Μπορεί η απελευθέρωση της Άρτας και της περιοχής της να έγινε στις 24 Ιουνίου 1881, όμως η τελική οριοθετική γραμμή ορίστηκε το Νοέμβριο του 1881 μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων που αφορούσε την Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Δυο μήνες αργότερα εκδόθηκε και ο χάρτης της οριοθετικής γραμμής του Heinrich Kiepert, τον οποίο παρουσιάζω σήμερα. Όπως έχω αναφέρει σε άρθρο μου για την οριοθετική γραμμή Αράχθου για την εφημερίδα «Ταχυδρόμος της Άρτας» τα νέα σύνορα έπρεπε να έχουν νέα φυλάκια και τελωνεία.
Η νέα οριοθετική γραμμή Αράχθου έφερε μαζί της νέα φυλάκια και τελωνεία και από τις δυο πλευρές. Κεντρικά σημεία ήταν η γέφυρα Άρτας, Πλάκα, Καλαρρύτες και Πράμαντα. Ο αντισυνταγματάρχης μηχανικού Νικόλαος Θ. Σχινάς που περιηγήθηκε Ήπειρο, Μακεδονία και Θεσ- σαλία ευρισκόμενος σε αποστολή κατά πάσα πιθανότητα του Γενικού Επιτελείου Στρατού, κατέγραψε πάνω από 180 φυλάκια σε Ελλάδα και Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως και κάποια Τελωνεία και Υποτελωνεία ή και φυλάκια με τελωνειακή εξουσιοδότηση.
Τα περισσότερα Ελληνικά έχουν εξαφανιστεί, όπως και τα Τούρκικα, αλλά ευτύχημα ήταν που η Οθωμανική Αυτοκρατορία φωτογράφισε πολλά Οθωμανικά επί σουλτάνου Abdülhamit γύρω στα 1900 και βρίσκονται σε άλμπουμ στην κατοχή του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης.
Μια σειρά από Οθωμανικά φυλάκια έχω παρουσιάσει στο βιβλίο μου «Φιλιππιάδα – Ο χώρος, ο οικισμός, ο καζάς», έκδοση 2023. Λογικό είναι πως δεν θα μιλήσω με λεπτομέρεια στο καθένα αλλά θα αναφέρω μερικά από την περιοχή της Άρτας και από τις δύο πλευρές.
Ελληνικά Τελωνεία: Γέφυρα Άρτας, Υποτελωνείο Καλαρρυτών, Υποτελωνείο Πλ-άκας. Σύμφωνα με τον Καρατζένη υπήρχαν και τελωνειακά φυλάκια σε Σκλούπο και Χρηστούς. Από προσωπική έρευνα βρήκα πως υπήρχε και Τελωνείο στο Κομμένο έως μάλιστα την περίοδο του μεσοπολέμου. Αυτό δημιουργήθηκε μετά το οδοιπορικό του Σχινά. Από άλλη έρευνά μου βρήκα πως και στο Κρυονέρι το φυλάκιο ήταν και Τελωνειοφυλάκιο αν και μικρό. Σαν Γ’ τάξης Τελωνείο το αναφέρει ο Νουχάκης.
Οθωμανικά Τελωνεία: Γέφυρα Άρτας, το πιο γνωστό. Οθωμανικό φυλάκιο με τελωνειακή εξουσιοδότηση στο Νεοχώρι Άρ-τας. Οθωμανικό Τελωνείο Πλάκας. Φυ-λάκιο με εξουσιοδότηση ήταν και αυτό του Βορδό (Πλατανούσας).
Ελληνικά Φυλάκια: Άρτας, Γλυκορίζου, Μπάνης (Λουτρότοπος), Πέτα, Κρυονερίου, Πλάκας, Αγνάντων, Καλαρρυτών, καθώς επίσης σε Χρηστούς, Σκλούπο κτλ.
Οθωμανικά Φυλάκια: Άρτα, Κυρνικολού, Νεοχώρι, Φράχτης Νεοχωρίου, Μετζιτιέ (διασταύρωση Ανέζας – Ράχης), Φεϊζ Μπέη (μεταξύ Παλιοσκαμνιάς και Σαλαώρας), Φρούριο Σαλαώρας, Κούλια Κορ-ωνησίας, Κοφταριά Βλαχέρνας, Φυλάκιο Ιμαρέτ, Φυλάκιο Χανοπούλου, Φυλάκιο Μπρένιστας (Χανοπούλου), Κουμζιάδες (Αμμότοπος), Νησίστα (τρια φυλάκια), Βορδό (Πλατανούσα), Πλάκα, Φορτέσι, Κοντοβράκι, Συρράκο κτλ. Οθωμανικό φυλάκιο υπήρχε και στη Φιλιππιάδα, στον Άγιο Αθανάσιο, στο Ελευθεροχώρι.
Πηγές κειμένου: Νικόλαος Σχινάς: Οδοιπορικές σημειώσεις, 1886. Πρακτικά πο-λιτικών γεονότων 1881, Βερολίνο, 1882. Φώτης Βράκας: Φιλιππιάδα – Ο χώρος, ο οικισμός, ο καζάς.
Δημήτρης καρτζένης: Η Εκατονταετηρίς της Άρτας 1881 – 1981, Αθήνα 1982. Πανεπιστήμιο Κωνσταντινούπολης για το άλμπουμ του σουλτάνου Abdülhamit. Ιωάννης Εμ. Νουχάκης: Χωρογραφία της Ελλάδας. Γεωγραφία Ιστορία Στατιστική πληθυσμού και αποστάσεων / συνταχθείσα και εκδοθείσα υπό Ιωάννου Εμμ. Νουχάκη, 1932.
Φώτης Βράκας: Άρτα – Οθωμανοκρατία και απελευθέρωση. Γνωστά και άγνωστα γεγονότα από την πόλη της Άρτας και την περιοχή της από το 1449 έως το 1881 και από το 1881 έως τον πόλεμο του 1897, 2025 * υπό έκδοση.
