Έρευνα του Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου – Χημικού

ΜΕΡΟΣ Α’
Εισαγωγικά. Σε προηγούμενο άρθρο αναφέραμε ότι, σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Άρτης Σεραφείμ Ξενόπουλο (Βυζάντιο), η Παρηγορήτισσα «ανηγέρθη περί τα τέλη του ογδόου (Η’) αιώνος, ήτοι τω σωτηρίω έτει 796, επί βασιλείας Αυτοκράτορος Ρωμαίων Κωνσταντίνου του Ε’ (ιστορικά αναφέραμε είναι ο Κωνσταντίνος ο ΣΤ’), υιού Ειρήνης και Πατριαρχείας του εν αγίοις Ταρασίου, ως εν τη βασιλική βορείω θύρα οράται. Αλλά κατά την γνώμη ίσως και εικασίαν άλλων, ο ναός έστιν αρχαιότερος της επιγραφής, διότι εν αυτώ ευρίσκονται άνω και κάτω κατηχούμενα, άτινα μετεβλήθησαν σε παρεκκλήσια…». Αυτό πιστοποιείται και από μια κτητορική επιγραφή, που υπάρχει πάνω από την εσωτερική κεντρική θύρα.
Σύμφωνα με τον Αρτινό ιστορικό ερευνητή Ιωάννη Έξαρχο μετά από έρευνές του στα ιστορικά δοκίμια Ι. Ρωμανού, Π. Αραβαντινού, Ν. Ζιάγκου και άλλων και με βάση την σχετική φωτογραφία που φωτογράφησε ο ίδιος και υπάρχει σε κολώνα του ναού, η Παρηγορήτισσα θεμελιώθηκε το 819 μΧ και τελείωσε το 1.000 (όπως φαίνεται στην φωτο) με την σημερινή της μορφή. Η φωτογραφία αυτή ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ στο βιβλίο του Α. Ορλάνδου «Η ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΙΣΣΑ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ». Η ημερομηνία 796 που γράφεται από τον Μητροπολίτη Σεραφείμ ίσως να αναφέρεται στον πρώτο ερειπωμένο ναό που υπάρχει δίπλα στον σημερινό.
Επίσης, ένα θέμα που δεν εξετάζουν οι μελετητές είναι αν οι αναφερόμενες χρονολογίες είναι από Γεννήσεως Χριστού ή από κτήσεως Βυζαντίου(Κωνσταντινούπολης, 330 μΧ). Ειδικά στην περίπτωση των χρονολογιών από κτήσεως Βυζαντίου τα πράγματα διαφοροποιούνται αρκετά. Πάντως ο Μητροπολίτης Σεραφείμ φαίνεται να ακολουθεί την χρονολογία από γεν- νήσεως Χριστού, δηλαδή 796 μΧ.
Υπάρχει, όμως, και άλλη επιγραφή, που βρίσκεται μέσα στον κυρίως ναό, η οποία θεωρείται επίσημα η κτητορική επιγραφή του ναού. Άποψη του γράφοντος είναι ότι πρόκειται για επιγραφή που αναγράφει ονόματα των ανακαινιστών ή ανοικοδομητών του ναού. Αυτό το τεκμηριώνουμε με βάση τις πολλές καταστροφές που υπέστη ιστορικά ο ναός της Παρηγορήτισσας. Το περιεχόμενο αυτής της επιγρα- φής διερευνούμε στο παρακάτω άρθρο.
Η θέση της
Η λεγόμενη κτητορική επιγραφή βρίσκεται στην καμάρα πάνω από την δυτική είσοδο του κυρίως ναού. Βρίσκεται εντός περίτεχνου ανάγλυφου τόξου, που πλαισιώνει την παράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου και φέρει ανάγλυφους συνεχείς σηρικούς τροχούς με παραστάσεις μυθικών και άλλων πλασμάτων και φυτι- κών διακοσμητικών θεμάτων. Διακρίνονται ίχνη κόκκινης κηρομαστίχης. Για την επιγραφή αυτή έχουν γίνει μέχρι τώρα επτά δημοσιεύσεις με τελευταία του καθηγητή Γ. Βελένη.
Η επιγραφή αποτελούνταν από 11 κομμάτια (θολίτες). Σήμερα, όμως, σώζονται μόνο επτά και βρίσκονται στην καμάρα πάνω από την δυτική είσοδο του κυρίως ναού. Τα υπόλοιπα συμπληρώθηκαν, άγνωστο πότε, με διακοσμητικά θέματα.
