Μέρος Γ΄

Φτάνοντας ο Διονύσιος στην Ήπειρο, κατά πάσα πιθανότητα με πλαστό όνομα, κάνει κέντρο του τη Μονή Διχουνίου Αγίου Δημητρίου και αρχίζει συνομιλίες. Με πειθώ, προφητείες αλλά και με την επιστήμη, κατορθώνει να προσηλυτίσει τον Λάμπρο (πιθανή καταγωγή από το Πόποβο – Αγία Κυριακή Παραμυθιάς), γραμματικό του Οσμάν – Ασλάν πασά των Ιωαννίνων, τον Ντελή Γιώργο, γραμματικό στην υπηρεσία Τούρκου και τον Ζώτο Τσίριπο, πιθανώς πρόκριτο της Παραμυθιάς.
Στην κίνηση είχε μυηθεί και ο επίσκοπος Δρυϊνουπόλεως Ματθαίος, τοποτηρητής τότε της Μητρόπολης Ιωαννίνων. Έρχεται σε επαφή με τους προύχουντες του Ζαγορίου, οι οποίοι του λένε καθαρά πως δεν μπορούν να προβούν σε επανάσταση καθότι είναι δεμένοι με την συνθήκη του Βοΐνικου. Στα Κούρεντα αρνούνται, καθότι ο Σινάν τους είχε δώσει πολλά προνόμια και δεν ήθελαν να το διακινδυνεύσουν. Στα Ιωάννινα, στο κάστρο, μια μυστική συνάντηση με τους κεφαλάδες του, όπου βρίσκεται και ο εχθρός του Διονυσίου Μάξιμος ο Πελοποννήσιος που ήταν δάσκαλος στα Ιωάννινα και ο επίσκοπος Δρυινουπόλεως που υποστηρίζει τον Διονύσιο, δεν φέρει το ποθητό αποτέλεσμα για ξεσηκωμό, γιατί αν αποτύχει το κίνημα έχουν να χάσουν πολλά. Εδώ πλέον καταλαβαίνει ότι μόνο στις λαϊκές μάζες μπορεί να στηριχτεί, όπως έγραψε και ο Ζωΐδης.
Επιστρέφοντας στη Μονή Αγίου Δημητρίου Διχουνίου, ο Διονύσιος καταλαβαίνει πλέον ό,τι πρέπει να κάνει θα το κάνει με τους αγρότες που υποφέρουν και τους λίγους πιστούς σ’ αυτόν. Σε σύντομο χρονικό διάστημα μαζεύει κατ’ άλλους 800, κατ’ άλλους έως και 1.200 αγρότες, χωρίς καν πολεμικές γνώσεις και μόνο 40 παλιοντούφε- κα και αρχίζει την επανάσταση. Πως ξεκίνησε έτσι ανοργάνωτα είναι μυστήριο! Ίσως πίστεψε πως αν ξεσηκωθούν οι πρώτοι θα ξεσηκωθούν όλοι;
Οπλισμένοι με μαχαίρια, δικράνια, τσεκούρια, αυτοσχέδιες λόγχες και τα λίγα τουφέκια στις 10 του Σεπτέμβρη του 1611 ο Διο- νύσιος και οι άνδρες του αρχίζουν την επανάσταση. Κατ’ άλλες πηγές ήταν εξοπλισμένοι με 40 αρκεβούζια, 100 γιαταγάνια, 80 ακόντια, ενώ οι υπόλοιποι κρατούσαν αξίνες και ρόπαλα. Πρώτα θύματα ήταν οι αγρότες μουσουλμάνοι χωρικοί (εξισλαμισμένοι) της Τουρκογρανίτσας και Ζαραβούσας. Οι κάτοικοι σφαγιάζονται και όσοι επιζούν ζητούν καταφύγια.

