Του Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου-Χημικού
1. Η δημοσίευση της φωτογραφίας της γνήσιαςεφέστιας εικόνας της Παναγίας της Παρηγορήτισσας Άρτας (από το αρχείο του ιστορικού ερευνητή Γιάννη Έξαρχου) δημιούργησε στους αναγνώστες, όπως ήταν ευνόητο, ποικίλα συναισθήματα, προβλημα- τισμούς και απορίες. Προκειμένου να απαντήσουμε σε κάποια από αυτά σημειώνουμε τα εξής:
Α. Η ανακάλυψη του χώρου, όπου βρισκόταν η γνήσια εφέστια εικόνα της Παρηγορήτισσας, ήταν αποτέλεσμα της προσωπικής έρευνας του ιστορικού Γιάννη Έξαρχου, ο οποίος μας έδωσε και γραπτά όλο το ιστορικό. Όπως μας είπε, ενημέρωσε συγκεκριμένα πρόσωπα αρμόδιων φορέων τότε, όταν εντόπισε την εικόνα, αλλά συνάντησε άρνηση και αδιαφορία. Υπήρ- ξε μάλιστα και σχετική δημοσίευσή του στον τοπικό Τύπο το 1997.
Β. Ο εντοπισμός του χώρου, στον οποίο βρίσκεται πλέον η εικόνα, δεν είναι ιδιωτική υπόθεση. Η διαλυμένη Ιερά Μονή της Παρηγορήτισ- σας είναι, με πατριαρχικό σιγίλιο, μετόχι γυναικείας Ιεράς Μονής. Στη Μονή αυτή ανήκει και η εικόνα. Θα πρέπει με συντονισμένες ενέργειες της Μονής και της τοπικής εκκλησιαστικής αρχής να ξεκινήσει έρευνα για την εικόνα.
Γ. Τα στοιχεία, τα οποία διαθέτει ο ιστορικός ερευνητής Γιάννης Έξαρχος, νομίζω ότι είναι αρκετά για την αρχή της έρευνας.
O στρατηγός Χ.Π, που είχε την εικόνα (για ευνόητους λόγους δεν δημοσιεύουμε τα πλήρη στοιχεία), έζησε στην Άρτα. Αργότερα έμενε στην περιοχή του Νέου Ψυχικού και από τα στοιχεία που συλλέξαμε διετέλεσε και διοικητής της ΑΣΔΕΝ. Είχε ενεργή συμμετοχή ως λοχαγός στην Εθνική Αντίσταση στην περιοχή της Άρτας και της Πρέβεζας. Αποστρατεύτηκε για πολιτικούς λόγους την περίοδο της Χούντας, επειδή ήλθε σε έντονη διαφωνία με έναν από τους Χουντικούς στρατιωτικούς.
Δεν γνωρίζουμε τι συνέβη με την εικόνα μετά το θάνατό του. Αν τελικά την κληρονόμησε ο γιος του, τότε η εικόνα βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή. Δεν γνωρίζουμε, όμως, ποιος είναι ο γιος του και που μένει.
Δ. Ένα ακόμα στοιχείο που έμμεσα αποδεικνύει την παρουσία Θεομητορικής εικόνας του Αποστόλου Λουκά στην Άρτα είναι και το εξής: Στη Μονή, στην οποία υπάγεται ως μετόχι η Παρηγορήτισσα, υπάρχει αγιογραφία που απεικονίζει τον Ευαγγελιστή Λουκά να αγιογραφεί την Παναγία.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι αγιογραφίες των Βυζαντινών ναών διασώζουν και ιστορικές πληροφορίες, συμπεραίνουμε ότι η αγιογραφία αυτή συνδέει τη μονή με εικόνα του Ευαγγελιστή Λουκά (η οποία είναι η γνήσια εικόνα της Παρηγορήτισσας), που, όπως δημοσιεύσαμε σε προηγούμενο άρθρο, μεταφέρθηκε λιτανευτικά από τη Μονή στον τελειωμένο ναό, μετά από αγρυπνία.
Επίσης, ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Λου- κά, που βρίσκεται κοντά στο ναό της Αγίας Θεοδώρας, αποδεικνύει τη σχέση του Ευαγγελιστή Λουκά με την Άρτα. (Ο ναΐσκος του Αγίου Λουκά μαζί με το ναό της Μεταμορφώσεως και του Αγίου Ανδρέα ήταν ένα από τα παρεκκλήσια του ναού της Αγίας Θεοδώρας και βρισκόταν στη θέση Λούκενας ή Καραπάνου).
Ε. Κάποιοι θέλουν να υποβαθμίσουν το θέμα, που αφορά στη γνήσια εφέστια εικόνα της Παρηγορήτισσας και υιοθετώντας πρακτικές εκκλησιαστικού επαρχιωτισμού άρχισαν να δια- δίδουν διάφορα.
Όλους αυτούς τους καλούμε, να δημοσιεύσουν (επώνυμα πάντα) όποιο αντιρρητικό στοιχείο έχουν και φυσικά με όλα τα απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία, προκειμένου να διευκολύνουν την έρευνα.
Τους υπενθυμίζουμε δε, ότι ο καθηγητής Α. Ορλάνδος γράφει στο βιβλίο του «η Παρηγορήτισσα της Άρτας» για την υπάρχουσα στο ναό εικόνα τα εξής: «Λόγω της ισχυράς ανακαινίσεως της εικόνας, δεν δύναται τις να αποφανθεί ασφαλώς περί του χρόνου της κατασκευής της, όστις όμως ΔΕΝ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΠΡΟΓΕΝΕΣΤΕΡΟΣ ΤΟΥ 17ΟΥ ΑΙΩΝΟΣ».