Περιεχόμενο της επιγραφής
Ανάγνωση του Π. Αραβαντινού. Στον Α’ τόμο του συγγράμματός του, ο Π. Αραβαντινός, θεωρώντας ως επισκευαστή της Παρηγορήτισσας τον Ιωάννη Ορσίνι, γράφει τα εξής:
«Ου γνωρίζομεν, εάν τούτον τον Ιωάννην (Β, 1335) ή τον πατέρα του απομνημονεύει ως επισκευαστήν ή καλλωπιστήν η εν τω ναώ της Παρηγορίτζας αναγινωσκομένη επιγραφή “Ιωάν- νης Κομνηνός Δεσπότης”».
Θέλοντας να ενισχύσει την άποψη αυτή, ο Αραβαντινός υποστηρίζει ότι οι άρκτοι και τα σύμβολα που υπάρχουν στην επιγραφή, είναι σύμβολα του οίκου των Ορσίνι. Την άποψη αυ- τή υποστήριξαν οι Ι. Ρωμανός, K. Hoff, W. Miller και Σπυρίδων Λάμπρος.
Ο Α. Ορλάνδος απορρίπτει τα παραπάνω γράφοντας τα εξής: Τα εικονιζόμενα ζώα στην επιγραφή φέρουν μακριές ουρές και αποκλείεται τα ζώα αυτά να είναι άρκτοι. Επίσης, ούτε στο κείμενο της επιγραφής φέρεται να υπάρχει το όνομα Ιωάννης (Α. Ορλάνδου – Η Παρηγορήτισσα, σελίδα 154).
Απάντηση στην άποψη του Α. Ορλάνδου δίνει ο ιστορικός Ν. Γ. Ζιάγκος στο βιβλίο του «Φεουδαρχική Ήπειρος και Δεσποτάτο της Ελλάδος». Στη σελίδα 157 γράφει τα εξής: «Ο Ιωάν- νης Ορσίνης επωνομάσθη Άγγελος Κομνηνός και κατέλαβε την Ήπειρο και τας παρακειμένους νήσους… Παντρεύτηκε την Άννα Παλαιολογίνα, έγινε ορθόδοξος και αναστήλωσε την εκκλησία της Παρηγορήτισσας στην Άρτα, στην οποία σώζονται τα οικόσημά του με τις αρκούδες και τα ονόματα του ιδίου και της Άννας (πηγή: Ουϊλιαμ Μίλλερ – Χρονικόν του Μωρέως).
Ανάγνωση Αντωνίνου (1886)
Ο Αντωνίνος ήταν Ρώσος ιστορικός ερευνητής. Κομνηνός Δούκας δεσπότης Νι[κηφο]ρος
Άννα βασιλίς Κομνηνού βλαστός Δη…αε. Μέγας Κομνη…
Ανάγνωση Millet (1919) Κομνηνόδουκος δεσπότης Νι[κηφορος]ς. Αν[να] βασι[λισσα]…. Κομνηνόβλαστος δε[σπό]της [Θωμάς]μ[εγαςΚομνη[ν…
Ανάγνωση Λαμπάκη (Δελτίο Γ ΧΑΕ 1903 – Αρχείο Γιάννη Έξαρχου).
Με βάση τα όσα έχουν εκτεθεί μέχρι τώρα, ο Αντωνίνος και ο Millet αναφέρουν τα ονόματα ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΚΑΙ ΑΝΝΑ, ενώ ο Λαμπάκης ΜΟΝΟ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΑΝΝΑ, αφήνοντας ανερμήνευτα τα γράμματα Ν και Η (;) της πρώτης σειράς της επιγραφής.
Ο Millet εμφανίζει το όνομα ΘΩΜΑΣ που δεν αναφέρεται από τους άλλους δύο ιστορικούς. Επίσης κοινά είναι στις παραπάνω αναγνώσεις οι λέξεις: ΚΟΜΝΗΝΟΣ ΔΟΥΚΑΣ ΔΕΣΠΟΤΗΣ και ΚΟΜΝΗΝΟΒΛΑΣΤΟΣ.
Συνεχίζεται
Σημείωση “Τ”: Στο προηγούμενο φύλλο παραχαράχθηκε εντελώς ο τίτλος του άρθρου του π. Δημητρίου Αθανασίου κι αυτό έγινε λόγω δικής μας αβλεψίας. Ο σωστός τίτλος είναι: «Διερευνώντας την ταυτότητα της Ιεράς Μονής Παρηγορήτισσας Άρτας και αξιολογώντας τη σημερινή οδυνηρή πραγματικότητα». Ζητούμε ταπεινά συγνώμη για το λάθος.