Διάβασα στον «Ταχυδρόμο» παλαιότερο δημοσίευμα για την κατάσταση που επικρατεί γύρω από το Μικρό Θέατρο. Κλασική εικόνα παραμέλησης όπως σε πολλά από τα αρχαιολογικά μνημεία της χώρας μας.
Θυμήθηκα την εντύπωση που προκάλεσε πριν περίπου 45 χρόνια η ανακάλυψη του Μικρού θεάτρου στις εκσκαφές για κάποιο έργο κοντά στην πλατεία Κακαβά. Πρόκειται για ένα όμορφο μικρό σχετικά καλοδιατηρημένο θέατρο που αναφερόταν σε αρχαίες περιγραφές και μεγάλη ήταν η χαρά που επιβεβαιώθηκαν. Η αποκάλυψη του θεάτρου είχε μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον και υπήρξαν τότε πολλές συζητήσεις και δημοσιεύματα.
Το Μικρό Θέατρο βρίσκεται στο κέντρο της αρχαίας αλλά και της σύγχρονης πόλης. Πυρήνας της πολιτικής, θρησκευτικής και καλλιτεχνικής ζωής άλλοτε πολιτιστικό μνημείο, απλά πέρασμα ή σημείου συνάντησης σήμερα.
Δανείστηκα τις περιγραφές των θεάτρων από το ΔΙΑΖΩΜΑ του Στ. Μπένου και την εξαιρετική δουλειά του για την ανάδειξη των θησαυρών των αρχαίων θεάτρων στη χώρα μας. Πρώτα, όμως, μικρή αναφορά στο χώρο των θεάτρων που είναι η αρχαία και άγνωστή μας Αμβρακία στη σημερινή θέση της Άρτας από καταχώριση του υπουργείου Πολιτισμού.
Μικρή αναφορά στην Αμβρακία
Η Αμβρακία που κατά την αρχαιότητα υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Ελλάδας ήταν κτισμένη στον ποταμό Άραχθο στην ίδια θέση με τη σημερινή Άρτα.
Ήταν η σημαντικότερη αποικία των Κορινθίων στη βορειοδυτική Ελλάδα. Αρχαίοι συγγραφείς αποκαλούν την περιοχή της Αμβρακίας Δρυοπίδα. Το τοπωνύμιο Αμβρακία οφείλεται κατά τη μυθολογία στον Άμβρακα, γιο του Θεσπρωτού ή στην Αμβρακία, θυγατέρα του Μελανέα, βασιλιά των Δρυόπων ή του Αυγείου της Ήλιδας ή του Φόρβαντα, γιου του Ήλιου. Ανάμεσα στους Αθαμάνες των Τζου- μέρκων και των Κασσωπαίων της Πρέβεζας, ζούσαν ανάμικτα Αθαμάνες, Κασσωπαίοι, Μολοσσοί και άποικοι, στο τρίγωνο μεταξύ Λούρου, Αράχθου και Αμβρακικού κόλπου.
Στο 625 πΧ οι Κορίνθιοι με αρχηγό τους τον Γόργο, γιο του Κυψέλου, του τυράννου της Κορίνθου, ίδρυσαν αποικία στις όχθες του Άραχθου ποταμού αφού έδιωξαν τους ντόπιους Δρύοπες και τείχισαν την Αμβρακία. Η πό- λη αριθμούσε γύρω στους 100.000 κατοίκους και γνώρισε μεγάλη ακμή από την ίδρυση της μέχρι τον 2ο αιώνα πΧ.
Η Αμβρακία ως Κορινθιακή αποικία γνώρισε μεγάλη οικονομική άνθηση και ναυτική ισχύ, όπως προκύπτει από τα αρχαία κείμενα και τα αρχαιολογικά ευρήματα. Διέθετε ένα από τα καλύτερα πολεοδομικά συστήματα της αρχαιότητας. Ονομαστά ήταν, επίσης, τα γυναικεία Αμβρακιώτικα υποδήματα γνωστά σε όλη την Ελλάδα με το όνομα Αμβρακίδες. Κατά τους Περσικούς πολέμους έλαβε μέρος με επτά πλοία στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και με πεντακόσιους οπλίτες στη μάχη των Πλαταιών. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο συμμάχησε με τους Λακεδαιμονίους, αλλά οι 3.000 οπλίτες της ηττήθηκαν τον χειμώνα του 426 πΧ στη μάχη των Όλπων από τους εχθρούς τους Ακαρ- νάνες που ήταν σύμμαχοι των Αθηναίων και καταστράφηκε από το στρατηγό Δημοσθένη.
