Hταν κανόνας, σε επισκέψεις γιορτών ή άλλες ευκαιρίες, να σκαλίζουμε τα οικογενειακά άλμπουμ που ήταν τοποθετημένα τιμητικά στο σαλόνι του σπιτιού, με περιεχόμενο το γάμο, τη βάπτιση, την εκδρομή, τις καλοκαιρινές διακοπές, τις επετείους, τα σχολικά στιγμιότυπα, τον στρατό, τις παρελάσεις, τα καρναβάλια, τα πανηγύρια. 
Με πολύ ωραία ταξινόμηση δεν χόρταινες να τα ξεφυλλίζεις. Μικρά εικονογραφημένα αριστουργήματα με καταχωρισμένο στις σελίδες του γενιές και γενιές. Είχαν μια μαρτυρία, έναν φωτογραφικό λόγο και έναν δικό τους τρόπο για να επικοινωνεί το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον σε όμορφο περιτύλιγμα ζελατίνας. Στα χωριά μας «πέραση» είχε το λεύκωμα τοίχου. Δεν υπήρχε σπίτι χωρίς κορνιζαρισμένες φωτογραφίες σε ομαδική μορφή.
Θαύμαζες τις εικόνες, παρμένες με ένα κλικ, μέσα στον οικουμενικό χρόνο σε τυχαίες στάσεις ή σκηνοθετημένες, με επίκεντρο τον άνθρωπο και τις αλήθειες του. Οι ανάρμοστες πόζες δεν είχαν θέση. Κάτω από τη φωτογραφία υπήρχε συνήθως και μια αφήγηση χρονολογημένη. Χωρίς το μικρό σχόλιο θα έμεναν στην αφάνεια και την ανωνυμία οι εικονιζόμενοι. Θα ήταν σαν να μην έζησαν ποτέ, και μόνο στις κοντινές γενιές κάποιες σκόρπιες προφορικές περιγραφές θα υπήρχαν γι’ αυτούς.
Αξίζει εδώ να τονίσουμε την αδικία στον φωτογράφο που δεν αναφέρεται πουθενά, παρότι είναι οργανικό και αναπόσπαστο μέρος της ύπαρξης του λευκώματος. Η εικόνα που μας μεταφέρεται είναι μια συνδημιουργία φωτογράφου και ανθρώπου μπροστά στο φακό.
Λεύκωμα και φωτογραφία πάνε μαζί. Η φωτογραφία απόκτησε δυναμική και μπήκε στη ζωή μας με τη μορφή λευκώματος. Έγινε παράθυρο στο χρόνο και έδωσε οπτική υπόσταση στην Ιστορία. Η συμβολή της στην οικογενειακή μνήμη υπήρξε τεράστια. Η ζήτηση για ένα επιμελημένο καρέ από την προπολεμική εποχή, μεγάλη. Τα «καλλιτεχνικά φωτογραφεία» με τις διακοσμητικές κουρτίνες και τις σκαλιστές πολυθρόνες έκαναν πιένες. Μια ολόκληρη τελετουργία η διαδικασία. Το ύφος το καθόριζε η κοινωνική θέση τού κάθε ατόμου. Κι αυτό φαίνεται καλύτερα στα ομαδικά πορτρέτα. Στο κέντρο πάντα το σπουδαιότερο πρόσωπο.
Οι σημαντικοί είναι καθιστοί, οι άλλοι όρθιοι και οι νεότεροι οκλαδόν ή στην άκρη. Ακόμα, κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες που υπογράμμιζαν την κοινωνική θέση αυτών που φωτογραφίζονταν. Όπως: το μαντηλάκι σε εμφανή θέση του σακακιού, η προβολή ενός κοσμήματος, η καδένα με το χρυσό ρολόι του επιτυχημένου έμπορα, η γραβάτα του αστού ή μορφωμένου και το σφιχτοδεμένο μαντήλι της αγρότισσας. Τα γαμήλια είχαν την τιμητική τους. Οι νύφες ντύνονταν στα «στούντιο φωτογραφίας». Όχι την ημέρα του γάμου, αλλά μια από τις επόμενες.
Με κυρίαρχο το ασπρόμαυρο, αποκαλύπτονται οι μυστικές εικόνες ενός κόσμου μέσα στα μάτια των απλών ανθρώπων. Εκτός από τα πορτρέτα που τόσο αναδεικνύουν τα πρόσωπα, στα παλιά λευκώματα συνυπάρχουν και οι απλές καθημερινές συνήθειες που αφηγούνται τη ζωή. Ακόμα και βουκολικές εικόνες. Τα πρόσωπα είναι σοβαρά και τα μέλη του σώματός τους λες και είναι μουδιασμένα ή δεμένα με κορδέλες. Εντυπωσιάζουν τα ρούχα τους, οι εκφράσεις τους, η αβρότητα του χεριού που αγγίζει έναν ώμο, η κλίση του καπέλου και άλλα πολλά. Ήταν πολύ ακριβή η φωτογραφία τότε, αλλά τα χρήματα έπιαναν τόπο.
Πήγαινε στον ξενιτεμένο στην άλλη άκρη του κόσμου ή στον υποψήφιο γαμπρό και εν αγνοία της «αγόραζε» μια μικρή δόση αθανασίας. Έφτασε μέχρι τις μέρες μας, και στη θέα μιας τέτοιας εικόνας αναγκαζόμαστε να κοντοσταθούμε, να τη μελετήσουμε και να αναρωτηθούμε ποιοι ήταν αυτοί, πότε και πώς έζησαν κάποτε.
Μετά τη δεκαετία του 1950 αρχίζουμε να βλέπουμε και γελαστά πρόσωπα. Στα οικογενειακά λευκώματα η οικογενειακή ζωή εμφανίζεται ειδυλλιακή και απουσιάζουν τα αρνητικά συναισθήματα. Μαγνήτης η έκθεση στην πόρτα ενός αυτοκινήτου και οι βουτιές σε γαλάζιες παραλίες. Είναι η αρχή της ερασιτεχνικής φωτογραφίας.
Σήμερα τα χαρτόδετα λευκώματα έγιναν ψηφιακά και η ιδιωτική εικόνα έγινε δημόσια μέσα από το διαδίκτυο. Είναι σύνηθες όλοι να ανεβάζουν προσωπικές φωτογραφίες δια- φόρων εποχών. Η φωτογραφική τέχνη θεωρείται απλή υπόθεση με τη χρήση του κινητού τηλεφώνου. Ούτε λίγο, ούτε πολύ, έγιναν όλοι φωτογράφοι.
Ένα φωτογραφικό λεύκωμα δεν θα πάψει ποτέ να είναι μνήμη, παρελθόν, φθορά, χρόνος, με προσωπικές αναζητήσεις και πολύ συναίσθημα στον κύκλο του χρόνου. Εκτιμώ ότι δεν θα ήταν καλή ιδέα να το απαρνηθούμε και να μπει στη λήθη. Τουλάχιστον, ας το ψηφιοποιήσουμε. Η βιομηχανική επανάσταση μας έφερε τα δώρα της, αλλά ποιο θα είναι το μέλλον της εικόνας με δεδομένη την αλματώδη πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε.
