Στο διάβα των αιώνων και της ιστορίας της πόλης μας, όπως και για κάθε τόπο οι στιγμές είναι μοιρασμένες σε καλές και κακές.
Ακμή και παρακμή, όπως συνηθίζεται να λένε οι ιστορικοί, όσο κι αν ο όρος δεν είναι δόκιμος κατά την άποψή μου. Γιατί και στις κακές στιγμές γεννήθηκαν, γαλουχήθηκαν και μορφώθηκαν άνθρωποι, οι οποίοι πρόσφεραν στον τόπο τους και ας έζησαν σε μια παρακμάζουσα περίοδο. Δεν εξαρτάται κυρίως από τους ανθρώπους που διοικούν, αλλά και από συγκυρίες και άλλους εξωγενείς παράγοντες που διαμορφώνουν τις περιόδους σε καλές και κακές. Δεν παύει, όμως, ο ρόλος των ηγετών στη διαμόρφωση της ιστορίας να είναι καταλυτικός.
Το σύνολο αυτών των στιγμών της ιστορίας μας επιχειρώ να θεματοποιήσω, όχι ως ο πλέον ειδικός, αλλά ως ενεργός πολίτης να ευαισθητοποιήσω τους άρχοντες και τις αρχές του τόπου μας για την ανάδειξη της πολιτισμικής μας κληρονομιάς… Επ’ ουδενί τους χρεώνω αδιαφορία, ούτε τους κακίζω, αλλά επειδή η διοίκηση πέρασε και από τα χέρια μου για μικρότερες πληθυσμιακές ομάδες, ομολογώ ότι έχει τις δυσκολίες της και στην ανάδειξη του πολιτισμού δυστυχώς μείναμε πίσω. Δεν είναι κατ’ ανάγκη κακό μια τέτοια μνεία!
Έχω την άποψη ότι ο πολιτισμός ενός τόπου είναι αφετηρία πλούτου, όχι μόνο υλικών απολαύσεων, αλλά και ιδεών που για κάποιο λόγο με αφορμή και αιτία περιθωριοποιήθηκαν χάρη άλλων προτεραιοτήτων. Όταν σήμερα βλέπου-με τους τεράστιους ιστούς των ανυψωτικών γερανοφόρων οχημάτων για τις κατασκευές πολυ- ώροφων κτηρίων, ο νους μας πάει στην πρόοδο της τεχνολογίας και την διευκόλυνση για την αποπεράτωση των εργασιών.
Σπάνια καθοδηγείται η σκέψη μας στο πως μεταφέρθηκαν οι τεράστιοι όγκοι μαρμάρου στις ακροπόλεις που χτίστηκαν δεκάδες αιώνες πριν χωρίς ανυψωτικά μηχανήματα! Ή για παράδειγμα πως χτίστηκε το κάστρο μας, η γέφυρά μας στην Άρτα ή η Παρηγορήτρια; Μια βαθιά φιλοσοφημένη σκέψη θα μας οδηγήσει στο τι είναι πολιτισμός που συνδέεται άρρηκτα με την τεχνολογία. Αρκούμαστε στον μύθο του πρωτομάστορα που έχει όμως και αυτό την αξία του γιατί δεν μπορούσε να ερμηνευτεί τότε διαφορετικά. Ίσως μια αρχική κακοτεχνία να έφερνε τα αλλεπάλληλα λάθη και γκρεμίζονταν η γέφυρα.
Αν εξαιρέσουμε για τον τόπο μας μια μακραίωνη περίοδο από λάθος χειρισμούς, ίσως στην Ρωμαϊκή περίοδο θα μπορούσε να αποφευχθεί η κακοτυχία της πόλης. Πόσο αναγκαία ήταν η επανάσταση κατά των Ρωμαίων και η άμεση συνθηκολόγηση το 168 πΧ με τον Μάρκο Φούλβιο ώστε να μεταφερθούν στη Ρώμη οι καλλιτεχνικοί θησαυροί της Αμβρακίας και η μετέπειτα ολοκληρωτική μεταφορά του πληθυσμού στη Νικόπολη το 31 μΧ και να ερημώσει η πόλη για έναν αιώνα περίπου.
