Εδώ και είκοσι μέρες σχεδόν έχει κάνει αισθητή την παρουσία της στις τηλεοπτικές και άλλες οθόνες διαφήμιση γνωστής αλυσίδας καταστημάτων παιχνιδιών και πάσης φύσεως ειδών (από καθαριστικά μέχρι χαρτικά και βιβλία και από είδη διακόσμησης μέχρι καλλυντικά) που κατά το συνήθειο της, τα τελευταία χρόνια, μας υπενθυμίζει πόσες μέρες έχουν απομείνει μέχρι τα Χριστούγεννα.
Ομολογώ ότι βρήκα καλαίσθητη τη διαφήμιση η οποία στηρίζεται σε (και την αναπαριστά με μεγάλη επιτυχία) μια σκηνή από τη γνωστή ταινία «Μαίρη Πόπινς» που κατέστησε παγκοσμίως γνωστή την πρωταγωνίστριά της, Τζούλι Άντριους. Στη σκηνή ο καπνοδοχοκαθαριστής φίλος της Μαίρης Πόπινς (που τον ερμήνευσε με εξαιρετική επιτυχία ο πολυτάλαντος Ντικ Βαν Ντάυκ) χορεύει πάνω στις σκεπές του Λονδίνου, παρασύροντας τα παιδιά σε μια φρενίτιδα χορού που τα οδηγεί σε συναισθηματική αποφόρτιση. Στη διαφήμιση, ένας καπνοδοχοκαθαριστής, κατεβαίνοντας στη σκεπή ενός κτηρίου από το φεγγάρι, όπου βρίσκεται παρατηρώντας τα τεκταινόμενα στη Γη, προσκαλεί τα παιδιά να περιμείνουν από κοινού τον Αη Βασίλη που «σίγουρα θα περάσει από εδώ!» όπως διαλαλεί.
Τα παιδιά με φωτογραφικές μηχανές στα χέρια χορεύουν και τραγουδούν περιμένοντας να εμφανιστεί ο Άγιος με τα δώρα του, ενώ μια φωτογραφία που τραβάει μια νεαρή παιδική ύπαρξη τυπώνεται και μας θυμίζει ότι είναι ακόμη πολύ νωρίς και πως έχουμε ακόμα τόσες μέρες για τα Χριστούγεννα.
Ομολογώ ότι το περιτύλιγμα είναι εξαιρετικό και γι’ αυτό θεωρώ τη διαφήμιση αυτή πολύ πιο επικίνδυνη από άλλες που η ίδια αλυσίδα είχε χρησιμοποιήσει κατά το παρελθόν. Η εξαιρετική αισθητική, τα πλάνα των παιδιών, η συμπαθητική φιγούρα του καπνοδοχοκαθαριστή, η παιδική αφέλεια που γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης, ακόμα και η παραπομπή στην ταινία και τη Μαίρη Πόπινς που κινητοποιεί τη νοσταλγία των μεγαλύτερων, συγκροτούν το τέλειο αποπροσανατολιστικό σκηνικό μιας σειράς από παγίδες που δεν τις βλέπει εύκολα κάποιος, αλλά κι αν τις παρατηρήσει, δύσκολα θα σταθεί σ’ αυτές.
Ξεκινώ από το προφανές: την ταύτιση των Χριστουγέννων με την έλευση του Αη Βασίλη. Όσοι είμαστε μιας ηλικίας πάνω από τα 50 (η γενιά μου πλησιάζει ταχύτατα τα εξήντα), έχουμε υπ’ όψιν ότι η ταύτιση των Χριστουγέννων με τα δώρα του Αη Βασίλη είναι προϊόν της ισοπεδωτικής κουλτούρας της παγκοσμιοποίησης που συνειρμικά μεταφέρει και στο ελληνικό θυμικό την παράδοση της αγγλοσαξονικής κουλτούρας του Σάντα Κλοζ (από το Σαν Νικλάους των Ολλανδών που αρχικά αποίκισαν την περιοχή που αργότερα ονομάστηκε από Νέο Άμστερνταμ σε Νέα Υόρκη).
Σύμφωνα με την παράδοση αυτή, ο Αη Νικόλας (Σαν Νικλάους) των Ολλανδών και των Αμερικάνων (με την παραφθορά του σε Σάντα Κλοζ) έρχεται σε κάθε σπίτι τα Χριστούγεννα και φέρνει δώρα στα παιδιά. Δεν είναι κακό να γνωρίζουμε και ξένες παραδόσεις, αρκεί να μην ξεχνάμε τις δικές μας. Και στη δική μας παράδοση ο Αη Βασίλης (που δεν είναι ο Σαν Νικλάους του Άμστερνταμ αλλά ο Άγιος Βασίλειος που δεν μένει κάπου στο Βόρειο Πόλο αλλά στην ανατολικότερη από εμάς Καισάρεια της Καππαδοκίας που σήμερα βρίσκεται στην Τουρκία) έρχεται στα σπίτια και φέρνει δώρα στα παιδιά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, κάτι απολύτως φυσικό, καθώς την Πρωτοχρονιά τιμάται η μνήμη του Αγίου Βασιλείου ο οποίος και καθιέρωσε, όσο ζούσε, μια κίνηση προσφοράς που οδήγησε στην παγίωση του εθίμου.
