Αμφιβολίες το μυαλό μου βασανίζουνε πολλές, Αμφιβολίες τρελές.
Ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ ήταν Γερμανός μυθιστοριογράφος. Επιστρατεύτηκε κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε ηλικία 18 ετών και πολέμησε στο Δυτικό Μέτωπο. Τον Ιούλιο του 1917 τραυματίστηκε σοβαρά και έμεινε μέχρι το τέλος του πολέμου σε στρατιωτικό νοσοκομείο στη Γερμανία. Ασχολήθηκε με διάφορα επαγγέλματα μέχρι το 1929, οπότε δημο- σιεύτηκε το περίφημο μυθιστόρημά του «Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο», ένα αντιπολεμικό έργο κλασικό στο είδος του, όπου περιέγραφε τις εμπειρίες του από τον πόλεμο.
Το μυθιστόρημα αυτό, με το οποίο ο Ρεμάρκ έγινε διάσημος παγκοσμίως, μεταφράστηκε σε 45 γλώσσες και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Το 1933 οι Ναζί απαγόρευσαν και έκαψαν τα βιβλία του και το 1939 έφυγε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στον Έριχ Μαρία Ρεμάρκ ανήκει η φράση «Μόνο ένα νοσοκομείο δείχνει τι είναι ο πόλεμος». Μόνο που στις μέρες μας βομβαρδίζουμε ΚΑΙ τα νοσοκομεία.
Δεν ξέρω ποια πλευρά το έκανε. Γιατί ως γνωστόν «Η πρώτη απώλεια, όταν έρχεται ο πόλεμος, είναι η αλήθεια». Αλλά μήπως έχει στ’ αλήθεια σημασία; Γιατί; Για να διαλέξουμε πλευρά; Μα και οι δύο πλευρές έχουν βάψει τα χέρια τους με αίμα παιδιών. Υπάρχει άραγε σκοπός που να το δικαιολογεί; Από τη μια πλευρά, αν είμαι υπόδουλος και υποφέρω, εί- μαι δικαιολογημένος να σκοτώσω τα παιδιά του εχθρού μου; Από την άλλη πλευρά, αν ρίχνουν ρουκέτες στα δικά μου παιδιά, μπορώ να σκοτώσω κι εγώ μερικά του εχθρού μου;
Ο Ραλφ Ουάλντο Έμερσον έλεγε: «Η αιτία και το αποτέλεσμα, τα μέσα και ο σκοπός, ο σπόρος και ο καρπός δεν μπορούν να διαχωριστούν – το αποτέλεσμα ήδη ανθίζει στην αιτία, ο σκοπός προϋπάρχει στα μέσα, το φρούτο στον σπόρο». Έτσι, οι σκοποί που θα παραχθούν στην πράξη δεν θα ανταποκρίνονται αναγκαστικά στους προσδοκώμενους. Οι σκοποί που θα επιτευχθούν στην πραγματικότητα ενυπάρχουν στα μέσα που χρησιμοποιούνται. Μόνο ηθικά μέσα μπορούν να παραγάγουν θετικές ηθικώς εξελίξεις.
Αντιστρόφως, ανήθικα μέσα θα «πετύχουν» την ηθική παρακμή. «Οι σκοποί και οι στόχοι δεν είναι παρά η ελπίδα για μελλοντικά πράγματα… Δεν είναι μέρος της πραγματικότητας, από το οποίο μπορούμε να εξάγουμε τους κανόνες της ορθής συμπεριφοράς. Δεν μπορούμε να τα εμπιστευθούμε ως γνώμονες δράσης περισσότερο από τις ονειροπολήσεις ή τη φαντασία. Πολλές από τις πιο αποτρόπαιες πράξεις στην ανθρώπινη ιστορία διαπράχθηκαν στο όνομα των καλών προθέσεων – στο πλαίσιο της επιδίωξης κάποιου “ευγενούς” σκοπού. Καταδεικνύουν το λογικό σφάλμα της ιδέας ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Εξετάστε προσεκτικά τα μέσα που χρησιμοποιούνται, κρίνοντάς τα με όρους ορθού και λάθους, και ο σκοπός θα επιτευχθεί από μόνος του».
Τα πράγματα, οι ιδέες, οι σκέψεις, οι αποφάσεις, οι αντιδράσεις, τα κίνητρα, οι συμπεριφορές, οι προθέσεις δεν αλλάζουν την χροιά τους ανάλογα με τον τρόπο και τον λόγο που τα αξιοποιούμε. Μια αγαθή πράξη είναι αγαθή πράξη για πάντα, ο άνθρωπος που την εκμεταλλεύεται είναι το σαθρό κομμάτι της υπόθεσης. Αντίστοιχα, μια σαθρή πράξη είναι σαθρή για πάντα, άσχετα με το υποτιθέμενο και μονοσκοπικό καλό που θα προξενήσει. Εξάλλου «Ο πόλεμος δεν σταματά τον πόλεμο. Αν ήταν έτσι, τα προβλήματά μας θα είχαν σταματήσει χιλιετίες πριν».
Και ήδη ξέρω πως πολλοί θα σκεφτούν ότι είμαι χλιαρός για τα μέτρα τους. Αλλά «όποιος σε τέτοιους ανώμαλους καιρούς δεν φανατίζεται υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς, όποιος προσπαθεί να σκέφτεται ελεύθερα και να δρα συμφιλιωτικά και κατευναστικά, χαρακτηρίζεται χλιαρός, καιροσκόπος, κρυπτοκομμουνιστής, κρυπτοφασίστας. Πρέπει να γουστάρεις αίμα και να ανήκεις σε μαντρί, μπας και επιβιώσεις».
Πριν, λοιπόν, διαλέξεις «στρατόπεδο», πρέπει να αξιολογήσεις πρώτα απ’ όλα την πραγματικότητα. Και η πραγματικότητα είναι τα μέσα που χρησιμοποιούνται και από τις δύο πλευρές και όχι οι σκοποί τους. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ένα σύνθημα σε κάποιο τοίχο των Εξαρχείων που διαλύει Αμφιβολίες πολλές, Αμφιβολίες τρελές: «Κανένας πόλεμος δεν θα ξεκινούσε, αν έπρεπε να πάνε σ’ αυτόν τα παιδιά των πολιτικών και των στρατιωτικών».
Ένοχος, υπεράνω πάσης Αμφιβολίας
