Η Επανάσταση των Ραδοβιζινών
Αναφερόμενη στην Επανάσταση των Ραδοβιζίων, η Αδελφότητα Πηγιωτών δίνει ιστορικά στοιχεία που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Τονίζει: «…Αυτή τη φορά η φλόγα της Επανάστασης ανάβει στην καρδιά των Ραδοβιζίων. Στη Μπότση της Άρτας σημερινή Μεγαλόχαρη.
Της Επανάστασης αυτής προηγήθηκε η πρώτη Επανάσταση της Ηπείρου στις 15 Μαΐου 1821 στη Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Βουργαρελίου όπου οι καπεταναίοι και Πρόκριτοι των Τζουμέρκων και Ραδοβιζίων σε συνάντηση τους με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, τον Μάρκο Μπότσαρη τον Γώγο Μπακόλα, τους Κουτελιδαίους, τον Ίσκο, τον Κουτσονίκα και τον Ράγκο, ορκίζονται από τον ηγούμενο της Μονής Χριστόφορο με απόλυτη μυστικότητα – φοβούμενοι την διαρροή στους Τούρκους- ώστε να τους αιφνιδιάσουν.
Στις 30 Μαΐου ξεκινούν τις μάχες. Χτυπούν τους Τούρκους στο Κομπότι και στη συνέχεια στις 18 Ιουνίου στη Λαγκάδα του Μακρυνόρους και σ’ όλη την Ήπειρο. Θά λήξει άδοξα με τη μάχη του Πέτα στις 4 Ιουλίου του 1822, με τη συντριπτική ήττα των Επαναστατικών σωμάτων.
Η κήρυξη δεύτερης Επανάστασης
Μετά από 33 χρόνια, το 1854, επιχειρείται να γίνει εκ νέου κήρυξη της Επανάστασης αφού οι συνθήκες είναι πλέον ώριμες. Προοίμιο της Επανάστασης του 1854 είναι οι συγκρούσεις των Τούρ- κων στις 25 Δεκέμβρη του 1853 στη Σκουληκαριά με τον Δημ. Σκαλτσογιάννη.
Η σπίθα του Σέλτσου και του 1821 γίνεται για τους Ραδοβιζινούς δάδα ελευθερίας που σε λίγο θα απλωθεί σε όλη την Ήπειρο, τη Θεσαλία και τη Μακεδονία. Έτσι ,στις 15 Ιανουαρίου του 1804, οι Πρόκριτοι του Ραδοβιζίου Ιωάννης Κοσσυβάκης, Δημή- τριος Κόκκας, Κώστας Κοσμάς, Βασίλειος Νάκος, Ντούλας Βάσος, Κολιός Μαυρομάτης, Κώστας Πά- νου Στούμπος, Δημήτριος Σκαλτσογιάννης, Γεώργιος Κατσικογιάννης, Κώστας Ντερέκος, Καραγιάννης Κοτζίλας, Κωνσταντίνος Τσιγαρίδας, με προκή- ρυξή τους καλούν στην Μπότση το λαό του Ραδοβιζίου να συναχθεί για να κηρύξουν την Επανάσταση των Ραδοβιζίων που αμέσως γίνεται και Επανάσταση της Ηπείρου.
Διόλου τυχαία η επιλογή
Δεν ήταν τυχαία η επιλογή της Μπότσης για το σκοπό αυτό. Η Μπότση, ένα από τα κεφαλοχώρια των Ραδοβιζίων, ήταν σε θέση σχετικά οχυρά αφού πίσω της είχε ως προστασία τα όρη του Γαβρόγου και μπροστά της τον ορμητικό Αχελώο και την οροσειρά των Αγράφων. Από εκεί ελέγχονταν όλη περιοχή των Άνω Ραδοβιζίων.
Επίσης, δεν ήταν εύκολα προσβάσιμη από την Άρτα για τους Τούρκους, αφού απείχε πενήντα και πλέον χιλιόμετρα από αυτήν και οι επαναστάτες θα μπορούσαν σε περίπτωση ανάγκης να περάσουν στην Ελεύθερη Ελλάδα μέσω του Βάλτου.
Πλήθος λαού με δύναμη 450 ένοπλων από όλα τα χωριά του Ραδοβιζίου, όπως την Βρεστένιτσα (Πηγές), Σκουληκαριά, Μηγδιανά (Μηλιανά), Σεκλέστα (Ελάτη), Βρατσίστα (Καστανιά), Μήγερης (Τετράκωμο), Σέση (Καλεντίνη ), Σκουληκαριά, Βελεντζικό, Σουμερού (Μεσόπυργος), Καταβόθρα (Αστροχώρι), Μπλαγκοβίτσα (Διάσελο), Κλει- δί, Δημαριό και άλλα, συρρέουν στην Μπότση και εκεί στην Ιερά Μονή Γεννήσεως Θεοτόκου υψώνεται το λάβαρο της Επανάστασης (σημαία κυανή με λευκό σταυρό εντός του οποίου είναι γραμμένο ‘’ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ’’ και από κάτω ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ).
