Οι σημερινές τετραήμερες προγνώσεις καιρού είναι εξίσου ακριβείς με τις προγνώσεις μιας ημέρας πριν από 30 χρόνια. Οι οικονομικές και πολιτικές προβλέψεις, από την άλλη πλευρά, δεν έχουν βελτιωθεί αισθητά. Αυτό αποδεικνύεται κυρίως από τις αλλεπάλληλες οικονομικές αναταραχές της αγοράς, αλλά και σε πολιτικό επίπεδο από τα αποτελέσματα των πρόσφατων βουλευτικών εκλογών. Στην τοπική αυτοδιοίκηση, βέβαια, δεν μπορούμε να διακρίνουμε τόσο μεγάλους κλειδωνισμούς, όπως βλέπουμε στην παγκόσμια οικονομία ή σε πολιτικό επίπεδο χωρών, αλλά θα αναλύσουμε αν μπορούμε να προβλέψουμε τα αποτελέσματα των εκλογών του Οκτωβρίου.
Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι μπορούμε να βελτιωθούμε στον τομέα τον προβλέψεων, όμως η οικονομική και πολιτική «μυωπία», καθώς επίσης και η αδράνεια/ ρουτίνα εμποδίζουν να δούμε τα πράγματα καθαρά. Η «μυωπία» είναι ένα μεγάλο ζήτημα, επειδή οι οικονομολόγοι αρχικά πιστεύουν ότι η τεχνική ανάλυση είναι η ουσία της καλής πρόβλεψης και οι πολιτικοί αναλυτές θεωρούν ότι παλαιότερα αποτελέσματα εφαρμόζονται σε μελλοντικές προβλέψεις. Στην πραγματικότητα, δύο πράγματα έχουν μεγάλη σημασία για μια σωστή πρόβλεψη: η κατανόηση των περιορισμών που έχουν οι προγνώστες πάνω στην εξειδίκευσή τους, αλλά και το μέτρο της κρίσης τους για τον χειρισμό αυτών των περιορισμών.
Ο Φίλιπ Τέτλοκ, στο βιβλίο του που δημοσιεύτηκε το 2005 για τις γεωπολιτικές προβλέψεις (Super-forecasting: The Art and Science of Prediction) για να μπορέσει να συγκρίνει τα αποτελέσματα της έρευνας δημιούργησε δυο ομάδες. Η πρώτη ομάδα αποτελούνταν από ειδικούς πάνω στις γεωπολιτικές προβλέψεις και η δεύτερη ομάδα από ενημερωμένους μη ειδικούς πολίτες. Για να μετρήσει την αποτελεσματικότη- τα μεταξύ ειδικών και μη ειδικών, ανάγκασε τους συμμετέχοντες να αφήσουν στην άκρη τις λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιεί κάθε στατιστικολόγος. Ασαφείς λέξεις όπως «πιθανώς» και «δεν μπορεί να αποκλειστεί» απαγορευόταν για χάρη της συγκεκριμένης έρευνας. Αυτό άρχισε να ξεχωρίζει τα πρόβατα από τις κατσίκες (Κατά Ματθαίον 25:31-46). Εδώ φυσικά εγείρεται ένα ερώ- τημα σχετικά με τις σημειακές προβλέψεις που δίνουν οι οικονομολόγοι και στατιστικολόγοι. Για παράδειγμα, αν έχω προβλέψει ανάπτυξη 3% και η πραγματική ανάπτυξη είναι 3,2%, πέτυχα ή απέτυχα στην αρχική μου πρόβλεψη;
Αντίθετα, «70% πιθανότητα βροχής» προσδιορίζει ένα συμβάν με ακριβή εκτίμηση του μετεωρολόγου. Έχοντας προσδιορίσει αυστηρά τους κανόνες του παιχνιδιού, ο Τέτλοκ απέδειξε ότι αυτό που αποκαλεί «υπερ-πρόβλεψη» είναι εφικτό και από τις δύο ομάδες ατόμων, αρκεί να χρησιμοποιήσουν αυτή την τεχνική.
