Φθινόπωρο. Αιώνες, μέχρι και σήμερα, το φθινόπωρο ήταν η εποχή που διεξάγονταν οι εμποροπανηγύρεις στην Ήπειρο.
Ο θεσμός της εμποροπανήγυρης που διατηρείται ακόμα και στις ημέρες μας, έχει μια ιστορία που χάνεται στους αιώνες. Γνωρίζουμε από την αρχαιότητα πως με τον όρο «πανήγυρη» οι αρχαίοι εννοούσαν ένα αντάμωμα όπου λάμβαναν χώρα μουσικοί και φιλολογικοί αγώνες, ενώ παράλληλα οργανώνο- νταν χοροί και θυσίες στους θεούς. Γύρω από αυτό το σκηνικό, δημιουργούνταν μια εμπορική κίνηση για να εξυπηρετηθεί ο κόσμος και με το χρόνο δημιουργήθηκαν οι εμπορικές αγορές. Σταδιακά, στο πέρασμα του καιρού, άρχισαν να πωλούνται γεωργικά προϊόντα, ζώα καθώς και άλλα αντικείμενα.

Στο Βυζάντιο
Στο Βυζάντιο αυτά τα πανηγύρια του εμπορίου, συνδέθηκαν και με την εκκλησία που με την πάροδο του χρόνου προστατεύθηκαν από τη νομοθεσία. Σκοπός ήταν η κίνηση της αγοράς. Παρόλο που τα πανηγύρια οργανώνονταν αρχικά από συντεχνίες και βιοτεχνίες, με τον καιρό εισχώ- ρησαν σ΄ αυτά και πλανόδιοι έμποροι. Μας είναι γνωστές τέτοιες εμποροπανηγύρεις από την Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη, τη Νίκαια, την Αντιόχεια και αλλού.
Στη Βυζαντινή – Μεσαιωνική Ήπειρο, μας είναι γνωστό το Μποριό της Άρτας, δηλαδή η καθημερινή αγορά της Άρτας, όπου όμως μια φορά το χρόνο γινόταν και ετήσιο παζάρι, το οποίο συγκέντρωνε εμπόρους από διάφορες περιοχές του σημερινού Ελλαδικού χώρου αλλά και εκτός, όπως για παράδειγμα από τις Ιταλικές χώρες και τη Δημοκρατία της Ραγούζας, δηλαδή του σημερινού Ντουμπρόβνικ της Κροατίας – Δαλματίας.

Λάμποβο
Ένα άλλο, επίσης, γνωστό παζάρι ήταν αυτό του Αγίου Δονάτου, δηλαδή της Παραμυθιάς, στο οποίο όπως λέγεται, έφθαναν έμποροι από το Λάμποβο της σημερινής Βορείου Ηπείρου και πωλούσαν ζώα, με αποτέλεσμα αυτή η εμποροπανήγυρη να ταυτιστεί με τους Λαμποβίτες και να ονομαστεί Λάμποβο – ονομασία που επικρατεί μέχρι και σήμερα. Βέβαια, για το όνομα Λάμποβο της Παραμυθιάς έχει άλλη άποψη ο αείμνηστος Σπύρος Μουσελίμης, ο οποίος αναφέρει πως στη γνωστή βρύση του Αράπη, υπήρχε τοποθεσία που ονομαζόταν Λάμποβος και επειδή γινόταν εκεί η εμποροπανήγυρη, ονομάστηκε έτσι.
Αργότερα, μια μικρότερη εμποροπανήγυρη κάνει την εμφάνισή της στα Τζουμέρκα, στη Μονή της Παναγίας Πλάκας που μάλιστα εξαιτίας του παζαριού θα ονομαστεί Μουχουστιώτισσα.

Στα Ιωάννινα
Τα Ιωάννινα θα αργήσουν, αλλά με το παζάρι της Μπουνίλας και το Ατ Παζάρ, στην πόλη, θα έχουν την δική τους ετήσια εμποροπανήγυρη. Ο Αλή πασάς θα φτιάξει το παζάρι των Ιωαννίνων στην Μπουνίλα (δηλαδή στην σημερινή Ανατολή) και αργότερα και μια εμποροπανήγυρη στην Πωγωνιανή. Τα Ιωάννινα θα είναι η μόνη περιοχή της Ηπείρου που θα έχουν ετησίως δυο εμποροπανηγύρεις. Θα ακολουθήσει μετέπειτα και η Κόνιτσα.

