Ο Μάξιμος ο Γραικός, κατά την βιβλιογραφία, θεωρήθηκε το κατ’ εξοχήν σημαντικότερο πρόσωπο του 16ου αιώνα.
Πάρα πολύ γνωστός στην Ρωσική κοινότητα και άγνωστος στον τόπο του για τέσσερις αιώνες. Μετά την άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς το 1453 αρκετοί κληρικοί και λαϊκοί από κάθε γωνιά του κόσμου, επισκέπτονταν την κοιτίδα της Ορθοδοξίας, την Ρωσία των μεγάλων ηγεμόνων. Οι Έλληνες της εποχής επισκέπτονταν τη Μόσχα είτε για οικονομική βοήθεια, είτε προσκαλούνταν από τους Ρώσους, ιδιαίτερα οι κληρικοί για εκκλησιαστικούς λόγους ή για εκπαιδευτικές ανάγκες της Ορθοδοξίας.
Ο κατά κόσμον Μιχαήλ Τριβώλης, γεννημένος στην Άρτα το 1470 από ευσεβείς αριστοκράτες και καλλιεργημένους φιλολόγους γονείς, έμαθε τα πρώτα του γράμματα στην πόλη που γεννήθηκε και εκ- κλησιάζονταν διαδοχικά στην Αγία Θεοδώρα, στη Μονή Κάτω Παναγιάς, την Παρηγορήτρια και τον Άγιο Βασίλειο. Αργότερα θα ολοκλήρωνε τις βασικές του σπουδές στην Κέρκυρα κοντά στο ρήτορα φιλόσοφο Ιωάννη Μόσχο. Σε ηλικία 22 ετών περίπου ταξιδεύει για την γειτονική Ιταλία όπου σπούδασε στα διασημότερα πανεπιστήμια της εποχής.
Στη Βενετία, το δεύτερο Βυζάντιο για τους Έλληνες, στην Πάδοβα, διδάχθηκε από τον Αυγουστίνο Νίφο την περιπατητική φιλοσοφία, στη Φεράρα, στη Φλωρεντία που αποτελούσε κέντρο καλλιέργειας των ανθρωπιστικών σπουδών, όπου είχε την τύχη να διδαχθεί από τον διαπρεπή Έλληνα φιλόλογο Ιωάννη Λάσκαρη και τέλος ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Μιλάνο.
Μετά από σχετικά μικρή παραμονή στο μοναστήρι του Αγίου Μάρκου της Φλωρεντίας, επί συνόλω 16 ετών στην Ιταλία και λίγο πριν τα 40 του χρόνια, δέχεται την μοναχική κλήση από τον Θεό για την μοναχική πολιτεία του Άθω. Κατά τα έτη 1506 έως 1508 επελέγη να ασκήσει τον μοναχισμό στο Βατοπέδι που η Μονή εκείνο το διάστημα είχε γίνει κέντρο επισκέψεων προσωπικοτήτων της Ορθόδοξης πίστης. Άμεσα αναγνωρίστηκαν οι ικανότητες από τον ηγούμενο και του όρισε και εξωτερικά της Μονής διακονήματα εράνων, λόγω των οικονομικών δυσκολιών. Επισκέφτηκε σχεδόν όλη την Τουρκοκρατούμενη Μακεδονία, αλλά και τα νησιά του Αιγαίου που βρίσκονταν υπό Ενετική κατοχή κηρύττοντας το λόγο του Θεού και στηρίζοντάς τους την πίστη για απελευθέρωση.
