Έρευνα του Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου – Χημικού

Εισαγωγικά. Δημοσιεύσαμε σε τρία μέρη άρθρο με τίτλο «Οι φθορές και η στατικότητα του ιερού ναού της Παρηγορήτισσας», στο οποίο παρουσιάσαμε σχετικά στοιχεία με φωτογραφικό υλικό, από το αρχείο του Αρτινού ιστορικού Γ. Έξαρχου και από σχετική μελέτη του ΕΜΠ (Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο), για να αποδείξουμε ότι ο ναός της Παρηγορήτισσας κινδυνεύει να καταρρεύσει, λόγω μεγάλων φθορών και ΡΩΓΜΩΝ, που έχουν παρουσιαστεί.
Οι ρωγμές στους τοίχους και στο δάπεδο του γυναικωνίτη θέτουν σε μεγάλο κίνδυνο τη στατικότητα του ναού. Να σημειώσουμε ότι οι κάθετες και οριζόντιες ρωγμές οφείλονται σε καθίζηση του εδάφους, ενώ οι πλάγιες οφείλονται στην επίδραση σεισμών.

Σε νέα μελέτη
Οι ρωγμές στο ναό της Παρηγορήτισσας σε νέα μελέτη του ΕΜΠ (2019). Στη διάρκεια της έρευνάς μας για τη στατικότητα του ναού εντοπίσαμε μια νέα μελέτη της κ. Ανδρονίκης Μιλτιάδου – Fezans, επίκουρης καθηγήτριας του ΕΜΠ, που δημοσιεύτηκε το 2019. Η μελέτη αφορά στις δομητικές παρεμβάσεις σε τοιχοποιίες σε αρχαιολογικής σημασίας κτίρια και ναούς. Στη μελέτη αυτή περιλαμβάνεται και η αποτύπωση των ρωγμών στο ναό της Παρηγορήτισσας στην παράγραφο 3.4 με τίτλο «Καταγραφή φθορών και βλαβών – Παθολογία ναού της Παρηγορήτισσας και Μονής Δαφνίου». Εκεί δημοσιεύονται και οι παρακάτω δύο σχετικές φωτογραφίες.
Στην παραπάνω μελέτη αναφέρεται ότι τα στοιχεία, που βοήθησαν στην καταγραφή της παθολογίας και του συγκεκριμένου κτίσματος του ναού της Παρηγορήτισσας, προέκυψαν μέσω συλλογής δεδομένων, όπου είναι απαραίτητο και εφικτό, από δημόσια ή ιδιωτικά αρχεία και από: 1. Σχετικές υπεύθυνες και αξιόπιστες πληροφορίες. 2. Την επιτόπου επιθεώρηση και έμμονη παρατήρηση. 3. Τις επιτόπου καταγραφές και μετρήσεις. 4. Επιτόπου εργαστηριακούς ελέγχους και διερευνήσεις.
Στην αρχή της έρευνας έγινε αποτύπωση του δομήματος και της κατάστασής του και ακολούθησαν καταγραφή και τεκμηρίωση του ιστορικού της κατασκευής, της συντήρησής της και των προγενέστερων επεμβάσεων. Στη μελέτη αυτή η κ. Μιλτιάδου παρουσιάζει τις ενδεδειγμένες ενέργειες που πρέπει να γίνουν, ώστε οι παρεμβάσεις στο ναό να είναι αποτελεσματικές. Αναφέρει ότι στη λεπτομερή καταγραφή των ρωγμών πρέπει να καταγραφούν τα εξής απαραίτητα στοιχεία: 1. Εάν το άνοιγμά τους είναι σταθερό ή σημαντικά μεταβαλλόμενο κατά το μήκος κάθε ρωγμής. 2. Εάν οι ρωγμές είναι καινούριες ή παλαιότερες. 3. Εάν παρατηρείται ολίσθηση κατά μήκος των ρωγμών, μεταξύ λιθοσωμάτων ή θολιτών… 4. Εάν παρα- τηρείται εκτός επιπέδου μετακίνηση των χειλέων των ρωγμών. 5. Εάν οι ρωγμές είναι «εν χρόνω» σταθερές ή παρατηρείται «εν χρόνω» μεταβολή του ανοίγματός τους (ή του μήκους των) μετά την έναρξη της μελέτης αποκατάστασης. 6. Εάν οι ρωγμές εμφανίζονται κατά μήκος αρμών ή διέρχονται από λιθοσώματα. 7. Αν υπάρχουν τοπικές θραύσεις από θλίψη. 8. Καταγραφή των φθορών και βλαβών (παθολογίας) και των προσθηκών και αλλοιώσεων. 9. Διερευνητικές εργασίες (επιτόπου και εργαστηριακές). 10. Επιτόπου μέτρηση αντοχών υλικών. 11. Παρακολούθηση συμπεριφοράς του δομήματος. 12. Εργαστηριακές δοκιμές. 13. Δοκιμές σε ομοιώματα κτηρίων υπό κλίμακα.
