Μέρος 1ο

Η 10η και 11η Σεπτεμβρίου του 1611 είναι οι μέρες που άλλαξαν την Οθωμανοκρατούμενη Ήπειρο. Σαφώς ο χώρος του FB δεν είναι ο χώρος που μπορούν να γραφούν όλα για τον Διονύσιο τον επονομαζόμενο Σκυλόσοφο και τον βίο του αλλά θα μείνω στα βασικά.
Ας δούμε τα πράγματα από την αρχή. 120 έως 130 χρόνια πριν την γέννησή του πάτησαν οι Οθωμανοί πόδι στην Ήπειρο (1430) και έως το 1470 ολοκληρώθηκε η κυριαρχία τους. Βέβαια, για την τότε άρχουσα τάξη δεν άλλαξαν πολλά. Μέσα από το χρονικό, το οποίο προφανώς έχει γράψει κάποιος φιλότουρκος, μπορούμε να πάρουμε μια εικόνα… “της Ηπείρου χριστιανοί ούτε από τουρκικήν μάχαιραν κατεκόπησαν, ούτε την πολιτικήν δύναμιν έχασαν, ότι όλη η εξουσία ήτον αυτών. Αυτοί είχον τα σπαϊλίκια και τιμάρια, αυτοί και διέτασσον και εσύναζον τους φόρους, και αυτή η πολεμική δύναμις ήτον όλη εις χείρας των. Οι δε Τούρκοι όχι μόνο κανόνι του κάστρου να ρίξουν, αλλ’ ουδέ να κατοικήσουν εις αυτό είχον άδειαν”. Για τον απλό λαό είχαν ακόμα έναν πάνω από το κεφάλι τους. Το πράγμα θα χειροτερέψει, όμως, τέλος του 16ου αιώνα αρχές 17ου με την κατάργηση των τιμαρίων και την εισαγωγή των τσιφλικιών.
Ποιος ήταν ο Διονύσιος;
Για την καταγωγή του μόνο εικασίες υπάρχουν. Οι περισσότερες τον θέλουν Ηπειρώτη από την περιοχή της Παραμυθιάς, κάποιοι τον θέλουν βλάχο από την Αβδέλα Γρεβενών, άλλοι Θεσσαλό και άλλοι Μακεδόνα. Οι περισσότεροι κλείνουν προς το Ηπειρώτης. Ακόμα και ο κύριος βιογράφος του Διονυσίου, ο μητροπολίτης Αθηναγόρας, θεωρεί ως βεβαία την καταγωγή του από τους Βυζαντινούς Καντακουζηνούς – Ράλληδες, που βρέθηκαν στην Ήπειρο. Εί- ναι γεγονός, όμως, πως ήταν από πλούσια οικογένεια και αυτό μπορούμε να το δούμε και από τις σπουδές του.
Υπολογίζεται ότι γεννήθηκε γύρω στα 1560. Αν γεννήθηκε το 1575 θα ήταν στην Πάδοβα 15 ετών. Μικρός ακόμα χειροτονήθηκε μοναχός στο μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου του Διχουνίου, όπου έμαθε και γράμματα και εφόσον ξεχωρίζει ανάμεσα στους άλλους μαθητές, αποστέλλεται στην Βενετία και στην Πάδοβα της Ιταλίας, για να συμπληρώσει περαιτέρω τις σπουδές του. Εκεί, στο φημισμένο πανεπιστήμιο της εποχής εκείνης, διδάχθηκε ιατρική, θεολογία, ιστορία και πρέπει να είχε τις πρώτες επαφές με την κατασκοπία των δυτικών και του Πάπα και ίσως να έγινε Ουνίτης.
Στα 1582 θα βρεθεί στην Πόλη, όπου λόγω των γνώσεών του θα του δοθεί το προσωνύμιο Φιλόσοφος. Το αργότερα προσωνύμιο Σκυλόσοφος μάλλον το έδωσαν οι Έλληνες εχθροί του και λιγότερο οι Τούρκοι. Στην Πόλη, στο Πατριαρχείο ως ιεροδιάκονος του πατριάρχη Ιερεμία του Τρανού, εμπλέκεται στις εκκλησιαστικές έριδες που βασάνιζαν την Ορθόδοξη Εκκλησία και θα αποκτήσει έναν μεγάλο αρχικά αντίπαλο και αργότερα εχθρό τον Μάξιμο τον Πελοποννήσιο.
Με τον βαθμό του πρωτοσύγκελου τού δίνεται η ευκαιρία να περιοδεύσει σε Ήπειρο, Θεσσαλία και Μοριά, όπου βλέπει από κοντά την κατάσταση που βρίσκονται οι λαϊκές μάζες και προφανώς ενισχύουν μέσα του την ιδέα της Επανάστασης.
Ο Διονύσιος έχει αλληλογραφία με όλους τους μεγάλους λόγιους της εποχής του. Στα 1593 χειροτονείται μητροπολίτης Λαρίσης. Την εποχή αυτή η Μητρόπολη Λάρισας είναι τεράστια και φτάνει έως το Ραδοβίζι Άρτας και Άγραφα. Ο Διονύσιος που έχει επαναστατικές τάσεις μελετά από καιρό την κατάσταση. H ναυμαχία της Ναυπάκτου δείχνει πως ο Τούρκος δεν είναι αήττητος. Ακολουθεί η κατάληψη και καταστροφή του Μαργαριτίου και η πανωλεθρία των Τούρκων. Η Χειμάρα πέφτει. Ο Θεόδωρος Γρίβας, αρματολός της Βόνιτσας και του Λούρου, κηρύσσει την Επανάσταση στην Ακαρνανία και στην Ήπειρο. Την ίδια εποχή εξεγείρονται και οι αρματολοί της Ηπείρου, Πούλιος Δράκος και Μαλάμος. Οι δε αδελφοί Θεόδωρος και Γκίνης Μπούρα από το Ξηρόμερο, ηγούνται κινήματος και σφαγής εναντίον των Τούρκων της Βόνιτσας. Ο Διονύσιος προφανώς βρίσκεται σε συνεχή επαφή με την Δύση και βλέπει πως ήρθε η ώρα για να αποτινάξει τον Οθωμανικό ζυγό.
