Μέρος Ε΄

Μετά την ανακωχή που δέχτηκε ο Ζέρβας με τους Γερμανούς του Λάντς με τη μεσολάβηση Βλαχλίδη, Δούμα, Νάτση και του Ελβετού Χάνς – Γιάκομπ Μπίκελ, τα όπλα μεταξύ ΕΔΕΣ – κατακτητών σίγησαν, γιατί η ανακωχή παρατάθηκε σιωπηρά για δέκα περίπου μήνες (4 Οκτωβρίου 1943 έως 16 Αυγούστου 1944).
Στο διάστημα αυτό δεν υπήρξαν μάχες Γερμανών – ΕΔΕΣ εκτός από μια περίπτωση τον Οκτώβριο του 1943 στο Κοκκινόχωμα που έγινε από παρεξήγηση όταν ένας ιερέας πληροφόρησε τον στρατηγό της Βέρμαχτ Στέτνερ ότι μια ομάδα 200 ανταρτών του ΕΔΕΣ ετοίμαζε επίθεση κατά της Γερμανικής φρουράς στη Ζίτσα. Επρόκειτο μάλλον για προδοτική ενέργεια, διότι οι αιχμαλωτισθέντες αντά- ρτες και αξιωματικοί κατά την ανάκρισή τους στα Ιωάννινα πρόδωσαν στους κατακτητές τα πάντα και δήλωσαν ότι «ήταν πρόθυμοι να πολεμήσουν μαζί με τη Γερμανική Βέρμαχτ ενα-ντίον του ΕΑΜ» (Πρβλ. ΝΑ: Τ-315/71-158-210 αναφορά σχετικά με την οργάνωση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, τελική έκθεση, 24 Οκτωβρίου και πρακτικά ανακρίσεων).
Έδωσαν δε αναλυτικές πληροφορίες για τη δομή και την χρηματοδότηση του ΕΔΕΣ αλλά και την δραστηριότητα των Βρετανών συνδέσμων. Το αποτέλεσμα ήταν να αφεθούν ελεύθεροι άπαντες μετά μια εβδομάδα! Αυτόπτες μάρτυρες στα Ιωάννινα θυμόταν τον αντισυνταγματάρχη του ΕΔΕΣ Χριστόδουλο να κυκλοφορεί ελεύθερος στην πόλη των Ιωαν- νίνων με στολή Έλληνα αξιωματικού! Αφού έπεφταν τα λιριά των Άγγλων έτρωγαν, έπιναν και όλα πήγαιναν καλά.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι Βρετανοί αξιωματικοί «πίεζαν τον Ζέρβα να επιτεθεί -επιτέλους – κατά των Γερμανών» πλην όμως «ο Ζέρβας δίσταζε» και τηρούσε την ανακω-χή. Τελικά την πρωτοβουλία πήρε ο αντισυνταγματάρχης του ΕΔΕΣ από την Άρτα Βασίλειος Καμάρας, ο οποίος στις 17 Αυγούστου 1944 με διαταγή του Βρετανού συνταγματάρχη Τόρρανς επιτέθηκε με δύναμη 400 ανταρτών του ΕΔΕΣ εναντίον της Γερμανικής φρουράς στη Μενίνα – Τσούκα της Θεσπρωτίας (Πρβλ. Σ. Χούτα, Η Εθνική Αντίστασις των Ελλήνων, 1941-1945, Αθήνα, 1961, σελίδα 567). Μαζί τους πολέμησαν και Βρετανοί αξιωματικοί καθώς και ο στρατιωτικός ακόλουθος Ντέηβιντ Γουάλλας. Γερμανικές ενισχύσεις που κατέφθασαν δέχτηκαν επίθεση από το 3/40 Σύνταγμα του ΕΔΕΣ που είχε επικεφαλής άλλο ένα Αρτινό παλληκάρι, τον Γεώργιο Αγόρο.
Οι μάχες κράτησαν όλη τη μέρα (17 Αυγούστου 1944) και οι αντάρτες του Καμάρα κατέλαβαν τμήμα των Γερμανικών οχυρώσεων, οι υπερασπιστές των οποίων παραδόθηκαν την επόμενη (18 Αυγούστου 1944) το απόγευμα. Ήταν ίσως η μοναδική φορά κατά την οποία οπλίτες και αξιωματικοί της Βέρμαχτ παραδόθηκαν με λευκή σημαία σε Έλληνες αντάρτες στη διάρκεια της κατοχής. Αιχμαλωτίστηκαν 101 Γερμανοί και λαφυραγωγήθηκε οπλισμός, άλογα, μουλάρια και δύο φορτηγά, ενώ καταστράφηκαν δύο πολυβόλα 75 χιλιοστών, 25 φορτηγά και πολλές καρότσες. Οι Γερμανικές απώ- λειες ήταν βαριές (79 νεκροί και 23 βαριά τραυματίες που αφέθηκαν στο πεδίο της μάχης).
Από την πλευρά του ΕΔΕΣ έπεσαν 22 αντάρτες και τραυματίστηκαν 53, ενώ φονεύθηκε και ο ταγματάρχης Γουάλλας. Ήταν ασφαλώς η μεγαλύτερη νικηφόρα μάχη ανταρτικών δυνάμεων κατά της Βέρμαχτ αλλά και μια απάντηση στις μαζικές εκτελέσεις των κατακτητών τον Σεπτέμβριο του 1943 στην Παραμυθιά όπου δολοφονήθηκαν κυριολεκτικά 49 όμηροι.