Ο όρκος
Αμέσως όλοι δίνουν τον παρακάτω όρκο μέσα στο μοναστήρι κατά ομάδες: «Ορκίζομαι εις το Ιερόν Ευαγγέλιον, εις την Αγίαν Τριάδα και τον Εσταυρωμένον, ότι λαμβάνων εις χείρας τα όπλα δεν θέλω καταθέσει αυτά, ειμή αφού αποδιώξω τους τυράννους μου Οσμανλίδας από την γήν των πατέρων μου αποκαθιστών ελευθέραν την πατρίδα μου. Ορκίζομαι προσέτι εις τον ύψιστον ότι θέλω υπερασπίζεσθαι την σημαίαν και τους συντρόφους μου, χύνων αν η χρεία το καλέσει και την τελευταίαν σταλαματιάν του αίματός μου υπέρ αυτών».
Ενθουσιασμός σ’ όλα τα χωριά
Σκηνές άκρατου ενθουσιασμού και ρίγη συγκίνησης επικρατούν σ’ όλα τα χωριά του Ραδοβιζίου.
Έφτασε και γι’ αυτούς, επιτέλους, η ώρα του ξεσηκωμού. Η Επανάσταση είναι πλέον γεγονός. Οι επαναστάτες ξεχύνονται σε όλη στην περιοχή. Λίγες ημέρες αργότερα σώμα 35 εθελοντών του Βάλτου, απωθεί την Τούρκικη φρουρά προς τη Γέφυρα Κοράκου και στα «Πέντε Αδέρφια» του Λιασκόβου και από την πλευρά της Άρτας, μέχρι το Κομπότι.
Τα Ραδοβίζια είναι πλέον ελεύθερα
Ο Φράσσαρης θορυβημένος από την απρόβλεπτη αυτή εξέλιξη, στέλνει 800 τουρκαλβανούς να χτυπήσουν τους επαναστάτες. Στις 16 Ιανουαρίου οι Τούρκοι επιτίθενται στους επαναστάτες στην Μπότση. Γρήγορα, όμως, τρέπονται σε φυ- γή αφήνοντας πίσω τους απώλειες πάμπολλα τουρκομνήματα και οπισθοχωρούν άτακτα στην Καταβόθρα (Αστροχώρι). Στις 17 Ιανουαρίου οι Τούρκοι ηττούνται από τον Δ. Σκαλτογιάννη και τους μοναχούς της Μονής Ροβέλιστας στην τοποθεσία «Βρύση Βακούφικη» και από τον Γ. Τσιγαρίδα στην Σέση (Άνω Καλεντίνη), όπου όμως ο ίδιος σκοτώνεται.
Στις 18 Ιανουαρίου οι Σκουληκαρίτες απομακρύνουν τους Τούρκους από το Κομπότι. Οι νικηφόρες μάχες των επαναστατών διαδέχονται η μία την άλλη. Οι Τούρκοι νικήθηκαν και στις 20 Ιανουαρίου στις δύο μάχες στη Ρεγκίτσιανα του Κλειδιού και το Δημαριό. Στις αρχές Φεβρουαρίου του 1854 ο Σπύρος Γ. Καραϊσκάκης (ο γιος του Ήρωα της Επανάστασης του 1821 Γ. Καραϊσκάκη ) που υπηρετούσε ως αξιωματικός στην ελεύθερη Ελλάδα, πέρασε τα σύνορα και ενώθηκε με τον Δημήτριο Θ. Γρίβα. Στις 7 Φεβρουαρίου στο Κομπότι, σε γενόμενο συμβούλιο Επανα- στατών, ανέλαβε αρχηγός του αγώνα ο παλαίμαχος Θεόδωρος Γρίβας.
Η υποχώρηση των Τούρκων
Μετά από σκληρή μάχη οι Τούρκοι υποχώρησαν στην Άρτα αφήνοντας και το Πέτα στους επαναστάτες. Δυνάμεις επαναστατών περνούν και στα Τζουμέρκα όπου με ντόπιους οπλαρχηγούς στον Σταυρό Θεοδωριάνων χτυπούν ενισχύσεις των Τούρκων που έρχονται από τα Τρίκαλα και τους αναγκάζουν να γυρίσουν πίσω. Το μήνυμα της Επανάστασης πέρασε σε όλη την Ήπειρο. Επαναστατούν τα χωριά της Λάκκας Σουλίου και άλλες περιοχές. Η Επανάσταση της Ηπείρου είναι πλέον γεγονός. Από το Ραδοβίζι η επανάσταση περνάει στην Αργιθέα. Από τη Γέφυρα Κοράκου μέχρι του Πετρίλου της Στεφανιάδας και των Βραγγιανών, όλα τα χωριά της Αργιθέας, ακολουθούν το παράδειγμα των Ραδοβιζινών. Τα επαναστατικά σώματα εξαπλώνονται ταχύτατα σε όλη την Θεσσαλία και έδωσαν μάχες νικηφόρες. Να μην ξεχνάμε πως οι επαναστάτες στα Ραδοβίζια επικράτησαν πλήρως και οι Τούρκοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα φυλάκιά τους στα χωριά της Άρτας.