Η συνεχής ταύτιση των Χριστουγέννων με την έλευση του Αη Βασίλη διαμορφώνει συνθήκες απεμπόλησης της ελληνοχριστιανικής παράδοσης, κάτι που μπορεί να οδηγήσει, νομοτελειακά κατά τη γνώμη μου, σε απώλεια μέρους της ελληνικής αντίληψης για την παράδοση και τα Χριστούγεννα. Η ταύτιση αυτή, όμως, ενέχει κι έναν ακόμη κίνδυνο, ο οποίος γίνεται αντιληπτός σε συνδυασμό με την χρονική απόσταση που έχει η έναρξη της χριστουγεννιάτικης περιόδου από τα Χριστούγεννα καθαυτά. Ταυτίζοντας τα δώρα του Αη Βασίλη με τα Χρι- στούγεννα κι όχι με την Πρωτοχρονιά, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως τα Χριστούγεννα σχετίζονται μόνο με αυτό, δηλαδή την αγορά (προσοχή! όχι την κατασκευή, προσφορά ή ανταλλαγή) δώρων και μάλιστα υλικών αγαθών σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερες ποσότητες. Όσο περισσότερο διαρκεί η καταναλωτική περίοδος, τόσο περισσότερο θα είναι και το κέρδος των βιομηχανιών που πλουτίζουν από τα Χριστούγεννα.
Με τον τρόπο αυτό, όμως, ξεχνάμε ποια είναι πραγματικά η ουσία των Χριστουγέννων, δηλαδή η Γέννηση του Χριστού. Και κατ’ επέκταση χάνουμε από το οπτικό μας πεδίο την ουσία του εορτασμού της γιορτής αυτής που θα έπρεπε να εστιάζει όχι τόσο στην κατανάλωση και την αποθέωση της υλιστικής μας ηδονολατρείας, αλλά, πολύ περισσότερο, στην ανάταση της ψυχής και στην επικέντρωση των προσπαθειών μας για έναν κόσμο πολύ πιο ειρηνικό και αγαπημένο.
Τέλος, θα πρέπει να δούμε κι άλλο ένα σημείο κινδύνου στην εν λόγω διαφήμιση. Τον κίνδυνο (μάλλον όχι τόσο κίνδυνο όσο πλέον απτή πραγματικότητα) της αλλοίωσης της γλώσσας μας σε βαθμό που να χάνει την πανάρχαια βάση της. Σε κάποιο σημείο της διαφήμισης ο καπνοδοχοκαθαριστής τραγουδάει: «… κι έχουν όλοι στα χείλη τη στιγμή που θα πουν σαίη τζίηζ Άη Βασίλη…».
Η έκφραση «σαίη τσίηζ» αντιστοιχεί στη δική μας «χαμογελάστε παρακαλώ» που έλεγαν οι φωτογράφοι στους ανθρώπους τους οποίους φωτογράφιζαν για να βγουν οι φωτογραφίες με μια θετική νότα κι όχι αίσθηση απαισιοδοξίας. Όμως, το να περιλαμβάνεται η έκφραση αυτή σε ένα τραγούδι διαφημιστικό, το οποίο απευθύνεται τόσο σε παιδιά, όσο και σε μεγάλους, σημαίνει ότι όλοι ξέρουν τι σημαίνει η έκφραση, την έχουν αποκωδικοποιήσει στο μυαλό τους, άρα δε χρειάζεται κάποιος να τους εξηγήσει περί τίνος πρόκειται και, τέλος, θεωρούν απόλυτα φυσικό, μέσα σε ένα σύνολο προτάσεων της ελληνικής να περιλαμβάνεται και μια έκφραση που καμία σχέση δεν έχει ούτε με την ελληνική γλώσσα ούτε με την ελληνική παράδοση.
Αυτό το πράγμα με φοβίζει το ίδιο, όσο και η διαπίστωση ότι έχουμε χαθεί στον κόσμο της υπερκατανάλωσης, με αποτέλεσμα να απωλέσουμε την επαφή μας με το αληθινό πνεύμα των Χριστουγέννων και της του Χριστού Γεννήσεως.
Αυτό το πνεύμα της αγάπης, της αλληλεγγύης, της επαφής με το συνάνθρωπο της φροντίδας για τον αδύναμο και τον ανήμπορο έχουμε ανάγκη όλοι μας, ιδιαίτερα στις δύσκολες μέρες που περνάμε παγκοσμίως. Ας το έχουμε στο νου μας όταν θα βλέπουμε τις ανάλογες διαφημίσεις κι ας αλλάζουμε κανάλι ή ας κλείνουμε την τηλεόραση για να περάσουμε λίγη ώρα με τους αγαπημένους μας.