Μέρος Γ΄

Ο Γερμανός στρατηγός Χιούμπερτ Λάντς μετά το θάνατο του Ζάλμινγκερ (1 Οκτωβρίου 1943) επεδίωξε να έρθει σε συνεννόηση με τον Ζέρβα, γιατί ήθελε να εξασφαλίσει τα νώτα του κυρίως στην επιχείρηση «Πάνθηρας» που απέβλεπε στην ανακατάληψη του επαρχιακού δρόμου Ιωάννινα – Καλαμπάκα μέσω του περάσματος Μετσόβου, ο οποίος ήταν υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ.
Στην κατεύθυνση αυτή μεσολαβητικό ρόλο έπαιξε μια επιτροπή αποτελούμενη από τον εγκάθετο δήμαρχο Ιωαννίνων Δ. Βλαχλίδη, τον μεγαλέμπορο συνεργάτη των κατακτητών Δ. Δούμα και τον αρχιδιάκονο Δ. Νάτση άνθρωπο του Μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνα Βλάχου, τον οποίο είχαν στείλει οι Γερμανοί με αεροπλάνο στην Αθήνα για να εγχειριστεί. Στην επιτροπή μετείχε και ο απεσταλμένος της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, Ελβετός, Χάνς – Γιάκομπ Μπίκελ που τηρούσε ανοιχτά φιλογερμανική στάση.
Οι ανωτέρω μετέβησαν στο χωριό Σκιαδάδες όπου ήταν τότε το αρχηγείο του Ζέρβα μετά τον βομβαρδισμό του Βουργαρελίου, συναντήθηκαν με τον Ζέρβα το απόγευμα της 4ης Οκτωβρίου 1943 και του υπέβαλαν τις προτάσεις του στρατηγού Λάντς για ανακωχή. Έπει- τα από πολύωρες συζητήσεις στις οποίες μετείχαν οι αξιωματικοί του ΕΔΕΣ Κωνσταντινίδης, Καμάρας και Ευαγγελίδης, ο Ζέρβας επι- φυλάχθηκε να τους απαντήσει αφού πρώτα επικοινωνήσει με το Κάϊρο.
Την επομένη 1η Οκτωβρίου 1943 το απόγευμα τους ανακοίνωσε την απόφασή του για ανακωχή 10 ημερών με τον στρατηγό Λάντς, ενώ είπε εμπιστευτικά στον Μπίκελ ότι ήταν πρόθυμος για διαρκή ανακωχή υπό τους εξής όρους: 1) Να ειδοποιηθεί από τους Γερμανούς λίγες ημέρες πριν την αποχώρησή τους. 2) Το πολεμικό υλικό που δεν θα μπορούσαν να πάρουν μαζί τους οι Γερμανοί να παραδοθεί σ’ αυτόν. 3) Ήταν πρόθυμος να συναντηθεί με το Λάντς και να συζητήσει περαιτέρω λεπτομέρειες της ανακωχής (Πρβλ. H. J. Bickel, Aufzeichnungen uber meine Tatigkeit Internationalen Roten Kreuz in Criechenland von 1943 – 1945, σελίδα 17).
Στο πολεμικό ημερολόγιο του 22ου Ορεινού Σώματος Στρατού σημειώθηκαν στις 6 Οκτωβρίου 1943 τα ακόλουθα: «Ο κύριος Μπίκελ, Αθήνα, ο οποίος μετέβη για μεσολάβηση στον ηγέτη των συμμοριών Ναπολέοντα Ζέρβα […] ανέφερε ότι ο Ζέρβας πρόσφερε διαπραγματεύσεις και ταυτόχρονα διέταξε τις συμμορίες του να τηρήσουν ανακωχή μέχρι τις 14 Οκτωβρίου 1943 (ΝΑ: Τ-314/670-109-111 πολεμικό ημερολόγιο 7 Οκτωβρίου 1943).
Η ανακωχή αυτή ήρθε στην πλέον κατάλληλη στιγμή για τους Γερμανούς, οι οποίοι διεξήγαγαν επιτυχώς την επιχείρηση «Πάνθηρας» ανακατέλαβαν από τον ΕΛΑΣ το δρόμο Ιωάννινα – Καλαμπάκα χωρίς απώλειες (ΝΑ: Τ-314/670-109-111 πολεμικό ημερολόγιο 14 Οκτωβρίου 1943). Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης ο Ζέρβας κράτησε ανοιχτές τις οδούς ανεφοδιασμού και τα περάσματα όπως και το δρόμο Ιωάννινα-Άρτα.