Εδώ και μερικά χρόνια είχα πει σε φίλο Αρτινό για την συνεργασία του Ζέρβα με τους Γερμανούς και σε αντίκρουση αυτής της συνεργασίας μου έφερε σαν παράδειγμα τη μάχη της Μενίνας. Την εποχή εκείνη δεν είχα υπόψη μου την βιβλιογραφία και δεν του απά- ντησα σχετικά. Σήμερα θέλω να τον πληροφορήσω ότι η νικηφόρα μάχη της Μενίνας δεν έγινε με διαταγή του Ζέρβα αλλά του Βρετανού συνταγματάρχη Τόρρανς.
Εξάλλου από τα Γερμανικά αρχεία προκύπτει ότι ο διοικητής του Μηχανικού της Βέρμαχτ Γκέοργκ Μπέσσελ βεβαίωσε με ένορκη κατάθεση ότι ο Ζέρβας «ζήτησε συγνώμη» για την επίθεση αυτή «που θύμιζε αστραπή σε καταγάλανο ουρανό» και συνιστούσε «παραβίαση της ανακωχής» με το επιχείρημα ότι «τον ανάγκασαν οι Άγγλοι σύνδεσμοι» (Πρβλ. ΝΡ : υπόθεση VII ένορκη κατάθεση Μπέσσελ, βιβλίο εγγράφων 11, 3, 23λ. 89α).
Μετά τον πόλεμο ο Καμάρας επιβεβαίωσε ότι ο Μπέσσελ έλεγε αλήθεια (Πρβλ. Ανωνύμου «Η Χ μεραρχία των ΕΟΕΑ Ένας σύντομος απολογισμός. Η μάχη της Μενίνας (17 έως 18 Αυγούστου 1944)» στον Κ. Πυρομάγλου (επιμ.) Αρχείου Εθνικής Αντιστάσεως, τχ 35-27 μ. Αθήνα 1961 σελίδες 21-29. Για την Βέρμαχτ η ήττα στη Μενίνα ήταν κόλαφος και ο Λάντς στις 19 Αυγούστου 1944 διέταξε την ομάδα μάχης του Νταίρνερ των Es – Es στην Άρτα να πάρει όλες τις υπάρχουσες εφεδρείες του σώματος και να εξαπολύσει μια αστραπιαία εξοντωτική επιχείρηση (ΝΑ: Τ-311/182-563, πολεμικό ημερολόγιο Ομάδα Στρατιών Ε, 19 Αυγούστου 1944).
Τελικά δεν πραγματοποίησε την απειλή του, διότι ήθελε να τα έχει καλά με τον Ζέρβα ενόψει του ότι δεν διέθετε επαρκείς δυνάμεις και έπρεπε να αποφύγει όξυνση της κατάστασης. Από τη μεριά του ο Ζέρβα προσπάθησε να καθησυχάσει τους Γερμανούς, λέγοντας ότι οι επιθέσεις στην Παραμυθιά ήταν μια αυθαίρετη ενέργεια του «εχθρικού απέναντι στους Γερμανούς Καμάρα» (Πρβλ. Χ.Φ. Μάγερ Αιματοβαμμένο Εντελβάϊς, Βιβλιοπωλείο ΕΣΤΙΑΣ Αθήνα, 2009, Τόμος Β΄ σελίδα 236 και ΝΑ: Τ- 311/182-389 Πολεμικό ημερολόγιο, ομάδα Στρατιών Ε 8 Ιουλίου 1944).
Το έπος της Μενίνας το πραγματοποίησαν δυο Αρτινά παλληκάρια, ο Βασίλης Καμάρας και ο Γιώργος Αγόρος, οι οποίοι πολεμούσαν τους Γερμανούς κατακτητές στα ίσα χωρίς περιστροφές και σκοπιμότητες. Αντίθετα, ο Ζέρβας λόγω της συμφωνίας ανακωχής με τον Λάντς, τουλάχιστον στη μάχη της Μενίνας, βρέθηκε στο περιθώριο.
Και για να μη νομίσει κανείς ότι αδικώ τον Ζέρβα, επικαλούμαι την αναφορά του Βρετανού Τόμ Μπάρνς, εκ των σαμποτέρ στον Γοργοπόταμο και μέλος της Βρετανικής αποστολής στην Ελλάδα, στην οποία καταγράφει ότι η γενική κριτική ήταν πώς ο «Ζέρβας δεν είχε πολεμήσει» και ότι η υλική, προσωπική και χρηματική υποστήριξη που είχε λάβει ήταν σε απαράδεκτη δυσαναλογία με τις «επιτυχίες» του (Πρβλ. PRO: Η 55/695, λοχαγός Κ.Ε. Μπάρνς, αναφορά για τη δρά-ση των ανταρτών του Ζέρβα την περίοδο από τον Ιούλιο έως τον Οκτώβριο 1944, 2 Δεκεμβρίου 1944).

*Ο Γιώργος Χαλκιάς είναι επίτιμος δικηγόρος