Από επιστολή του Δημάρχου Απεραντίων Αθανασίου Αναγνώστου προς τον έπαρχο Ευρυτανίας προκύπτουν μεταξύ άλλων τα εξής: «…Ο Ιωάννης Ράγκος κατέλαβε το χωρίον Βρεστενίτσα (σήμερα Πηγές) του Ραδοβιζίου, ο δε Σωτήρης Στράτος, διαβάς την Γέφυραν Κοράκου φθάνει μετ’ ου πολύ εις Μικρά Βραγγιανά μεθ’ ικανού αριθμού πολεμοφοδίων…».
Δεν έμελλε να ευοδωθεί
Όμως, ούτε αυτή η Επανάσταση αυτή έμελλε να ευοδωθεί. Οι επαναστάτες της Θεσσαλίας και της Ηπείρου όταν έμαθαν ότι Γάλλοι και Άγγλοι κατέλαβαν την Αθήνα , όπως και την εγκατάλειψη του αγώνα από την ελευθέρα Ελλάδα, άφησαν τα όπλα, πεισθέντες για το μάταιο του αγώνα τους και απεσύρθησαν. Έτσι, το Ραδοβίζι έμεινε ελεύθερο μόνο για τέσσερις μήνες έως στις 12 Μαΐου του 1854.
Αιτία πάλι οι μεγάλες δυνάμεις, Γαλλία και Αγγλία, που μετά την ισχυρή διαμαρτυρία της Τουρκίας απαίτησαν όχι μόνο την άμεση διακοπή βοήθειας προς τους επαναστάτες Ραδοβιζινούς (κυρίως από τα μέρη του ελεύθερου Βάλτου από όπου τροφοδοτούνταν), αλλά συνέδραμαν και τους Τούρκους με στρατιωτικές δυνάμεις και οπλισμό.
Επιπλέον, αποβιβάστηκαν και κατέλαβαν τον Πειραιά και την Αθήνα μέχρι την Πεντέλη προκειμένου να εξαναγκάσουν τον Όθωνα και την κυβέρνηση να αποκηρύξουν τους επαναστάτες, πράγμα το οποίο συνέβη.
Έτσι, οι επαναστάτες χωρίς εφόδια, μόνοι πλέον και πολιορκούμενοι από τούρκικα ασκέρια, δεν είχαν άλλη επιλογή από το να συνεχίσουν τον αγώνα μόνοι τους. Οι τελευταίες μάχες δίνονται την 12η Μαΐου 1854 στο Κλειδί και την Σκουληκαριά εναντίον 3.000 Τουρκαλβανών και νικώνται.
Τορπίλη από μεγάλες δυνάμεις
Οι Τούρκοι αφού κατέστειλαν την Επανάσταση στην Άρτα επανήλθαν ως εκδικητές στα χωριά εκείνα που πρωτοστάτησαν στην Επανάσταση αυτή. Ακολουθεί η πυρπόληση όλων των χωριών του Ραδοβιζίου, αλλά και των Τζουμέρκων μετά των εκκλησιών και μοναστηριών τους. Οι επαναστάτες για να αποφύγουν αντίποινα των Τούρκων παίρνουν το δρόμο της εξορίας προς τις ελεύθερες περιοχές της Αιτωλοακαρνανίας. Ο ιερέας του Βελεντζικού φεύγοντας για το Βάλτο παίρνει μαζί του και την Αγία Κάρα του Επισκόπου Ραδοβιζίου Αγίου Παρθενίου.
Με την μεσολάβηση των φιλότουρκων πλέον Αγγλογάλων και αφού ορκίστηκε νέα κυβέρνηση των Αθηνών, οι Τούρκοι με Φιρμάνι του Σουλτάνου επιτρέπουν τον επαναπατρισμό των επαναστατών μετά των οικογενειών τους. Η πρώτη όμως εφαρμογή της αμνηστίας αυτής επικυρώθηκε από τους Τουρκαλβανούς με τον αποκεφαλισμό δύο Ραδοβιζινών στα Κανάλια του Γαβ- ρόγου, μάλλον ως παραδειγματισμό.
Η φλόγα αυτής της Επανάστασης δεν έσβησε ποτέ. Δεν πήγε χαμένη η θυσία τους! Θα ξανανάψει πάλι από τα παιδιά και τα εγγόνια των επαναστατών και θα κατακαύσει τους Οθωμανούς τα επόμενα χρόνια. Αφύπνισε όμως και τους λαούς της Ευρώπης για το δίκαιο του αγώνα τους.
Θα ακολουθήσουν δύο ακόμη ξεσηκωμοί των Ραδοβιζινών το 1866 και 1878 που ξεκίνησαν πάλι από την Μεγαλόχαρη, μέχρι να έρθει η ποθητή ώρα της Ελευθερίας στις 24 Ιουνίου του 1881 όταν μεταφέρθηκε η γραμμή των συνόρων στον Άραχθο και απελευθερώθηκε η Άρτα.
Η υπόλοιπη Ήπειρος θα μείνει για πολύ καιρό στη σκλαβιά, ελευθερούμενη και αυτή το 1913 κατά τον Α Βαλκανικό πόλεμο…».