Μέρος Δ΄

Στις 31 Ιανουαρίου 1944 εμφανίστηκε στο Γερμανικό Αρχηγείο Ιωαννίνων, ο εκπρόσωπος του Ζέρβα, Θεόδωρος Σαράντης, εφοδιασμένος με εξουσιοδότηση που έφερε υπογραφή του Ζέρβα και σφραγίδα του ΕΔΕΣ και έκανε στους κατακτητές προσφορά, ήτοι: 1) Σιωπηρά ανακωχή προς το παρόν. 2) Ανταλλαγή πληροφοριών για το ΕΑΜ και πρόθεση των Γερμανών να υποστηρίξουν τον Ζέρβα σε περίπτωση που οι δυνάμεις του αναγκαστούν να υποχωρήσουν και 3) αυστηρότατη μυστικότητα για να μη χάσει ο Ζέρβας τον συμμαχικό ανεφοδιασμό (Πρβλ. Χάγκεν Φλάϊσερ. Στέμμα και Σβάστικα, Αθήνα 1995, εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Β΄ σελίδα 264).
Αν η προσφορά γίνει δεκτή ο Ζέρβας θέλει να επιτεθεί στις 3 Φεβρουαρίου 1944 σε συμμορίες του ΕΑΜ στην περιοχή Άγναντα – Πράμαντα με Γερμανική επίθεση την ίδια ημε- ρομηνία από το πέρασμα του Μετσόβου. Μετά την προσφορά του Ζέρβα ο πρώτος επιτελικός αξιωματικός ταγματάρχης Βόλφ Κρίστιαν Φον Λαίμπεν την παρουσίασε στο στρα- τηγό Λούντβιγκερ που μαζί με τον στρατηγό Βίντερ έδωσαν την συγκατάθεσή τους.
Το βράδυ της 1ης Φεβρουαρίου 1944 ο Λαίμπεν διέταξε τον σχεδιασμό κοινής επιχείρησης με τον ΕΔΕΣ υπό την κωδική ονομασία «Σπέρμπερ» (Ξεφτέρι ή Κίρκος). Όπως ζήτησε ο Ζέρβας, ο Λαίμπεν έδωσε εντολή να συγκεντρωθεί ένα ενισχυμένο Γερμανικό τάγ-μα της 104 Μεραρχίας Καταδρομών βόρεια της Γότιστας. Δημιουργήθηκαν δυο ομάδες μάχης, μια υπό τον υπολοχαγό Γκρόσσμαν και άλλη μία υπό τον ταγματάρχη Μάγερ.
Το επόμενο πρωί 2 Φεβρουαρίου 1944, ο Λαίμπεν ενημέρωσε αμφότερους για τα σχέδια και η συζήτηση καταγράφηκε σε πρακτικό σύσκεψης (Ν.Α.: Τ-314/671-1436 πρακτικό σύσκεψης σχετικά με την επιχείρηση «Ξεφτέρι» συνημμένο 61, 2 Φεβρουαρίου 1944). Το σχέδιο καταρτίστηκε από κοινού από τον Λαίμπεν (γραφείο Ια), τον Λέντε (γραφείο Ιc) και τον Σαράντη (πρβλ. Χ.Φ. Μάγερ Αιματοβαμμένο Εντελβάις, Αθήνα 2009, τόμος Β΄ σελίδα 123) και προέβλεπε ότι οι μονάδες του ΕΔΕΣ θα έκαναν «επίθεση κατά μέτωπον» εναντίον του ΕΛΑΣ από τα δυτικά ενώ δυνάμεις της 104 Μεραρχίας «θα έπεφταν στα πλευρά του ΕΛΑΣ» από βορρά (περιοχή Μετσόβου) και από νότο (περιοχή Άρτας).
