαν κάποιο σημαντικό πρόγονο στο πρώτο ήμισυ του 12ου αιώνα. Έχοντας επίγνωση του γεγονότος αυτού, το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα, ορισμένα μέλη της οικογένειας των Αγγέλων χρησιμοποιούσαν στις υπογραφές τους το πο- λύ πιο ευυπόληπτο επώνυμο Κομνηνός. Θεωρείται ότι το επώνυμο Άγγελος προήλθε από τη λέξη άγγελος (αγγελιοφόρος), αλλά έχει επίσης συνδεθεί με το τοπωνύμιο Angel ή Agel, στην περιοχή κοντά στην πόλη Άμιδα (Amid, σημ. Diyarbakır) της Μεσοποταμίας.
Ο Μιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας (1170 – 1215) από τον Οίκο των Αγγέλων, ήταν ο ιδρυτής του Δεσποτάτου της Ηπείρου και πρώτος Δεσπότης της Ηπείρου (1205 – 1215).
Ήταν νόθος γιος του Σεβαστοκράτορος Ιωάν- νη, δισέγγονος του Αλέξιου Κομνηνού, του αυτοκράτορα που συνέδεσε τα 37 χρόνια της βασιλείας του με την ευημερία στην αυτοκρατο- ρία. Η μητέρα του Θεοδώρα Κομνηνή ήταν τέταρτη κόρη και έβδομο παιδί του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού του πρώτου αυτοκράτορα από την Δυναστεία των Κομνηνών και της Ειρήνης Δούκαινας.
Απορίες
Ιστορικά εξακριβωμένα στοιχεία μας λένε, ότι, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204 μΧ), κανένας από τις οικογένειες των Κομνηνών δεν παρέμεινε στην Ελλάδα και στην Κωνσταντινούπολη, αλλά όλη η οικογένεια των Κομνηνών μετακόμισε στην Τραπεζούντα, όπου ίδρυσε την Ελληνική αυτοκρατορία της Τραπεζούντος.
Επίσης, η Άννα, που γράφεται στην επιγραφή (ΑΝΝΑ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΚΟΜΝΗΝΟΔΟΥΚΑΙΝΑ) και ταυτίζεται με τη δεύτερη σύζυγο του Νικηφόρου του Άγγελου Δούκα, λεγόταν ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΗ και ΟΧΙ ΚΟΜΝΗΝΗ.
Πώς δικαιολογείται, επομένως, ο χαρακτηρισ- μός ΚΟΜΝΗΝΟΔΟΥΚΑΙΝΑ; Μήπως πρόκειται για την Άννα Κομνηνή (κόρη του Αλέξιου Α’ Κομνηνού), σύζυγο του Νικηφόρου του Βρυένιου, που, σύμφωνα με τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία, ο αυτοκράτωρ Αλέξιος Α΄ Κομνηνός, εκτιμώντας τη μόρφωση και τη φυσική ωραιότητά του, τον τίμησε με το αξίωμα του «καίσαρος»; Μήπως έτσι εξηγείται το Κομνηνοβλαστός; (δηλαδή το αξίωμα Δεσπότης βλάστησε από την οικογένεια των Κομνηνών;).
Ιστορικά, ο Θωμάς διαδέχτηκε τον πατέρα του Νικηφόρο, που πέθανε σύμφωνα με τον Παχυμέρη το 1290 και για άλλους ιστορικούς το 1296 (έτος, με το οποίο συμφωνεί και ο Ορλάνδος). Τότε ο Θωμάς ήταν ανήλικος και επιτροπευόταν από τη μητέρα του Άννα.
Αναγορεύτηκε ως Δεσπότης από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β’ το 1294 μέχρι τον θάνατο του Νικηφόρου Α’ το 1296. Πρόβλημα, σύμφωνα με τον Ορλάνδο, είναι και η χρήση του επιθέτου ΜΕΓΑΣ, που υιοθέτησε ο αρχαιολόγος Milett (αλλά την αποδέχεται και ο Ορλάνδος), για να συμπληρωθεί 12σύλλαβος στίχος.
Πιθανή εξήγηση στα παραπάνω είναι ότι Τα εγκαίνια ή θυρανοίξια του ναού με την σημερι- νή του μορφή να έγιναν στην εποχή του Θωμά και της Άννας Καντακουζηνής, επειδή το κτίσιμο του ναού έγινε πολύ νωρίτερα, όπως γράψαμε σε προηγούμενα άρθρα.
ΤΕΛΟΣ