Αργότερα, συμμάχησε με τους Αθηναίους για να προστατευτεί από τους Μακεδόνες του Φιλίππου. Ωστόσο, το έτος 338 πΧ, ο Φίλιππος ο Β΄ κατέλαβε την πόλη, λίγο πριν τη μάχη της Χαιρώνειας. Μετά το θάνατο του Φιλίππου Β΄ οι Αμβρακιώτες έδιωξαν τους Μακεδόνες, αλλά τους κατέλαβε και πάλι αργότερα ο γιος του Κασσάνδρου, Αλέξανδρος.
Το 295 πΧ η Αμβρακία παραχωρήθηκε από τους Μακεδόνες στον Πύρρο, ο οποίος την έκανε πρωτεύουσα του βασιλείου του κι από αυτή εξορμούσε για τις εκστρατείες του στη λοιπή Ελλάδα και την Ιταλία. Ο Πύρρος γέμισε την Αμβρακία με μνημειώδη κτίσματα, ναούς, αγάλματα και ζωγραφικούς πίνακες.
Το 189 πΧ, μετά από την εξέγερση κατά των Ρωμαίων, πολιορκείται από τον ύπατο της Ρώμης Μάρκο Φλούβιο. Τέλος, με τη φιλική παρέμβαση του Περιάνδρου, βασιλιά των Αθαμάνων, η πόλη παραδίδεται (187 πΧ) στο Φλού- βιο. Ο Φλούβιος, αφού επικράτησε σε όλη την περιοχή, λεηλάτησε την Αμβρακία, αρπάζοντας πολλά από τα έργα τέχνης για τη Ρώμη. Επί Αιμίλιου Παύλου, υποδουλώνεται όλη η Ήπειρος στους Ρωμαίους (167 πΧ), ενώ λεηλατούνται και καταστρέφονται οι πόλεις της. Η Αμβρακία καίγεται και γκρεμίζονται τα τείχη της. Ο περιηγητής Παυσανίας, που πέρασε αργότερα, βρήκε πέτρες σε χορταριασμένο τόπο. Μετά από 1.000 χρόνια, στη θέση της κτίστηκε η σημερινή Άρτα. Η Αμβρακία είχε οχυρωμένο λιμάνι τον Άμβρακο για διέξοδο προς τον Αμβρακικό κόλπο. Ο Οκταβιανός Αύγουστος για να ενισχύσει τη Νικόπολη με πληθυσμό, μετέφερε υποχρεωτικά τους κατοίκους της Αμβρακίας στη Νικόπολη μετά το 31 πΧ.
Διάσημοι Αμβρακιώτες ήταν ο γλύπτης Πολύστρατος που έζησε τον 6ο αιώνα πΧ, ο μουσικός Επίγονος και ο ποιητής της Μέσης Κω- μωδίας Επικράτης. Ο Παυσανίας αναφέρει, επίσης, τον Αμβρακιώτη Ολυμπιονίκη Λέοντα που νίκησε στην 96η Ολυμπιάδα.
Αρχαίο θέατρο Αμβρακίας (Μικρό)
Το Μικρό Θέατρο της Αμβρακίας ή αλλιώς «το θεατράκι» παραδόθηκε στην τοπική κοινότητα το 2023.
Η σαφής αναφορά του Διονυσίου Αλικαρνασσέως τον 2ο μΧ αιώνα «ἐν δέ Ἀμβρακία ἱερόν τε τῆς αυτής Θεοῡ (Αφροδίτης Αινειάδος) καί ἡρὧον Αἰνείου πλησίον τοῦ μικροῦ θεάτρου, ἐν ᾢ καί ξόανον μικρόν ἀρχαϊκόν Αινείου λεγόμενον» για την ύπαρξη και τη θέση του Μικρού Θεάτρου της Αμβρακίας, αποτέλεσε σημαντική πηγή για την ταύτισή του.
Η ορχήστρα, σε σχήμα τέλειου κύκλου, έχει διάμετρο 6,70 μέτρα. Η περιφέρειά της απέχει 2 μέτρα από την εξωτερική πλευρά του στυλοβάτη του προσκηνίου. Το δάπεδό της δε σώζεται, πιθανότατα όμως ήταν κατασκευασμένο από ασβεστολιθικές πλάκες. Οι πάροδοι, πλάτους 5 μέτρων αποκαλύφθηκαν σε μήκος 5 μέτρων η ανατολική και 3,50 μέτρων η δυτική.