Στο πολεμικό ημερολόγιο με ημερομηνία 9 Οκτωβρίου 1943 υπάρχει η ακόλουθη εγγραφή: «Στις οδούς ανεφοδιασμού[…] η δραστηριότητα των συμμοριών προς το παρόν έχει διακοπεί τελείως. Φαίνεται να επαληθεύονται οι πληροφορίες (του Μπίκελ) ότι ο ηγέτης των συμμοριτών Ζέρβας ανέστειλε τη δράση του μέχρι 14 Οκτωβρίου».
Τελικά, επειδή ουδέν μονιμότερο του προσωρινού, η 10ήμερη ανακωχή κράτησε πάνω από 10 μήνες, δηλαδή μέχρι τη μάχη της Μενίνας (17 Αυγούστου 1944). Στο διάστημα των 10 μηνών υπήρχε διαρκής επικοινωνία Ζέρβα – Γερμανών μέσω των συνδέσμων Σαράντη, Ιωάννου, Μιχαλάκη και Γαλάνη στο Γερμανικό Στρατηγείο, στα Ιωάννινα. Πλήρη επιβεβαίωση της συναφθείσας ανακωχής Ζέρβα – Γερμανών αποτελεί η από 25 Νοεμβρίου 1943 επιστολή του Ζέρβα προς τον οπλαρχηγό και κουμπάρο του Αλέκο Παπαδόπουλο το πλήρες κείμενο της οποίας περιέχεται στη σελίδα 132 των Απομνημονευμάτων του (Ιωάννινα 1976).
Του έγραφε ο Ζέρβας: «Να μην κάνει καμιά κουταμάρα και μπλέξει σε αγώνα με τους Γερμανούς….». Στο σημείο αυτό θέλω να τονίσω για μια ακόμα φορά την κακοπιστία του Κρις Γουντχάουζ, ο οποίος υποστήριξε ότι δήθεν στη συνάντηση του Ζέρβα με τους εκπροσώπους του Λάντς από τα Ιωάννινα, παρίστατο και ένας Άγγλος αξιωματικός χωρίς να τον κατονομάζει, ο οποίος γνώριζε άριστα Ελληνικά και δεν άκουσε το Ζέρβα να δέχεται ανακωχή!
Μα είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι κατά τη συζήτηση στις 4 Οκτωβρίου 1943 ο Ζέρβας δεν απάντησε ούτε θετικά ούτε αρνητικά εφόσον επιφυλάχθηκε να επικοινωνήσει με το Κάϊρο. Την επομένη (5 Οκτωβρίου 1943) απάντησε θετικά. Μήπως την επομένη που απάντησε θετικά ο Ζέρβας ο «Άγγλος» ήταν ασθενής; Η «συμφωνία κυρίων» Ζέρβα – Γερμανών δεν απέκτησε ποτέ γραπτή μορφή αλλά το περιεχό- μενό της προκύπτει από σήμα μέσω τηλετύπου που έστειλε ο αξιωματικός του γραφείου Ic Λέντε στις 3 Μαρτίου 1944 στον στρατιωτικό διοικητή Ελλάδος Βίλχελμ Σπάϊντελ (ΝΑ: Τ-314/673-991, Λέντε προς Ομάδα Στρατιών Ε΄, 29 Φεβρουαρίου 1944).
Η συμφωνία κυρίων ήταν άκρως απόρρητη και για τις δύο πλευρές. Στα Γερμανικά πρακτικά των σχετικών συνομιλιών για τις διαπραγματεύσεις, ο Ζέρβας αναφέρονταν με το ψευδώνυμο «Ζαχαρίας» και οι σύνδεσμοι ως «επισκέπτες» (Πρβλ. Χ.Φ. Μάγερ, όπως παραπάνω, τόμος Β΄ σελίδα 136). Στις φωτογραφίες που δημοσιεύονται απεικονίζονται οι εκπρόσωποι του Λάντς από τα Ιωάννινα και ο εκπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού Μπίκελ που αποδεικνύουν χωρίς αμφιβολία την συνάντηση που έγινε και είχε ως αποτέλεσμα την ανακωχή μεταξύ Ζέρβα – Γερμανών.

*Ο Γιώργος Χαλκιάς είναι επίτιμος δικηγόρος