Το 1000 μΧ εμφανίζεται και πάλι η Αμβρακία με το νέο όνομα αυτής ως Άρτα. Είτε από την Λατινική λέξη artus που σημαίνει στενό ή κατά άλλη άποψη από το αρτίζομαι που σημαίνει σιτίζομαι με σιτηρά, επειδή υπήρχαν αρκετά σιτηρά στα πεδινά της. Μετά την Δ΄ Σταυροφορία που κατελήφθη η Κωνσταντινούπολη από τους Λατίνους η πόλη εισήλθε στη Λατινική διανομή και στο μερίδιο της Βενετίας χωρίς αυτοί να μπορέσουν ποτέ να αναλάβουν τον έλεγχο.
Ο Μιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας ίδρυσε την δυναστεία των Κομνηνών και το Δεσποτάτο της Ηπείρου που μαζί με την αυτοκρατορία της Νίκαιας και της Τραπεζούντας ήταν ουσιαστικά η συνέχεια του Βυζαντινού κράτους μέχρι την άλω-ση της Πόλης και η Άρτα γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή της στην υστεροβυζαντινή αυτή περίοδο. Τότε χτίστηκαν οι περισσότερες βυζαντινές εκκλησίες, οι οποίες διατηρούνται μέχρι σήμερα με κορωνίδα αυτών την Παρηγορήτρια.
Η πόλη είχε απευθείας σύνδεση με την Βενετία και την Ραγκούζα στη Σικελία όπου εξήγαγε μεγάλες ποσότητες κρέατος, εκτός των σιτηρών όπως περιγράφεται σαν το επίκεντρο της αγροτικής γονιμότητας στο χρονικό των Τόκκων. Το Δεσποτάτο εκτείνονταν γεωγραφικά στα νότια από την Πάτρα και βόρεια μέχρι το Δυρράχιο της Αλβανίας. Δυτικά από την Πρέβεζα που συμπεριλάμβανε την Θεσσαλία μέχρι τις Πρέσπες με βλέψεις ακόμα και για την Θεσσαλονίκη που τελικά την κατέλαβε.
Η ερμαφρόδιτη περίοδος που συνυπήρξαν οι Ρωμαίοι και Βυζαντινοί αυτοκράτορες τελικά έφερε την άλωση της Πόλης το 1453 από τους Οθωμανούς. Η Άρτα άντεξε ακόμα και το 1292 όταν ο Ανδρόνικος Β’ της δυναστείας των Παλαιολόγων στην επίθεση που δέχθηκε από ξηρά και θάλασσα. Καταστράφηκε, όμως, το 1313 από φωτιά και πλέον πέρασε στην δυναστεία των Ορσίνι, αφού δολοφονείται και ο τελευταίος απόγονος του Μιχαήλ Ά ο Θωμάς Κομνηνός Δούκας.
Η τελευταία φάση της βυζαντινής αυτοκρατορίας αποκαταστάθηκε πλέον το 1340 όταν ανέλαβε ο Σεβαστοκράτορας Ιωάννης Άγγελος και διορίστηκε αυτοκρατορικός κυβερνήτης. Στη συνέχεια οι εμφύλιες διαμάχες των Τόκκων που ζήτησαν ενισχύσεις από τους Οθωμανούς είχε σαν αποτέλεσμα να πέσει η πόλη στα χέρια τους το 1449 με τις όποιες συνέπειες για την βασιλεύουσα που μέχρι το 1453 ήταν καταιγιστικές.
*Ο Νικόλαος Καραδήμας είναι συγγραφέας με καταγωγή από την Άρτα