Τέλος, δημοσιεύουμε και τις φωτο (κάτω) από προηγούμενη μελέτη του ΕΜΠ (2015) που αφορούσε τη στατικότητα του ναού σε περιπτώσεις σεισμών και καθιζήσεων. Τα μέρη του ναού με κόκκινο ή μαύρο είναι αυτά που είναι τα πιο ευάλωτα και μπορούν να προκαλέσουν την κατάρρευση του μνημείου από σεισμούς ή καθιζήσεις του εδάφους.

Επίλογος
Όλο το φωτογραφικό υλικό που παρουσιάσαμε μέχρι τώρα είναι ένα μήνυμα κινδύνου που εκπέμπει ο ναός εδώ και χρόνια, αλλά όλοι μας αδιαφορούμε. Ιδιαίτερα το μήνυμα κινδύνου αφορά όλους τους εμπλεκομένους με το ναό, εκκλησιαστικούς και τοπικούς άρχοντες και υπηρεσίες, που συνηθίζουν να χρησιμοποιούν την Παρηγορήτισσα μόνο ως φόντο σε εκδηλώσεις εκκλησιαστικές ή πολιτιστικές.
Διαβάσαμε ότι έγιναν στο παρελθόν παρεμβάσεις στο κτίσμα με σκοπό να μειώσουν τον κίνδυνο κατάρρευσης. Αποτελεί, όμως, απορίας άξιο τι είδους παρεμβάσεις έγιναν, όταν οι ειδικοί μιλάνε ακόμα για σοβαρά χρόνια προβλήματα στατικότητας του ναού. Η μελέτη της καθηγήτριας του ΕΜΠ διαψεύδει όλους εκείνους, που, δυστυχώς, τόσο χρόνια κώφευαν στις εκκλήσεις για συντήρηση της Παρηγορήτισσας.
Επίσης, στο διαδίκτυο δημοσιεύτηκε «Διακήρυξη ανοικτής διαδικασίας για τη σύναψη ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων έργου κάτω των ορίων του ν. 4412/2016 με κριτήριο ανάθεσης την πλέον συμφέρουσα απο οικονομική άποψη προσφορά με βάση την τιμή» για το έργο «Άμεσες εργασίες επισκευής της στέγης του Ιερού Ναού Παρηγορήτισσας Άρ- τας και αποκατάστασης μαρμάρινων μελών (κιονίσκων) στην ανωδομή του μνημείου, εκτιμώμενης αξίας 36.290,32 ευρώ (πλέον ΦΠΑ), με αναθέτουσα αρχή τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και ημερομηνία λήξης προθεσμίας υποβολής προσφορών 8 Μαΐου 2018.
Στο σχετικό έγγραφο γράφονται και τα παρακάτω: «Ο βυζαντινός ναός της Παναγίας Παρηγορήτισσας στην Άρτα, είναι ένα από τα ση- μαντικότερα μνημεία του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Είναι αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, θεμελιώθηκε το 1285, δηλαδή στα τέλη του 13ου αιώνα, και οικοδομήθηκε σε δύο φάσεις. Αποτελούσε το καθολικό μονής, της οποίας σώζονται 16 κελιά και το κτήριο της Τράπεζας. Ο ναός παρουσιάζει τυπολογική πρωτοτυπία, καθώς το ισόγειό του ακολουθεί τον τύπο του οκταγωνικού ναού, ενώ ο όροφός του τον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου. Κατατάσσεται στους ναούς του οκταγωνικού ελλαδικού τύπου. Οι εξωτερικές διαστά- σεις του ναού είναι 22,10 μέτρα μήκος Χ 20,27 μέτρα πλάτος Χ 20,28 μέτρα ύψος. Η εξωτερική διάμετρος του τρούλου είναι 7,58 μέτρα και το ύψος του τρούλου 3,50 μέτρα. Στη δυτική πλευρά της στέγης του ναού υπάρχει ανοικτός, κιονοστήρικτος ουρανίσκος, που στηρί- ζεται σε οκτώ μαρμάρινους κιονίσκους.