Το 1516 έφτασε στη Μονή ο Βογιάρος Βασίλειος Καπελώφ, απεσταλμένος της Μόσχας, και του μεγάλου ηγεμόνα Βασιλείου Ιβάνοβιτς, γιου του Ιβάν και της Σοφίας Παλαιολογίνας. Είχε ακούσει τόσα καλά λόγια για την Αθωνική πολιτεία και ιδιαίτερα την Μονή Βατοπεδίου για έναν μοναχό, τον Σάββα. Αιτούσε μετ’ επιμονής τον μοναχό Σάββα ως προσκεκλημένο στη Μόσχα έναντι αμοιβής και τροφής αφήνοντας και 4.000 ρούβλια στη Μονή για τις ανάγκες της, προκειμένου να μεταφράσει και να ανασυντάξει τα Ρωσικά χριστιανικά βιβλία, λόγω του ότι παρεισέφρησαν αρκετές αιρέσεις και αλλοίωσαν τον χαρακτήρα του λόγου του Θεού.
Ο υπέργηρος και αδύναμος για ένα τόσο μεγάλο και επίπονο ταξίδι, Σάββας, αδυνατούσε, γι’ αυτό τον σκοπό αποφασίστηκε να σταλεί ο μοναχός Μάξιμος με ιδιαίτερες ικανότητες στη μάθηση που τον διέκριναν. Αν και δεν γνώριζε τα Ρωσικά όλοι ήταν πεπεισμένοι εξαιτίας της φιλομάθειάς του ότι θα τα μάθαινε πολύ σύντομα όπως και εν τέλει έγινε. Προηγουμένως, με την αποστολή του ο Μάξιμος, πέρασε και από το Πατριαρχείο για να λάβει την ευχή του στην Κωνσταντινούπολη. Ο σουλτάνος Σελήμ, όμως, τον καθυστέρησε για μια διετία περίπου, διότι δεν ήθελε το Φανάρι να έχει καλές σχέσεις με τη Μόσχα, όπου τελικά και έφτασε κρυφά το 1518. Εγκαταστάθηκε στη μονή Τσούντοφ του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Μέσα σε 17 μήνες έμαθε τα Ρωσικά και μετέφρασε με την πίστη του στον Θεό τον ερμηνευτικό ψαλτήρα, την ισχυρότερη χρισ- τιανική βίβλο της Ρωσίας!
Όμως, το 1525 και το 1535 καταδικάζεται από δύο συνόδους, όπως και ο Χριστός και φυλακίζεται για την αγιοσύνη του επί ηγεμονίας του Βασιλείου του Γ΄ και μητροπολίτου Μόσχας Βαρλαάμ μένοντας έγκλειστος στις μοναχικές φυλακές του Κρεμλίνου για 26 χρόνια. Μετά το πέρας των δοκιμασιών, σε ηλικία 85 ετών, εγκαταστάθηκε στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου και στις 21 Ιανουαρίου 1556 αναπαύθηκε οριστικά και ενταφιάστηκε στον ιερό ναό του Αγίου Πνεύματος που ανήγειρε ο τσάρος Ιβάν ο Δ΄ Βασίλιεβιτς. Έξι χρόνια μετά οι Ρώσοι κατάλαβαν το λάθος τους και τον ανακήρυξαν Όσιο, ο οποίος και αναφέρεται στα τέλη του 17ου αιώνα στο Αγιολόγιο της Ρωσίας.
Η παράδοση μέρους των λειψάνων του έγινε στις 8 Ιουλίου 1997 από τον Πατριάρχη πασών των Ρωσιών Αλέξιο στη μονή της αρεσκείας του, δηλαδή του Βατοπεδίου. Η τελετή έγινε στον ιερό ναό της Παναγίας του Καζάν προς τον καθηγούμενο Αρχιμανδρίτη Εφραίμ. Το ίδιο έτος ο Πατριάρχης Αλέξιος παρέδωσε στον σεβασμιότατο μητροπολίτη Άρτας κ. Ιγνάτιο Δ΄ μέρος του λειψάνου του που φυλάσσεται στον ομώνυμο μεγαλοπρεπή ναό της πόλης της Άρτας που εγκαινιάστηκε προς τιμή του το 2016. Με αυτόν τον τρόπο ο διαφωτιστής των Ρώσων επέστρεψε οριστικά στην πατρίδα του.
*Ο Νικόλαος Καραδήμας είναι συγγραφέας με καταγωγή από την Άρτα