Ζωοπάζαρο και εμπορικό
Οι εμποροπανηγύρεις χωρίζονταν σε δύο μέρη: Το ζωοπάζαρο, όπου θα επικρατήσει και ο Τουρκικός όρος Ατ Παζάρ, δηλαδή αλογοπάζαρο και το άλλο μέρος που ήταν το εμπορικό.
Η ζωοπανήγυρη γινόταν σε ανοιχτούς χώρους και ο κόσμος αγόραζε άλογα, μοσχάρια, γαϊδούρια, κότες, φραγκόκοτες και πολ- λά άλλα ζώα, τα οποία εκείνο το χρονικό διάστημα ήταν όλα θρεφτάρια, δηλαδή καλοθρεμμένα και έτσι οι πωλητές μπορούσαν να πετύχουν καλύτερες τιμές.
Η εμποροπανήγυρη ήταν αυτή που τραβούσε τον κόσμο. Η εμποροπανήγυρη είχε υπεροχή έναντι του καθημερινού παζαριού, γιατί το εμπόριο αυτών των αγαθών παρουσίαζε μεγαλύτερη ποικιλία σε εμπορεύματα. Πολλές φορές ιδιαίτερα εμπορεύματα που ούτε καν μπορούσε να φανταστεί κανείς πως υπάρχουν.

Μχούστ της Άρτας
Κατά το διάστημα της Τουρκοκρατίας, μια από τις μεγαλύτερες εμποροπανηγύρεις ήταν το λεγόμενο Μχούστ της Άρτας.
Για την ονομασία αυτή υπάρχουν διάφορες ερμηνείες. Προφανώς μπορεί να είναι Ελληνική παραφθορά του αμμοχώστη – Μουχώστη – Μχούστι / Μχούστ σε τοπικό ιδίωμα. Εδώ έβρισκε κανείς Βενετούς, Φλωρεντίνους, Ραγουζαίους, Άραβες, Τούρκους, Έλληνες από διάφορα σημεία, κτλ. Το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου γινόταν ένας χαμός κυριολεκτικά στην Άρτα.

Στη Νέα Φιλιππιάδα
Τέλος, μετά τη νέα χάραξη συνόρων του 1881 και την απελευθέρωση της Άρτας, στην νεοϊδρυθείσα πόλη Νέος Λούρος – Χαμιτιέ ή αλλιώς Νέα Φιλιππιάδα, θα διεξαχθεί και εκεί εμποροπανήγυρη γύρω στα 1890 που θα ονομαστεί και αυτή Μχούστης, όπως και στην Άρτα μια και οι Μουσουλμάνοι της Φιλιππιάδας ήταν πρώην Αρτινοί κάτοικοι.
Οι ενδιαφερόμενοι πωλητές έστηναν τις παράγκες τους, τις οποίες εξασφάλιζαν πληρώνοντας ένα πολύ καλό ποσό ως ενοίκιο. Οι εκάστοτε Οθωμανοί διοικητές των πόλεων είχαν κάθε συμφέρον, λοιπόν, να διεξαχθεί η εμποροπανήγυρη, ειδικά επί Αλή πασά, ο οποίος είχε διπλασιάσει τις τιμές, όπως προκύπτει από τις γραπτές πηγές του Χιούζ και Στεφανίνι.

Τα προϊόντα
Τα προϊόντα που θα μπορούσε να αποκτήσει κανείς σ΄ αυτά τα παζάρια ήταν, εκτός από τα ζώα, βιοτεχνικά, όπως φλοκάτες βελέντζες, υφάσματα, είδη οικιακής χρήσης, ειδικά μπακίρια – χαλκώματα, γυαλικά για όσους είχαν το χρήμα, καθώς και γεωργικά προϊόντα.
Μην ξεχνάμε, βέβαια, και τον ψυχαγωγικό χαρακτήρα των εμποροπανηγύρεων, μια και συχνά οργανοπαίχτες με μουσικά όργανα φρόντιζαν για τη διασκέδαση των παζαριωτών.
Παραδόξως ακόμα και σήμερα, παρόλο που ό,τι χρειάζεται κάποιος μπορεί να το βρει στο επόμενο μεγάλο πολυκατάστημα της περιοχής του, τα παζάρια – οι εμποροπανηγύρεις – συνεχίζουν να έλκουν και να μαγνητίζουν άτομα κάθε ηλικίας σε αρκετές Ελληνικές πόλεις και κωμοπόλεις όπου αυτά διεξάγονται. Ίσως οι μνήμες και οι διηγήσεις για τα παζάρια είναι τόσο ισχυρές, που οδηγούν τον κόσμο σ΄ αυτά.
Πηγή κειμένου: Φώτης Βράκας «Από το Μποριό στο Μχούστ»