Το κοίλο, όπως τα περισσότερα αρχαία θέατρα, έχει νότιο προσανατολισμό. Διαιρείται με δύο κλίμακες σε τρεις κερκίδες, από τις οποίες η κεντρική σώζει τέσσερις σειρές εδωλίων και υποδομή πέμπτης, ενώ οι πλάγιες τρεις σειρές. Τα εδώλια ήταν κατασκευασμένα από λαξευμένους ασβεστόλιθους, ενώ οι αναλημ- ματικοί τοίχοι που συγκρατούν το κοίλο είναι κτισμένοι με ασβεστολιθικούς αλλά και αμμολιθικούς ογκόλιθους κατά το ισόδομο τραπεζιόσχημο σύστημα. Χαρακτηριστική είναι η απουσία προεδρίας, δηλαδή επισήμων θέσεων στην πρώτη σειρά.
Το σημαντικότερο από τα κινητά ευρήματα που βρέθηκαν κατά την ανασκαφική έρευνα του χώρου είναι ένας χρυσός στατήρας του Φιλίππου Β΄, το πρώτο χρυσό νόμισμα που βρέθηκε σε ανασκαφές στην Ήπειρο.
Το μνημείο διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση, γεγονός που οφείλεται, σε μεγάλο βαθ- μό, στο ντόπιο ασβεστόλιθο, από τον οποίο έχει κατασκευαστεί. Σε μεμονωμένα σημεία, ωστό- σο, όπου ως δομικό υλικό χρησιμοποιήθηκε ο πιο μαλακός πρασινωπός αμμόλιθος, έχει υποστεί αρκετές φθορές και διαβρώσεις.
Αρχαίο θέατρο Αμβρακίας (Μεγάλο)
Το Μεγάλο Θέατρο της αρχαίας Αμβρακίας αποκαλύφθηκε το 1981 κατά τη διάρκεια εργασιών εκσκαφής θεμελίων σε οικόπεδο επί της οδού Τσακάλωφ, μέσα στον πολεοδομικό ιστό της Άρτας. Εντοπίστηκε εντός των τειχών της αρχαίας πόλης, στην πλαγιά χαμηλού υψώματος, επί του οποίου δεσπόζει ο υστεροαρχαϊκός ναός του Απόλλωνος.
Χρονολογείται στα τέλη του 4ου με αρχές του 3ου αιώνα πΧ, την ίδια περίπου περίοδο κατά την οποία υπολογίζεται και η κατασκευή του Μικρού Θεάτρου της αρχαίας πόλης, όταν η Αμβρακία γνώρισε μεγάλη οικιστική, καλλιτεχνική και οικονομική άνθηση, κατά τη βασιλεία του Πύρρου.
Το μνημείο σώζεται αποσπασματικά, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του καλύπτεται από τις παρακείμενες οικοδομές και το κατάστρωμα των οδών Τσακάλωφ και Μάξιμου Γραικού. Συγκεκριμένα έχουν αποκαλυφθεί τμήμα της ορχήστρας, του κοίλου και της σκηνής.
Από το κοίλο, το οποίο έχει βόρειο προσανατολισμό, σώζονται επιμήκεις ασβεστόλιθοι τοποθετημένοι ακτινωτά, οι οποίοι αποτελούν βάσεις των εδωλίων. Τα κυρίως εδώλια πιθανώς ήταν ξύλινα και για την έδρασή τους χρησιμοποιήθηκε ο φυσικός βράχος, λαξευμένος κατά σημεία για το σκοπό αυτό.
Το κοίλο στήριζε από δυτικά ισχυρότατος αναλημματικός τοίχος πλάτους 0,90 μέτρων, κατασκευασμένος από ασβεστολιθικούς ογκόλιθους, ο οποίος αποκαλύφθηκε σε μήκος 5 μέτρων.
Η ορχήστρα ορίζεται από λίθινο τόξο πλάτους 0,65 μέτρων και η διάμετρός της υπολογίζεται περίπου στα 9 μέτρα. Μέχρι στιγμής δεν έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη οχετού.
Από τη σκηνή έχει αποκαλυφθεί τμήμα του στυλοβάτη του προσκηνίου και μικρό τμήμα του τοιχοβάτη.
*Ο Χρήστος Ντάλας είναι πολιτικός και τοπογράφος μηχανικός