Αμφιβολίες το μυαλό μου βασανίζουνε πολλές, Αμφιβολίες τρελές.
Φαντάσου ένα σύνολο ατόμων που ζουν όλη τους τη ζωή αλυσοδεμένοι στον τοίχο μιας σπηλιάς, αντικρίζοντας έναν κενό τοίχο. Οι άν- θρωποι αυτοί κοιτούν τις σκιές που σχηματίζονται στον τοίχο από αντικείμενα που περνούν μπροστά από μία φωτιά πίσω τους και δίνουν ονόματα σε αυτές τις σκιές. Οι σκιές είναι η πραγματικότητα των φυλακισμένων. Οι κρατούμενοι αυτής της περιοχής δεν επιθυμούν καν να φύγουν από τη φυλακή τους, διότι δεν γνωρίζουν καλύτερη ζωή.
Αν κάποιος από τους δεσμώτες ελευθερωθεί και στραφεί προς την είσοδο της σπηλιάς και προς το φως, θα πονέσει, θα υποφέρει, θα θαμπωθεί και δεν θα βλέπει τίποτα. Θα χρειαστεί μια νέα εκπαίδευση για να μπορέσει τελικά να δει τα πραγματικά αντικείμενα. Φαντά- σου πως κάποιος του λέει πως ό,τι έβλεπε όλη του τη ζωή ήταν μια ψευδαίσθηση και τον αναγκάζει να βγει από τη σπηλιά για να δει τον ήλιο. Πρώτα, θα δει καλύτερα τις σκιές από τις αντανακλάσεις των αντικειμένων στο νερό και μετά τα πραγματικά αντικείμενα, μετά το νυχτερινό έναστρο ουρανό έως ότου τελικά θα καταφέρει να αντικρύσει τον ίδιο τον ήλιο και θα μπορέσει να τον αντιληφθεί όπως πραγματικά είναι. Όταν, μετά, θα θυμόταν τους συνδεσμώτες του θα ένοιωθε οίκτο γι’ αυτούς. Φαντάσου τώρα να επιστρέφει από τον ήλιο στη σπηλιά για να βρεθεί πάλι ανάμεσά τους προκειμένου να μοιραστεί μαζί τους τη γνώση που έλαβε. Τα μάτια του θα γέμιζαν σκοτάδι και αν προσπαθούσε να ελευθερώσει κάποιον για να τον οδηγήσει στο φως θα τον χλεύαζαν και θα τον οδηγούσαν στον θάνατο.
Ο μύθος είναι μία πολλαπλή αλληγορία. Μέσω αυτού ο Πλάτωνας αναπτύσσει τον δικό του κόσμο ιδεών. Αφενός, παραθέτοντας τα στοιχεία που μπορούν να καταρτίσουν ένα δημοκρατικό κράτος, αφετέρου μέμφεται τη ζωή μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες όπου ο άνθρωπος οχυρώνεται σε ένα προσωπικό σύμπαν (τη προσωπική σπηλιά του), αδιαφορώντας για την ευρύτητα του πνεύματος που υπάρχει έξω από αυτές τις συνθήκες. Η ευρύτητα του πνεύματος είναι ο ήλιος που υπάρχει έξω από τη σπηλιά και οι εντός της σπηλιάς φοβούνται να αντικρίσουν, γιατί τα μάτια τους συνήθισαν στο σκοτάδι και άμα δουν το δυνατό φως του ήλιου – της αλήθειας – θα τυφλωθούν. Είναι ο ίδιος φόβος που καλλιεργούν οι ιθύνοντες προς τους υποτακτικούς.
Το σπήλαιο συμβολίζει την αποτυχημένη πολιτική κοινωνία, στην οποία δεν κυβερνούν οι φιλόσοφοι (όπως στην ιδανική πλατωνική πολιτεία), αλλά δημαγωγοί και διεφθαρμένοι πολιτικοί. Η αιτία της κατάστασης αυτής είναι η απαιδευσία των πολιτών, που τους κάνει άβουλους και των αρχόντων, που τους κάνει διεφθαρμένους. Η χειραγώγηση στηρίζεται πάντα στην άγνοια.
Οι δεσμώτες του σκοτεινού σπηλαίου, συμβολίζουν τον άνθρωπο που είναι δέσμιος των επιθυμιών του. Επιθυμιών που στην πραγματικό- τητα δεν του είναι απαραίτητες αλλά του τις επέβαλαν οι άρχοντές του με τις σκιές που συνεχώς του προβάλουν. Δεν διαθέτει κριτήρια γι’ αυτό και στο πνεύμα του κυριαρχούν οι ψευδαισθήσεις, ακόμα και οι δεισιδαιμονίες. Οι αλυσίδες – δεσμά είναι οι αισθήσεις, ο υλιστικός τρό- πος ζωής και οι σχέσεις, οι συναναστροφές που κρατούν τους ανθρώπους δέσμιους και ακίνητους από την παιδική τους ηλικία, υποχρεώνοντάς τους να βλέπουν μόνο την εικόνα του κό- σμου που έχει οριστεί. Δεν τους αφήνουν να αντιληφθούν την πραγματικότητα με τη βοήθεια της λογικής και υπό το φως της αλήθειας.
Υπάρχουν και οι απελεύθεροι, ή οι φιλόσοφοι που μπορούν να δουν το φως και την έξοδο. Έχουν, όμως, να επιλέξουν για το αν θα οδηγήσουν τους συνανθρώπους τους στην αφύπνιση και έξω από την σπηλιά, ή θα χρησιμο- ποιήσουν την τύφλα τους για να τους εκμεταλλευτούν και να γίνουν ισχυροί.
Σε λίγες ημέρες έρχονται πάλι εκλογές στο σπήλαιό μας. Οι τέταρτες μέσα σε ένα χρόνο. Κι όσο δεν έχουμε Αμφιβολίες πολλές, Αμφιβολίες τρελές, όσο δεν αναρωτιόμαστε (εγώ κι εσύ και οι φίλοι και οι γνωστοί μας) μήπως όλοι μας είμαστε αλυσοδεμένοι σ’ ένα σπήλαιο, τότε το αποτέλεσμα δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα στον κόσμο μας. Πάλι θα βλέπουμε σκιές και θα τις νομίζουμε ως πραγματικότητα.
Αλλά μήπως άραγε, δεν θέλουμε να βγούμε στο φως; Μήπως το φως θα ‘ναι μια νέα τυραννία;
Σ’ αυτές τες σκοτεινές κάμαρες,/που περνώ μέρες βαριές, επάνω κάτω/τριγυρνώ για να βρω τα παράθυρα./Όταν ανοίξει ένα παράθυρο θα ‘ναι παρηγοριά./Μα τα παράθυρα δεν βρίσκονται,/ή δεν μπορώ να τα βρω./Και καλύτερα ίσως να μην τα βρω./Ίσως το φως θα ‘ναι μια νέα τυραννία./Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει.
(Καβάφης – Τα παράθυρα)
Ένοχος, υπεράνω πάσης Αμφιβολίας