Ο Διονύσιος από την Λάρισα μελετά τον χώρο και καταλαβαίνει πως τα Άγραφα και η Πίνδος είναι το καλύτερο μέρος να ξεκινήσει μια Επανάσταση γιατί σε περίπτωση που θα πήγαινε κάτι στραβά, μπορούσαν να διαφύγουν. Στα 1598 παρουσιάζεται κάποιος καλόγερος στην Αδελφότητα της Βενετίας και ζητά να τους βοηθήσουν να ξεσηκωθούν. Οι Έλληνες της Βενετίας με απεσταλμένο τους υπέβαλαν υπόμνημα στην Αυλή της Βιέννης, παρακαλώντας να χορηγηθούν οπλισμός και εφόδια για 40.000 άνδρες από την Άρτα, τη Ναύπακτο και την Θεσσαλία. Ο Γερμανός αυτοκράτορας θα μεσολαβούσε προς τον Πάπα και την Ισπανία. Μια δεύτερη προσπάθεια έγινε προς τον Πάπα τον Μάϊο 1600.
Ο Διονύσιος, εν τω μεταξύ, μάζεψε τα χρήματα που ήταν να σταλθούν στο Πατριαρχείο και αντί να τα στείλει εκεί τα κράτησε γιατί σκέφτηκε ότι θα του χρειαστούν για την Επανάσταση, πράγμα που εξόργισε το Πατριαρχείο. Βασιζόμενος πως οι αρματολοί των Αγράφων θα είναι με το μέρος του ξεσπά Επανάσταση στα Τρίκαλα έως την Καρδίτσα, αλλά ανοργάνωτη, και οι Οθωμανοί την καταπνίγουν.
Στα Άγραφα, όπου οι κάτοικοι, όπως και στην Ήπειρο, είχαν ιδιαίτερα προνόμια οπότε προφανώς δεν ακολούθησαν. Ο Επίσκοπος Καρδίτσας Σεραφείμ απαγχονίζεται και ο Διονύσιος χάνει τον μητροπολιτικό θρόνο. Δεν αφορίζεται αλλά κατηγορείται από το Πατριαρχείο για υπεξαίρεση χρημάτων. Ο μόνος δρόμος τώρα είναι η Δύση. Στην προσπάθειά του να διαφύγει συλλαμβάνεται στην Ήπειρο και φυλακίζεται στο Μαργαρίτι. Εδώ βασανίζεται άγρια.
Όμως η κατασκοπία της Βενετίας στην περιοχή, φροντίζει (λαδώνοντας τους Οθωμανούς), να δραπετεύσει και να πάει στην Ιταλία. Στην Ιταλία θα μείνει έως τα 1608. Θα έχει επαφή με όλους του μεγάλους της Δύσης που εποφθαλμιούν την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Καταλύτης είναι και η γνωριμία του με τον Κρητικό Ιωάννη Μινωτό, ο οποίος προσπαθεί να συγκεντρώσει βοήθεια για εκστρατεία στην Ελλάδα και να δοθεί ο Βυζαντινός θρόνος στον Ερρίκο Δ΄ της Γαλλίας. Σε όλα αυτά συμβάλει και ο Διονύσιος. Έρχεται σε επαφή με το Βασίλειο της Νεάπολης, τους Ιππότες της Μάλτας και τον Πάπα. Ο πρέσβης της Γαλλίας και Δούκας του Νεβέρ Carlo Gonzaga ενθαρρύνει τον Διονύσιο να ξεσηκώσει την Ήπειρο. Ο Κωνσταντίνος Σάθας, βέβαια, πιστεύει πως αυτό ήταν περισσότερο δουλειά των Ιωαννιτών Ιπποτών και του Βα- σιλείου της Νεάπολης.
Από το 1605 σημειώνεται έντονη Ισπανική δραστηριότητα στο Ιόνιο και στα παράλια της Ηπείρου. Ο Κύπριος Ιερώνυμος Κόμπης έρχεται ως απεσταλμένος του Ισπανικού θρόνου στην Κέρκυρα για να οργα- νώσει εξέγερση στα απέναντι από την Κέρκυρα Θεσπρωτικά παράλια. Παράλληλα, Ισπανοί πράκτορες διασχίζουν την περιοχή από το Δυρράχιο έως τον Αμβρακικό, ανιχνεύοντας την διάθεση του πληθυσμού. Οι Ισπανοί είχαν από καιρό αρχίσει να στέλνουν πράκτορες στην Ήπειρο για να προετοιμάσουν τον κόσμο για Επανάσταση. Γνωστή είναι η περίπτωση του πειρατή Πέτρου Λαντζά που λεηλάτησε την Λάκκα έως την περιοχή Ιωαννίνων.
Όλα αυτά, λοιπόν, ενθαρρύνουν τον Διονύσιο. Επίσης, οι κινήσεις του Πατριάρχη Νεόφυτου Β΄ προς την Δύση για απελευ- θέρωση του Ελλαδικού χώρου ενισχύουν την άποψη του Διονυσίου πως έφτασε η ώρα. Η προετοιμασία για την Επανάσταση στην Ήπειρο αρχίζει…

Η συνέχεια του αφιερώματος στο επόμενο φύλλο