Είδαμε τις τελευταίες μέρες στην Κωνσταντινούπολη να γιορτάζεται η άλωση της πόλης με πομπές και φανφάρες. Συνήθως όλες οι χώρες γιορτάζουν την ημέρα της απελευθέρωσης, ημέρα δικαιωμάτων, ημέρα επανάστασης κτλ. Εδώ υπάρχει κάτι το διαφορετικό. Γιορτάζεται μια μέρα, όπου έγινε μια κλοπή και μια καταστροφή. Γιορτάζεται μια μέρα της βίας και της αρπαγής. Μια μέρα που είναι χαραγμένη με έγκλημα. Δεν το συναντάμε παντού αυτό. Μόνο σε χώρες που έχει έξαρση ο εθνικισμός. Ένας εθνικισμός που όσο πιο αμόρφωτος είναι ένας λαός τόσο πιο ισχυρός γίνεται.
Για το συγκεκριμένο, βέβαια, θέμα έχουν γραφτεί τόσα πολλά και γράφονται καθημερινά, έτσι που δεν χρειάζεται να γράψω περισσότερα. Το συζητούσα κάποτε με ένα φίλο Τούρκο, ο οποίος απείχε τέτοιων γιορτών, καθότι τις θεωρούσε κουταμά- ρα, αλλά όμως μου είπε κάτι. Μου λέει: Φώτη, και εσείς στην Τριπολιτσά τα ίδια κάνατε. Την σφαγή της Τριπολιτσάς την έχουν πάντα σαν το παράδειγμα στην Τουρκία, όπως και τον Κολοκοτρώνη σαν βάρβαρο. Του λέω έχεις δίκιο, έγιναν πράγματα που ακόμα και ο Κολοκοτρώνης τα κατηγόρησε, όπως και ο στρατηγός Τόμας Γκόρντον.
Όμως θα σου κάνω μια ερώτηση: Όταν έρθει ένας κλέφτης και σε κλέψει, τι θα κάνεις; Δεν θα προσπαθήσεις να πάρεις πίσω αυτό που σου έκλεψε; Όταν μετα τα Ορλοφικά η Πελοπόννησος σφάζεται από τις Αλβανικές ορδές για εννιά χρόνια, όταν επαναστατήσεις τι θα κάνεις; Θα μπεις και θα λές: Παρακαλώ οι κυρίες αριστερά, τα παιδιά δεξιά κτλ. Φυσικά όχι. Δυστυχώς, αυτά είναι του πολέμου. Στην Τριπολιτσά ήταν η αγανάκτηση ενός υποδουλωμένου λαού. Στην Κωνσταντινούπολη ήταν η δίψα για λεία, βιασμό και βαρβαρότητα. Αυτή είναι η διαφορά μας. Η Πόλη δεν είχε αρπάξει κάτι από τους Οθωμανούς, το αντίθετο έγινε. Εκεί σταμάτησε και η συζήτηση. Να τονίσω πως ο Τούρκος φίλος ήταν, γιατί δυστυχώς μας άφησε νωρίς, αρχαιολάτρης και μάλιστα λάτρευε τον Απολλώνιο τον Τυανέα.
Αλλά να δούμε λίγο τι έγινε μετά την άλω- ση και τι έγραψε ο ίδιος ο πορθητής. Όταν το Μάη του 1453 έπεσε η Πόλη, η περιοχή των Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας βρίσκονταν ήδη 23 χρόνια υπό Οθωμανική κυριαρχία ενώ η Άρτα μόλις τέσσερα χρόνια. Αμέσως μετά την άλωση ο Σουλτάνος Μεχμέτ Β΄, σε μας γνωστός σαν Μωάμεθ ο πορθητής, έστειλε διαταγές στην Αυτοκρατορία να γιορταστεί η νίκη του με μεγαλοπρέπεια. Δυστυχώς, παραπέρα δεν έχουμε πληροφορίες. Με αφορμή την νίκη του Σουλτάνου ανεγέρθηκαν και ένα σωρό τεμένη, που κάποια φέρνουν το όνομα “φετιχιέ”, δηλαδή της κατάκτησης.
Σύμφωνα με την παράδοση και στην Άρτα ο Φαΐκ Πασάς έλαβε διαταγή κάποια στιγμή να ανεγείρει τέμενος στο κάστρο και μάλιστα ήρθε σε σύγκρουση με τον Πορθητή γιατί δεν άρεσε στον Σουλτάνο και τελικά ξανάχτισε καινούριο. Και επειδή η αποπεράτωση αυτού έγινε αφού ο Φαΐκ εγκατέλειψε τα εγκόσμια και έγινε Ιμάμης στο Ιμαρέτ επί του γαμπρού του Σουλεϊμάν, το τέμενος στο κάστρο ονομάστηκε Μεχμέτ – Σουλεϊμάν τζαμισί. Της εποχής της άλωσης πρέπει να είναι και το τζαμί στο Ιτς Καλέ στο κάστρο των Ιωαννίνων και όχι του 1430, όπως ισχυρίζεται ο Αραβαντινός.
Να δούμε όμως τί έγραψε και ο ίδιος ο πορθητής για την άλωση. Ο Γάλλος ιστορικός Patrick Boucheron, καθηγητής Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Collège de France, σε παρουσίαση που έκανε για την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στο Γαλλογερμανικό Κανάλι ARTE, παρουσίασε έναν Φετιχναμέ του Σουλτάνου Μεχμέτ Β΄ του πορθητή, που βρίσκεται στην εθνική βιβλιοθήκη της Γαλλίας, στο Παρίσι, και είναι αντίγραφο του αυθεντικού και ο οποίος χρονολογείται στον 16ο αιώνα και είχε σταλθεί στον Σουλτάνο των Μαμελούκων, στην Αίγυπτο.
Ο Φετιχναμές (fetaname / fatanama) είναι μια επιστολή που έστελναν οι Σουλτάνοι στους συμμάχους και άλλους άρχοντες και βασιλείς σχετικά με κάποια στρατιωτική τους νίκη. Τέτοιες επιστολές τις συναντάμε και σαν Gazaname (ghazaname) ή Gazavatname.
Στην συγκεκριμένη επιστολή ο Μεχμέτ Β΄ γράφει μεταξύ άλλων: «Εγώ εκπόρθησα την Κωνσταντινούπολη. Είμαι το ανατέλλον άστρο του Ισλάμ. Η πόλη ήταν καταραμένη. Την έφερα πίσω στις αγκαλιές του Ισλάμ. Εσύ, όμως, Σουλτάνε της Αιγύπτου είσαι ο μεγάλος Άρχοντας του Ισ- λάμ, γιατί εσύ είσαι ο υπερασπιστής των ιερών πόλεων Μέκκα και Μεδίνα
…Καθαρίσαμε τις εκκλησίες των χριστιανών και αφαιρέσαμε τις καμπάνες και τους σταυρούς και τις κάναμε τζαμιά για τους πιστούς του Ισλάμ… Να είσαι σίγουρος ότι αυτή η Πόλη θα είναι Πόλη του Ισλάμ».
Ο ιστορικός Patrick Boucheron εξηγεί το τελευταίο, ότι ο Μεχμέτ Β΄ δεν εννοούσε πως θα είναι μια Πόλη Μουσουλμάνων αλλά θα ήταν η έδρα ενός Ισλαμικού Ιμπέριουμ. Κάτι που ακριβώς έγινε. Επιπροσθέτως ο Patrick Boucheron για την άλω- ση μας λέει, πως η άλωση στις διηγήσεις έχει κάτι το μοναδικό. Δεν θριαμβεύει ο νικητής αλλά ο ηττημένος.