Στο χρυσό αέρα της εικόνας και κοντά στο φωτοστέφανο του μικρού Χριστού, υπάρχει η εξής επιγραφή, γραμμένη με μαύρα γράμματα: Αύτη η πάνσεπτος της Θεοτόκου/ εικών παλαιά τυγχάνουσα εις την βασιλικήν εκκλησίαν της Άρτας ονομαζομένην Παρηγο/ρίτζα ανακαινίσθη παρά Γεωργίου / Ιωαννίτου δια συνδρομής / του τιμιωτάτου κυρίου/ Δημητρίου Τουρτούρι, 1792 Ιουνίου 25. (Διατηρείται η ορθογραφία του κειμένου)
Επομένως, δεν πρόκειται για την ΑΡΧΙΚΗ ΕΦΕΣΤΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΙΣΣΑΣ.
Ήταν ο ευαγγελιστής Λουκάς αγιογράφος της Θεοτόκου;
Την πίστη στην ορθότητα αυτής της παράδοσης ενίσχυσαν και οι γραπτές μαρτυρίες, οι προερχόμενες στο μεγαλύτερο αριθμό τους από σεβάσμιους εκπροσώπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως ο Ανδρέας Κρήτης, ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο Συμεών ο Μεταφραστής, ο Διονύσιος ο εκ Φουρνα κ.α. Η παλιότερη γραπτή μαρτυρία, που έχουμε, προέρ- χεται από το κείμενο του Ανδρέα Κρήτης (7ος αιώνας). Όσοι πιστεύουν στην ορθότητα αυτής της παράδοσης χρησιμοποιούν και τα ακόλουθα επιχειρήματα:
1. Ο ευαγγελιστής Λουκάς είναι δυνατόν να φιλοτέχνησε τις εικόνες της Παναγίας Βρεφοκρατούσας που αποδίδονται σ’ αυτόν από την ισχυρή παράδοση κατ’ επιταγή των τότε ιεραποστολικών απαιτήσεων. Αυτός, ως συνοδός και συνεργάτης του αποστόλου Παύλου, ασφα- λώς ερωτήθηκε πολλές φορές από τους διαφόρους νέους χριστιανούς για τα χαρακτηριστικά της μορφής και του παραστήματος του θεανθρώπου Ιησού Χριστού και της Θεοτόκου. Αυτός πρέπει να ήταν, για το Λουκά, ο ουσιαστικός λόγος κατασκευής των εν λόγω εικόνων. Η επιθυμία του δηλαδή να ανταποκριθεί στο τόσο φυσικό αίτημα όλων των χριστιανών. Όπως ήταν επόμενο, έγιναν ήδη από πολύ νωρίς πάρα πολλά αντίγραφα των εικόνων αυτών, τα οποία αποδόθηκαν και αυτά στον Λουκά, λόγω του ότι υπήρξε το πρότυπό τους.
2. Επειδή είναι δύσκολο ο Λουκάς να είχε γνωρίσει τη Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα, μάλλον πρόκειται για μια ευλαβή μητρική αξίωση της Θεοτόκου προς τον ευαγγελιστή. Ίσως πάλι η Θεοτόκος κατείχε αντίγραφο της εικόνας εκείνης του Πέρση ζωγράφου, που συνόδευε τους Μάγους της Ανατολής, την οποία θα είχε φυλάξει και την οποία θα είχε θέσει στη διάθεση του Λουκά.
3. Πιθανόν να έχουν εκτελεστεί εικόνες από τον ευαγγελιστή Λουκά, με τη μορφή της Παναγίας, καθώς ακόμα και του Χριστού, διότι, όπως και ο ίδιος μαρτυρεί στην εισαγωγή του Ευαγγελίου του, σκοπός ήταν να γράψει πληροφορίες για τα γεγονότα, που σχετίζονταν με τη ζωή του Ιησού, των μαθητών Του και της Μητέρας Του, όπως στη συνέχεια έγραψε και για τις Πράξεις των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, του οποίου υπήρξε μαθητής.
4. Είναι εύλογο ο ίδιος ο «κράτιστος» Θεόφιλος, για τον οποίο ο Λουκάς έγραψε το Ευαγγέλιο και στη συνέχεια και τις Πράξεις των Αποστόλων, κατά παραγγελία να έλαβε την υποχρέωση να στείλει και δυο πορτρέτα εικόνων των ηρώων της πίστης που του γράφει, της Παναγίας και του Χριστού, για να έχει και οπτική εικόνα του πώς ήταν η Παναγία και ο Ιησούς, που ευαγγελίζεται στο κείμενό του ή ακόμα να τις έχει ως σύμβολο πίστης.
5. Κατά μια άλλη εκδοχή, ο Θεόφιλος ανέθεσε την εικονογράφηση σε κάποιον επαγγελματία ζωγράφο, που πολύ πιθανόν να είχε δει ή να είχε ακούσει περιγραφές για την Παναγία και τον Ιησού ή πάλι να περιέγραψε τα χαρακτηριστικά αυτός ο ίδιος ο Λουκάς και να παρίστατο τη στιγμή της εκτέλεσης της ζωγραφικής για την πιστή απόδοση της μορφής και των χαρακτηριστικών της Παναγίας και του Ιησού.
(Πηγή: Πρωτοπρεσβύτερος Δημητρίου Αθανασίου. Θεομητορικές εικόνες – Εκδόσεις Μύρτος)