Ποιες ιδιότητες όμως βλέπει ο Τέτλοκ στους «υπερ-προβλέπτες» (ας τους ονομάσουμε έτσι προς διευκόλυνση); Εκτός από τον έλεγχο των απαραίτητων επίσημων τεχνικών, θα πρέπει να είναι ανοιχτόμυαλοι, λεπτομερείς, οξυδερκείς και να ασκούν διαρκώς την αυτοκριτική τους. Με άλλα λόγια, να μην εφησυχάζουν. Γνωρίζοντας, τόσα όσα γνώριζε ο Σωκράτης στην αρχαία του ρήση («Εν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα), πρέπει να επιδιώκουν συνεχώς να μαθαίνουν από γεγονότα που εκτυλίσσονται και να αμφισβητούν οτιδήποτε δεν πατά στους νόμους της απλής λογικής.
Οι «υπερ-προβλέπτες» αντιστέκονται ενεργά στην έλξη για ομαδική σκέψη. Η παγκόσμια οικονομική κρίση είναι μόνο ένα παράδειγμα ενός γεγονότος για το οποίο οι οικονομολόγοι απέτυχαν συλλογικά να προειδοποιήσουν τον κόσμο!
Φεύγοντας από την οικονομία και πηγαίνοντας στην πολιτική, εξετάζοντας τώρα το πρόσφατο παράδειγμα των βουλευτικών εκλογών έχω να αναφέρω ότι συνήθως ένα αναπάντεχο φαινόμενο είναι πολυπαραγοντικό. Όπως μάθαμε στο λύκειο, θα θυμάστε ότι η συνισταμένη δυο δυνάμεων προς την ίδια κατεύθυνση, δημιουργεί μια μεγαλύτερη δύναμη με κατεύθυνση ίδια με εκείνη του αθροίσματος των δυο άλλων δυνάμεων. Κάπως έτσι λειτούργησαν και οι «πολιτικές αστοχίες» και η απουσία αντιπολίτευσης, που κυριολεκτικά απομάκρυναν τους ψηφοφόρους με ποσοστό αποχής κοντά στο 39% στις πρώτες και 47% στις δεύτερες εθνικές εκλογές. Σε αυτό το παράδειγμα δεν είναι αναγκαίο να χρησιμοποιηθούν τα στατιστικά εργαλεία που χρησιμοποιούν στις υπερ-προβλέψεις, για να διαπιστωθεί το αποτέλεσμα που τελικά είδαμε.
Σε τοπικό επίπεδο, σαν Αρτινός βέβαια (παρότι μένω στο εξωτερικό) διερωτώμαι αν θα πρέπει να χρησιμοποιήσω τα παραπάνω εργαλεία για να προβλέψω τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών ή απλά να παρατηρήσω την εξέλιξη της πόλης τα τελευταία χρόνια και να αφουγκραστώ την γνώμη του Αρτινού πολίτη…
Κλείνοντας, ενόψει των επικείμενων εκλογών, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία των «υπερ-προβλέψεων» δεν περιμένω να εκπλαγώ από το ποιός θα εκλεγεί δήμαρχος Άρτας για την επόμενη πενταετία. Όσον αφορά όμως τα κριτήρια που ο Αρτινός πολίτης θα λάβει για να ψηφίσει, θα απαντούσα με μία αυθαίρετη μεταφορά της φράσης του Σοφοκλή στην «Αντιγόνη» του: «τὸ κακόν δοκεῖν ποτ᾽ ἐσθλὸν τῷδ᾽ ἔμμεν’ ὅτῳ φρένας θεός ἄγει πρὸς ἄταν» (που σημαίνει: «το κακό φαίνεται για καλό σε αυτόν, του οποίου το μυαλό ο Θεός οδηγεί προς την άτη [=καταστροφή, συμφορά]»).
* Ο Σωτήριος Δημ. Γεωργούλας (με καταγωγή από την Άρτα) είναι αναλυτής Ρίσκου των Παγκόσμιων Αγορών με έδρα το Λονδίνο