Στα Ιωάννινα
Οι επαναστάτες φτάνουν από την Δωδώνη στην Ραψίστα (σημερινή Πεδινή) και από κει στην Μπονίλα (σημερινή Ανατολή). Από εδώ τραβούν προς την συνοικία της σημερινής Καλούτσιανης, όπου κατοικούσαν οι Τούρκοι και αρχίζει το μακελειό. Oι επαναστάτες χτυπούν το διοικητήριο, σκοτώνουν δύο Τούρκους αξιωματικούς και αν πιστέψουμε μάλλον τα Βενετικά αρχεία άρπαξαν και 1.200.000 ακτσέδες από το ταμείο. Ο Οσμάν πασάς πηδά από το παράθυρο, κατά μελέτες λέγεται με σύζυγο και κουνιάδα ή αδερφή και κρύβονται σε έναν κοντινό πύργο, ενώ οι επαναστάτες έκαψαν το σπίτι του και το προσωπικό μαζί και την προσωπική φρουρά του. Ο Διονύσιος και κανείς από τους επαναστάτες δεν διέθετε στρατιωτικές γνώσεις και οι επαναστάτες σκόρπισαν στην πόλη και φάναζαν «κύριε ελέησον» και «Χαράτζι – Χαρατζούλι». Οι καστρινοί έκλεισαν τις πόρτες και φυσικά πήραν το μέρος του πασά, γιατί φοβόνταν για τα προνόμιά τους. Σε αυτό συνέβαλε και ο Μάξιμος ο Πελοποννήσιος.
Ο Οσμάν ανασυγκρότησε δύναμη ιππικού και τους πήρε στο κυνήγι. Για τους καλά εξοπλισμένους Οθωμανούς το κυνήγι ήταν εύκολο. Καμιά 200αριά κρύφτηκαν στις καλα- μιές και έγιναν αντιληπτοί. Ο Διονύσιος βλέποντας την αποτυχία κρύβεται σε μια σπηλιά μαζί με τον Ντεληγιώργο. Και ίσως θα την γλίτωνε αν ο Ντελιγιώργης δεν έπαιρνε την μοιραία απόφαση να πάει σπίτι του. Ο Λάμπρος με μια ομάδα την κοπανάει και πάει στο Πόποβο (Αγία Κυριακή Παραμυθιάς).
Το κυνήγι έχει αρχίσει σ’ όλη την Ήπειρο. Στο Πόποβο οι επαναστάτες συλλαμβάνουν τον Λάμπρο και τον παραδίνουν στους Τούρκους έχοντας έτσι την ελπίδα ότι θα την γλιτώσουν, κάτι που έγινε αλλά αφού πρώτα ασπάστηκαν το Ισλάμ. Ο Διονύσιος και ο Ντελιγιώργος εκτελούνται. Τον Διονύσιο τον γδέρνουν και τον γεμίζουν με άχυρα και τον περιφέρουν στην πόλη και από κει στέλνετε στην Πόλη (Κωνσταντινούπολη). Ο θυμός των Τούρκων έπεσε πάνω σε όλους τους Χριστιανούς. Τους Καστρινούς σιγά – σιγά τους έβγαλαν από το κάστρο. Άρχισαν εξισλαμισμοί. Τότε λέγεται ότι εξισλαμίστηκε και το Γαρδίκι για να γλιτώσει. Στο Κάστρο αναγέρθηκε το πρώτο τζαμί, το γνωστό Ασλάν πασά τζαμί. Πέρασε πολύς καιρός να ηρεμήσουν τα πράγματα. Πολλοί από τις επαρχίες έφευγαν στα βουνά. Λέγεται πως τότε ενισχύθηκαν και τα χωριά του Σουλίου. Τριάντα χρόνια αργότερα με νόμο θα υποχρεωθούν οι τελευταίοι χριστιανοί σπαχήδες να εξισλαμιστούν ή να χάσουν τις περιουσίες τους και να ξενιτευτούν. Άλλοι πάλι θα πάρουν τα βουνά.
