Αμφιβολίες το μυαλό μου βασανίζουνε πολλές, Αμφιβολίες τρελές.
Εν αρχή των πάντων είναι η «πό- λις». Ο άνθρωπος μετά από χιλιάδες χρόνια νομαδικής περιήγησης πάνω στη γη, σχημάτισε πόλεις, από τις οποίες προέρχονται οι έννοιες του πολιτισμού και της πολιτικής.
Με την ευρεία του έννοια ο πολιτισμός αντιπροσωπεύει το σύνολο των διαφοροποιών στοιχείων, πνευματικών και υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών που χαρακτηρίζουν μία κοινωνία ή μία κοινωνική ομάδα. Συμπεριλαμβάνει, εκτός των γραμμάτων και των τεχνών, τον τρόπο ζωής, τα βασικά δικαιώματα του ανθρώπου, το σύστημα αξιών, τις παραδόσεις και τα δόγματα.
Από την άλλη, ως πολιτική ορίζεται η δραστηριότητα μέσω της οποίας οι άνθρωποι ορίζουν, τηρούν και τροποποιούν τους γενικούς κανόνες βάσει των οποίων ζουν. Η πολιτική, επομένως, δεν μπορεί παρά να είναι αδιάρρηκτα συν- δεδεμένη με φαινόμενα σύγκρουσης αλλά και συνεργασίας (άρα δράσης και αντίδρασης), ακριβώς επειδή οι άνθρωποι διαφωνούν, όχι μόνο ως προς το πώς πρέπει να ζουν, αλλά και ως προς το ποιος πρέπει να παίρνει τί. Πώς πρέπει να διανέμονται η εξουσία ή οι πόροι. Διαφωνούν, επίσης, για το πώς πρέπει να επιλύονται τέτοιου είδους ζητήματα, ποιος δικαιούται να έχει λόγο, πόση επιρροή μπορεί να ασκεί ένα άτομο κοκ.
Και οι δύο παραπάνω έννοιες δεν προέρχονται απλά ετυμολογικά από την «πόλη», αλλά εξυπηρετούν αυτή καθ’ αυτή την ύπαρξη και τη διαιώνιση της «πόλης». Γι’ αυτό και αλληλοεπηρεάζονται κατά την εφαρμογή τους. Είτε προς το καλό, είτε προς το κακό. Το θέμα της αλληλεξάρτησής τους έχει ερευνηθεί και ερμηνευτεί ήδη από την αρχαιότητα. Αλλά για να μην μιλάμε αφηρημένα, ας δούμε δύο ιστορίες που το αποδεικνύουν:
Ο μύθος λέει πως, όταν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες ζήτησαν από τον πολυταξιδεμένο Λυκούργο να γράψει νόμους για την πόλη τους, εκείνος τους ζήτησε δυο νεογέννητα σκυλάκια, που προέρχονταν από τους ίδιους γονείς. Το μεν πρώτο το κράτησε στο σπίτι του και το συνήθισε στην καλοπέραση, το δε άλλο το εξάσκησε στο κυνήγι. Όσο μεγάλωναν τα δύο σκυλάκια ο Λυκούργος έγραφε τους νόμους του, σε δύο εκδοχές. Όταν οι δύο σκύλοι μεγάλωσαν, κάλεσε τους Σπαρτιάτες στην αγορά και εκείνος παρουσιάστηκε με τα δύο σκυλιά του. Τότε, μπροστά σε όλους άφησε σε κοινή θέα, ένα πιάτο με λιχουδιές, και ταυτόχρονα απελευθέρωσε κι ένα λαγό.
Ο κάθε σκύλος τράπηκε σε εκείνο που είχε συνηθίσει να απολαμβάνει. Αφότου ο ένας άρπαξε το λαγό, είπε ο Λυκούργος: «Βλέπετε, πολίτες, πόσο διαφορετικοί κατέληξαν ως προς τις προτιμήσεις και τον τρόπο ζωής οι δύο αυτοί, που προέρχονται από τους ίδιους γεννήτορες, και πόσο πιο ισχυρός παράγοντας είναι η σωστά στοχευμένη εκπαίδευση από ότι η φύση; Σε ποιο από τα δύο θέλετε να μοιάσουν τα παιδιά σας;». Οι Σπαρτιάτες επέλεξαν σύμφωνα με τις πολιτιστικές αξίες τους, και οι νόμοι αυτοί τους μετέτρεψαν σε υπερδύναμη της εποχής.
Λίγα χρόνια αργότερα, ο Αριστοτέλης διευκρίνιζε, πως το πρόβλημα της παιδείας είναι πρόβλημα κατεξοχήν πολιτικό και ευθύνη της οργανωμένης πολιτείας, άρα οι πολιτικές επιλογές είναι αυτές που θα διαμορφώσουν τα πλαίσια για τον τύπο παιδείας, που θα προσφερθεί στους πολίτες και απ’ αυτόν θα προκύψουν και οι αντίστοιχες νοοτροπίες και συμπεριφορές των πολιτών, δηλαδή εν μέρει ο πολιτισμός τους.
Το πραγματικά δύσκολο με όλα τα παραπάνω είναι ότι, δυστυχώς για όλους εμάς, που θέλουμε και ελπίζουμε να είμαστε απόγονοι του Λυκούργου και του Αριστοτέλη «Ο πολιτισμός δεν κληρονομείται, κατακτάται». Και κάθε γε- νιά, πρέπει να «πολεμήσει» για να τον κατακτήσει. Γι’ αυτό σήμερα αυτοί που ασχολούνται με την πολιτική, αλλά και όλοι εμείς πρέπει να γνωρίζουμε πρώτα απ’ όλα, ποιες πολιτιστικές αξίες εξυπηρετούν οι πολιτικές πράξεις. Έτσι, χωρίς Αμφιβολίες πολλές, χωρίς Αμφιβολίες τρελές, η πολιτική πραγματικότητα που ζούμε σήμερα, οφείλεται πρωτίστως σε έλλειμα πολιτισμού και όχι σε έλλειμα πολιτικής. Το βασικό πρόβλημα των πολιτικών μας, είναι οι πολιτιστικές αξίες που «πιστεύουν», οι οποίες μετασχηματίζονται σε εφαρμοστέες πολιτικές.
Κάποτε ένας Γάλλος φιλόσοφος είπε πως «Η τέχνη της πολιτικής είναι να φέρνεις τα πράγματα έτσι, ώστε να έχεις όφελος να είσαι έντιμος». Αντ’ αυτού, εμείς σήμερα ζούμε σε μια εποχή όπου «Στην πολιτική έρχονται με λαμπρό μέλλον και φεύγουν με σκοτεινό παρελθόν».
Ένοχος, υπεράνω πάσης Αμφιβολίας