Στο έργο Μεταμορφώσεων συναγωγή του Αντώνιου Λιβεράλις, μυθογράφου, που έζησε και δραστηριοποιήθηκε στα τέλη του 2ου και στις αρχές του 3ου αιώνα μΧ δανειζόμενος στοιχεία από τον Αμβρακιώτη συγγραφέα – ιστορικό Αθανάδα που έζησε τον 4ο πΧ αιώνα, περιγράφει την διαμάχη των θεών και μυθικών ηρώων για την Αμβρακία. Του Απόλλωνα, του Ηρακλή και της θεάς Άρτεμης για την κατοχή της Αρχαίας Αμβρακίας.
Οι θεοί αδυνατούσαν να δώσουν λύση σ’ αυτή την διαμάχη και κάλεσαν τον κριτή Κραυγαλέα και να αποφανθεί για τον κτήτορα της πόλης. Κατά τις γραφές ο Απόλλωνας υποστήριζε ότι η Αμβρακία πήρε το όνομά της από την κόρη του Μελανέα που ήταν γιός του Απόλλωνα, η οποία ονομάζονταν Αμβρακία. Υπό τις οδηγίες του οι Κορίνθιοι προσέτρεξαν να σώσουν την πόλη από τους Ηπειρώτες.
Η Άρτεμις, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της ενώπιον του κριτή Κραυγαλέα, διατείνονταν ότι εξαιτίας ενός κυνηγιού της, έστειλε με την θεϊκή της δύναμη ένα μικρό λιοντάρι στην αγκαλιά του τύραννου Φάλαικου και η μητέρα λιονταρίνα τον κατασπάραξε επειδή πίστευε ότι της το άρπαξε και έτσι η πόλη σώθηκε από την τυραννία με αποτέλεσμα οι Αμβρακιώτες να την τιμήσουν και να κατασκευάσουν ένα χάλκινο άγαλμα προς τιμήν της και να την λατρέψουν σαν ηγεμόνη της Αμβρακίας.
Τέλος ο Ηρακλής πίστευε ότι η Αμβρακία του ανήκε εξ ολοκλήρου γιατί αυτός ήταν ο γενάρχης όλων των Κορινθίων που έσωσαν την Αμβρακία από τους κατακτητές. Υποστήριζε δε περαιτέρω ότι η Ήπειρος γενικά του ανήκε ολοκληρωτικά, γιατί διαδοχικά νίκησε τους Κελτούς, τους Χάονες και τους Θεσπρωτούς.
Ο Κραυγαλέας πείστηκε αφού άκουσε τις εκδοχές των τριών διεκδικητών της πόλης της Αμβρακίας, δίνοντας τύπου δίκης την πόλη στον Ηρακλή. Με την απόφαση αυτή ξέσπασε νέα διαμάχη μεταξύ Απόλλωνα και Κραυγαλέα αυτή τη φορά. Η δε Άρτεμις αποσύρθηκε από την διεκδίκηση της πόλης. Ο οξύθυμος Απόλλωνας τότε, άγγιξε τον Κραυγαλέα και τον μεταμόρφωσε σε βράχο. Οι Αμβρακιώτες για να κατευνάσουν την οργή, αν και πίστευαν ότι η πόλη τους ανήκει στον Ηρακλή, τιμούσαν και τον Απόλλωνα. Αυτός ο ιστορικός χώ- ρος της σημερινής Άρτας, ο ναός του Απόλλωνα μαραζώνει και παραμένει περίκλειστος. Ελπίζουμε η νέα Δημοτική Αρχή που θα προκύψει από τις εκλογές της 8ης Οκτωβρίου να αναβαθμίσει τον ιστορικό αυτόν χώρο.
Εν συνεχεία, επί βασιλείας Πύρρου, η Αμβρακία γνώρισε την μεγαλύτερή της ακμή το 295 μΧ και έγινε πρωτεύουσα ολοκλήρου του βασιλείου. Ο Πύρρος μεταμόρφωσε κυριολεκτικά την Αμβρακία. Έχτισε νέες οικοδομές, ναούς αγάλματα και πίνακες ζωγραφικής παντού σε κοινή θέα στα σημαντικά σημεία της πόλης. Τότε, επί εποχής του, χτίστηκε στην αρχική του μορφή το θρυλικό γεφύρι. Το μικρό θέατρο στον Άγιο Κωνσταντίνο είναι επίσης δικό του έργο. Όπως και το μεγαλύτερο κοντά στο ναό του Απόλλωνα και το πρυτανείο της πόλεως της Αμβρακίας.
Μετά, όμως, τον θάνατο της βασίλισσας Δηιδάμειας β΄ το 232 πΧ, όλοι οι Ηπειρώτες ενώθηκαν στο κοινό των Ηπειρωτών μέχρι το 168 πΧ που η Ρωμαϊκή εισβολή διέλυσε το κοινό των Ηπειρωτών. Η Αμβρακία επαναστάτησε, αλλά ηττήθηκε και συνθηκολόγησε με τον ύπατο Μάριο Φούλβιο, ο οποίος μετέφερε όλα τα αρχαία της πόλεως της Αμβρακίας στη Ρώμη και η πόλη πλέον στην Ρωμαϊκή περίοδο μαράζωνε για 1.000 χρόνια περίπου.
Την Βυζαντινή περίοδο πλέον η Αμβρακία όπου για πρώτη φορά εμφανίζεται και το όνομα Άρτα, κατά το λατινικό artus, που σημαίνει στενό πέρασμα, θα γνωρίσει μεγάλη άνθιση. Κατά μία άλλη άποψη, όμως, του Σεραφείμ Ξενόπουλου στο «Βυζαντίου περί Άρτης και Πρεβέζης δοκίμιον» το 1884, το όνομα η Άρτα πήρε λόγω παραγωγής των σιτηρών και της παραγωγής άρτου που σίτιζε τον κόσμο. Κατά μία ακόμα εκδοχή που θεωρείται αδύναμη κατά τους ισχυρισμούς, έλαβε το όνομα ως παραφθορά του ονόματος του Αράχθου. Αράχθεια και νέα παραφθορά αυτού Άρχτα ή Άρτα.
ΥΓ: Για την άνθιση της Άρτας στην βυζαντινή περίοδο θα αναφερθώ σε επόμενη αναφορά μου.
*Ο Νικόλαος Καραδήμας με καταγωγή
από την Άρτα είναι συγγραφέας