Ο Μάξιμος, εχθρός του Διονυσίου, στον λίβελλο εναντίον του Διονυσίου με τίτλο «Στηλιτευτικός λόγος κατά Διονυσίου και των συναποστησάντων αυτώ εις Ιωάννινα» γράφει τα εξής: «Εξάγιστον, σπορέα των κακών και ολεθρίων, εφευρέτην ανόητον τε και φρενόληπτον, απωλέσαντα τας φρένας παντάπασι, θρασύτητι εντεθραμμένον. Τυ- φώ, δαίμονα, εμβρόντητον άθλιον, μαινόμενον, νέον Ιουλιανόν, νέον διάβολον, πανώλη και κακεντρεχή».
Πηγές κειμένου: 1. Παν. Αραβαντινός, «Χρονογραφία της Ηπείρου», εκδόσεις Σ.Κ. Βλαστού. 2. «Το Ηπειρωτικόν Χρονικόν περί της Επαναστάσεως του Διονυσίου εν Ιωαννίνοις». 3. Historia politica et patriarchica Constantinopoli. 4. Καρκαλέτσης Σταύρος Γ., Η επανάσταση του Διονυσίου του Σκυλοσόφου, 1611. Μία λησμονημένη εξέγεση των υπόδουλων Ελλήνων, Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, Τεύχος 36, Ιανουάριος 2005. 5. Δ.Μ. ΣΑΡΡΟΣ, «Μαξίμου ιερομονάχου του Πελοποννησίου Λόγος στηλιτευτικός κατά Διονυσίου του επικληθέντος Σκυλοσόφου και των συναποστησάντων αυτώ εις Ιωάννινα εν έτει 1611», Ηπειρωτικά Χρονικά 3 (1928). 6. Ζωΐδης, Ελληνική ιστορία νεοτέρων χρόνων, Βαρσοβία, 1960. 7. Κων. Σάθα, «Τουρκοκρατούμενη Ελλάς», εκδόσεις Ανδρ. Κορομηλά. 8. Στεφ. Παπαδόπουλος, Ανέκδοτα έγγραφα του Αρχείου του Βατικανού αναφερόμενα στα επαναστατικά κινήματα του Διονυσίου του «Σκυλοσόφου», Θεσσαλονίκη 1968. 9. Γ. Κορδά- του, «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις 20ος αιώνας. 10. Κων. Παπαρηγόπουλος, «Ιστορία του ελληνικού έθνους», εκδό- σεις Αλέξανδρος. 11. Εργολάβος Σπύρος, Νικόλαου, Διονύσιος Σκυλόσοφος, Διονύσιος Φιλόσοφος. Ο ορισμός του Σινάν Πα- σά [Διονύσιος ο Φιλόσοφος και η επανάσταση του 1611 (21 Κυριακή, Σεπτέμβριος 2014), Αναδημοσιεύσεις κειμένων], Αναδημοσίευση από το περιοδικό Ηπειρωτικά Γράμματα. 12. Τ. Σοφία, Η ηγετική φυσιογνωμία του μοναχού Διονύσιου του Φιλοσόφου και η αγροτική εξέγερση της Ηπει- ροθεσσαλίας του 1611 κατά των Οθωμανών. 13. Μητροπολίτης Αθηναγόρας, «Ο Λαρίσης Διονύσιος ο Σκυλόσοφος». 14. Κ.Δ. Μέρτζιος, «Η επανάσταση του Διονυσίου του Φιλοσόφου», Ηπειρωτικά Χρονικά 13. 15. Μανόλης Πλούσος, Η εξέγερση του Διονυσίου του Σκυλοσόφου. 16. PIPINA ELLES, Διονύσιος ο Φιλόσοφος ή Σκυλόσοφος, ο ιερωμένος πρωτεργάτης του πρώτου σοβαρού επαναστατικού κινήματος του 1611, εναντίον της Τούρκων. 17. Πλουμίδης Γεώργιος, Εξεγέρσεις και απελευθερωτικοί οραματισμοί πριν από τη μεγάλη ελληνική Επανάσταση του ’21, Διονύσιος ο Φιλόσοφος, Μητροπολίτης Λαρίσης.

ΤΕΛΟΣ