Στις 3 Φεβρουαρίου 1944, 4 το πρωί, η ομάδα μάχης του Γκρόσσμαν πέρασε τη γέφυρα του Αράχθου και στις 9.45 το πρωί έφ-τασε στη Μεγάλη Γότιστα χωρίς να εμπλακεί σε μάχη, ενώ στις 12.05 κατέλαβε το χωριό Κράψη αμαχητί. Ο Ζέρβας «ξεκίνησε την επιχείρηση σύμφωνα με το σχέδιο» (ΝΑ: Τ-314/671-1467 22ο Ορεινό Σώμα Στρατού προς Λούντβιγκερ, 104 Μεραρχία Καταδρομών 4 Φεβρουαρίου 1944).
Από τους 2.500 αγωνιστές του Ζέρβα οι 700 έμειναν στα βουνά δυτικά του δρόμου Ιωαννίνων – ΄Αρτας και οι 1.800 πέρασαν στις 2 Φεβρουαρίου 1944 το ποτάμι και δημιούργησαν προγεφύρωμα στην ανατολική όχθη. Όταν ο Γκρόσσμαν άρχισε την επίθεση, ο ΕΔΕΣ είχε ήδη εμπλακεί σε μάχες με τον ΕΛΑΣ στις 3 Φεβρουαρίου 1944 κοντά στο χωριό Πράμαντα. Ο Ζέρβας για να καλύψει τη συμφωνία με τους Γερμανούς, στις 2 Φεβρουαρίου 1944 έστειλε μήνυμα μέσω ασυρμάτου στο Συμμαχικό Στρατηγείο του Καΐρου, λέγοντας ότι μόλις είχε λάβει την «απολύτως αξιόπιστη είδηση» πως οι Γερμανοί ετοίμαζαν επίθεση στο Καλέντζι, τη Γότιστα και το Μέτσοβο (PRO: Fo 371/43678 τηλεγράφημα Ζέρβα 2 Φεβρουαρίου 1944).
Ο ΕΛΑΣ απέφυγε να συγκρουστεί με τους Γερμανούς, μόνο κοντά στα Πράμαντα σημειώθηκαν κάποιες αψιμαχίες, τα οποία ο Γκρόσσμαν κατέλαβε το πρωί της 5ης Φεβρουαρίου 1944. Αντίθετα, ο Μάγερ υπέστη βαριές απώλειες από τον ΕΛΑΣ κοντά στο χωριό Τρίστενο, δυτικά του Μετσόβου, με 36 νεκρούς Γερμανούς στρατιώτες (Deutsche Dienststelle, ονομαστικές καταστάσεις απωλειών 3 έως 4 Φεβρουαρίου 1944). Πάντως η επιχείρηση αξιολογήθηκε από τους Γερμανούς πλήρως επιτυχημένη. Ο ΕΛΑΣ δεν διέσχισε ξανά τον Άραχθο μέχρι την αποχώρηση των κατακτητών τον Οκτώβριο 1944, ενώ ο ΕΔΕΣ σώθηκε από την εξόντωση και συμβιβάστηκε με τη δυτική όχθη του ποταμού υπό την ανοχή του 22ου Ορεινού Σώματος Στρατού.
Πέραν αυτού ο διαγγελέας του Σώματος Φρήντριχ Έρντμαν που είχε συνεχείς επαφές με το Σαράντη, κατέθεσε το 1947 ότι «είχαν τεθεί στη διάθεση του Ζέρβα Ιταλικά όπλα και πυρομαχικά για να ενισχυθούν οι μονάδες του» (Πρβλ. Χ. Φ. Μάγερ, ο.π. τόμος Β΄ σελίδα 129). Το ευτράπελο της υπόθεσης είναι ότι ο Βρετανός σύνδεσμος στον ΕΔΕΣ Τόμ Μπάρνς (εκ των σαμποτέρ στο Γοργοπόταμο) που προφανώς είχε εξαπατηθεί από το Ζέρβα, τηλεγράφησε στις 5 Φεβρουαρίου 1944 στο Κάϊρο ότι ο ΕΔΕΣ είχε υποχωρήσει για να ανασυγκροτηθεί και «να αντιταχθεί στην επίθεση των Γερμανών» (Ημερήσια αναφορά 5η 2 Φεβρουαρίου 1944).

*Ο Γιώργος Χαλκιάς είναι επίτιμος δικηγόρος