Η Άρτα εκτός από περιοχή των θρύλων και του αναπαμού της ψυχής, χωρίς τη βουή μιας θορυβώδους πολιτείας από αρχαιοτάτων χρόνων οι συνθήκες την καθιστούσαν αυτάρκη από μόνη της.
Εκτός από τα πολλά νερά της, το ομορφότερο συνονθύλευμα μορφολογικής έκτασης, την χαρακτηρίζει ακόμα και σήμερα. Αυτό το ανομοιογενές μείγμα από ετερόκλητα στοιχεία που φωλιάζουν στους μυχούς της, χωρίς να αναδεικνύονται όσο της αρμόζει, αποτελεί μια ξεχωριστή μοναδικότητα. Απ΄ τα νύχια ως τον τσια- μπά της (κορυφή) κρύβει τα μυστικά της. Μεταξύ μύθου παράδοσης και ιστορίας ένας τό- πος με βουνά, θάλασσα, κάμπο λιμνοθάλασσες ποτάμια σε μια αντιστοιχία 70%, 19% και 11% ορεινού, πεδινού και ημιορεινού εδάφους πά- σης μορφής, παράγει τα προϊόντα της για την δικιά της αυτάρκεια, αλλά και για την εμπορευσιμότητα προς τρίτους κοντινούς και μακρινούς αποδέκτες. Δεν είναι τυχαίο που ο δια- χωρισμός στην περιοχή είναι μοναδικός.
Παρά τις τρείς εθνολογικές ενότητες, χριστιανική, μουσουλμανική, εβραϊκή στην σύγχρονη ιστορία που έζησαν όσο πιο αρμονικά το επέτρεπαν οι συνθήκες, οι ορεινοί και οι καμπίσιοι είναι αυτοί που συντρέχουν το σήμερα. Ο καθείς για τους δικούς τους λόγους για κάθε ικμάδα, ζωτικότητα, δυναμισμό και ενεργητικό- τητα στα δρώμενα, στον πολιτισμό, την παραγωγικότητα, τον τουρισμό που παραμένει σε ελλειπτική τροχιά αδίκως ακόμα, αλλά και την ιστορία του τόπου.
Ο κήπος με τα εσπεριδοειδή, ο μεγαλύτερος μοχλός ανάπτυξης του τόπου μας, σήμερα βρίσκεται σε κίνδυνο και απαιτείται το φίλιωμα όσο ποτέ. Ο επισκέπτης από την νοτιοανατολι- κή Ασία σε έναν κύκλο ζωής αρχικά προς τα τροπικά μέρη, εν συνεχεία της Αφρικής και της Ωκεανίας, χτύπησε και την πόρτα μας. Στην Ευρώπη βρέθηκε για πρώτη φορά το 2008 στην Ιταλία και στη χώρα μας το 2016 στην περιοχή της Κέρκυρας σε εσπεριδοειδή, αμπέλια και τριανταφυλλιές. Κύριοι ξενιστές είναι τα εσπεριδοειδή, το αμπέλι, ο λωτός, η αχλαδιά και άλ- λα είδη καλλιεργουμένων και καλλωπιστικών φυτών.
Ο λόγος για τον μαύρο ακανθώδη αλευρώδη. Πρόκειται για οργανισμό καραντίνας, ο οποίος πρέπει να εντοπίζεται εγκαίρως κατά την εμφάνισή του, αλλά δυστυχώς εξαπλώθηκε στην περιοχή χωρίς να γίνει αντιληπτός εγκαίρως. Αν και ο βιολογικός του κύκλος είναι σχετικά μικρός, από 2 έως 4 μήνες ανάλογα με τις κρατούσες συνθήκες. Αν εμφανιστεί και δράσει την περίοδο που διάγουμε γίνεται περισσότερο επιβλαβής. Και η Άρτα αυτή την περίοδο είναι μια απέραντη μυροβόλος και μεθυστική αρωμάτων πολιτεία. Για τα αντίδοτα και τον περιορισμό της εξάπλωσής του, ή και τον αφανισμό του, έχουν λόγο πια οι γεωπόνοι και οι αρμόδιες αρχές και όχι μόνο της περιοχής. Προσωπικά θα περιοριστώ στις θύμισες του παρελθόντος. Από μικρό παιδί οι παραστάσεις αυτές της συγκομιδής του καρπού παραμένουν αναλλοίωτες στη μνήμη μου. Στο δρόμο προς τη γέφυρα που οδηγεί στον κάμπο, αλλά και άλλα προκαθορισμένα στέκια στην πόλη γίνονταν οι συναντήσεις.
Παραγωγοί, μεσίτες, κλαδευτές, εργάτριες (οι γνωστές πορτοκαλούσες) με τις γαλότσες από νωρίς κίναγαν για τον μαζωμό. Χαρακτηριστικά στο καφενείο του Μπαϊκούση η κινητικότητα ήταν μεγάλη από νωρίς και μετά τον πρώτο καφέ που μοσχομύριζε, με χαρά ανέβαιναν στις καρότσες με τα σχετικά εργαλεία τους. Μέχρι να ‘ρθει το μεσημέρι επανέκαμπταν σε άλλα στέκια όπου υπήρχαν καφενεία μετά τις πρώτες αυτοψίες στα χωράφια οι παραγωγοί και οι μεσίτες για τον λογαριασμό.
Το πιο δημοφιλές και προσεγγίσιμο κοντά στην πόλη ήταν το καφενείο του Γιώργου Τσίκου, που δίπλα είχε και πλάστιγγα για το συνηθισμένο ζύγισμα μετά το πρωινό απόβαρο. Μετά τον λογαριασμό και το δόσιμο των χεριών, έρχονταν η σειρά του σπυραλατιστού μεζέ με τα τσίπουρα. Εκεί θυμάμαι που δούλευα για το χαρτζιλίκι τα Σάββατα. Είχε αναπτυχθεί ταυτόχρονα και ένας μεγάλος έρωτας ενός Μακεδόνα οδηγού και μιας πορτοκαλούσας που την πήρε μαζί του στον τελειωμό με εκείνο το πορτοκαλί Scania που έγραφε έδρα Κοζάνη.
* Ο Νικόλαος Καραδήμας είναι συγγραφέας με καταγωγή από την Άρτα