Για την αποφυγή επιδείνωσης της κατάστασης διατήρησης της στέγης του μνημείου απαιτείται η εκτέλεση άμεσων εργασιών επισκευής της και αποκατάστασης του κιονοστήριχτου ανοικτού ουρανίσκου. Στο πλαίσιο του έργου θα πραγματοποιηθούν συνοπτικά οι ακόλουθες εργασίες, οι οποίες περιγράφονται αναλυτικά στην τεχνική μελέτη του έργου.
Α. Εργασίες επισκευής της στέγης του ναού: 1. Καθαρισμός της επιφανειακής βλάστησης από την επιφάνεια των κεραμιδιών. 2. Καταστροφή του ριζικού συστήματος της ξυλώδους βλάστησης, με προσωρινή ανάσυρση των κεραμιδιών και του κονιάματος του υποστρώματος σε όσο βάθος και έκταση απαιτηθεί. 3. Καθαίρεση των θραυσμένων κεραμιδιών και αντικατάστασή τους με νέα βιομηχανικά κεραμίδια, όμοια με τα υπάρχοντα. 4. Καθαίρεση των αποσαθρωμένων κονιαμάτων του υποστρώματος των κεραμιδιώνκαι κατασκευή νέων. Η εργασία θα πραγματοποιηθεί: α) τοπικά στην επιφάνεια των στεγών, όπου απαιτείται, σύμφωνα με τις υποδείξεις της επίβλεψης και β) εξ ολοκλήρου στις θέσεις επαφής των στεγών με τις περιμετρικές τοιχοποιίες των τυμπάνων των τρούλων.
Β. Εργασίες στον ανοιχτό κιονοστήριχτο ουρανίσκο στην ανωδομή του μνημείου: 5. Απομάκρυνση των σωζόμενων οξειδωμένων μεταλ- λικών στοιχείων της αρχικής περιμετρικής σύνδεσης των κιόνων με προσοχή. 6. Απομάκρυνση των νεώτερων τσιμεντοκονιαμάτων από τους κορμούς και τα κιονόκρανα των κιόνων. Συμπλήρωση με νέο μάρμαρο στις θέσεις των κορμών με μεγάλη απώλεια μάζας. Η εργασία αυτή θα εκτελεστεί από εξειδικευμένο μαρμαροτεχνίτη με εμπειρία σε αυτού του είδους τις εργασίες συγκόλλησης μαρμάρινων μελών. Συμπλήρωση με κονίαμα στα κιονόκρανα, όπου απαιτηθεί. 7. Τοποθέτηση μεταλλικής στεφάνης στην απόληξη των κορμών των κιόνων και συστήματος ελκυστήρων στην εσωτερική πλευρά του ουρανίσκου. Όλα τα μεταλλικά στοιχεία θα κατασκευαστούν από ανοξείδωτο χάλυβα ποιότητας AISI 316L. 8. Κατασκευή νέων αρμολογημάτων και εφαρμογή ενεμάτων στα εσωρράχια και τα μέτωπα των περιμετρικών τόξων (εσωτερικό και εξωτερικό), όπου απαιτείται.
Γ. Τοποθέτηση μεταλλικού ικριώματος περιμετρικά της ανωδομής του ναού: 9. Τοποθέτηση ικριώματος με προστατευτική λινάτσα και ανυψωτικό μηχανισμό, το οποίο θα μετακινείται σταδιακά ανά πλευρά του μνημείου.
Προθεσμία εκτέλεσης του έργου: Η συνολική προθεσμία εκτέλεσης του έργου, ορίζεται σε 120 ημερολογιακές ημέρες από την ημέρα υπογραφής της σύμβασης.
Θα ήταν ενδιαφέρον να υπάρξει ενημέρωση από τους εμπλεκόμενους φορείς για το θέμα. Γιατί στο συγκεκριμένο έργο δεν γίνεται καμία αναφορά για κατάλληλες επεμβάσεις στις ρωγμές που έχουν εντοπιστεί και δημιουργούν σοβαρότατα προβλήματα στην στατικότητα του ναού;