Γράφει ο Δημήτρης Βλαχοπάνος*
Οι «Προσωπογραφίες» του Νίκου Φαλαγκάρα είναι μια ζεστή και τρυφερή συνομιλία με το παρελθόν. Είναι ένας περίπατος του συγγραφέα παρέα με μορφές του χωριού, οι οποίες περνούν μέσα από την οθόνη της μνήμης του ανεξίτηλες και τον συντροφεύουν απ’ τα μαθητικά και εφηβικά του χρόνια ίσαμε σήμερα.
Μπορεί ο Νίκος Φαλαγκάρας να στηρίζει ως ποιητής το ένα του πόδι έξω απ’ τη γη, πατά ως πεζογράφος, ωστόσο, το άλλο του πόδι δυνατά πάνω σ’ αυτή. Γιατί έχει έναν παιδικό τόπο δικό του, ατομικό και συλλογικό. Κι ο τόπος είναι μνήμη. Κρατώντας στα χέρια σου το βιβλίο της μνήμης, έχεις την αίσθηση πως κρατάς έναν ολόκληρο κόσμο. Ή πως επιστρέφεις σε μια κοινωνία που πλημμύρισε την ύπαρξή σου με τις ασίγαστες διαδρομές της και την εν γένει ηθογραφία της.
Σε μια καλαίσθητη έκδοση που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τα «24 γράμματα», ο συγγραφέας Νίκος Φαλαγκάρας ανακαλεί πρόσωπα και πράγματα μιας εποχής τόσο κοντινής και συνάμα τόσο μακρινής. Τα επεισόδια, οι συνήθειες, οι νοοτροπίες, οι μικρές αντιθέσεις, τα μέσα διαβίωσης, οι διάλογοι, οι μικροψυχίες και γενναιοψυχίες κυριαρχούν πάνω σε έναν σπαρταριστό πίνακα μιας ζωής που φαντάζει τελικά σαν ένα παράξενο παραμύθι, ακόμη και στα μάτια τα δικά μας που συνυπήρξαμε και συμπορευτήκαμε με το σύνολο και τα επιμέρους κομμάτια του πίνακα αυτού. Έχει μια γοητεία απερίγραπτη το παρελθόν. Κι αποκτά, προϊόντος του χρόνου, μυθικές διαστάσεις τόσο στις ώρες της εσωτερικής μας σιωπής όσο και στις ώρες των φωναχτών αφηγήσεων.
Ο γενέθλιος τόπος μάς ακολουθεί. Ο Νίκος Φαλαγκάρας, όπως και οι στοχαστές της γενιάς του, ακουμπά νοερά πάνω σ’ αυτόν και ψάχνει μες στ’ αραχνιασμένα χαγιάτια της αναπόλησης και της νοσταλγίας να συναντήσει και ν’ αναστήσει πρόσωπα και γεγονότα που τον έπλασαν με τις χαρές και τις λύπες τους. Δεν ωραιοποιεί και δεν εξιδανικεύει. Αποτυπώνει ατόφιο τον κόσμο του με την απόλυτη βεβαιότητα πως αυτός ήταν. Και δεν αλλάζει πια. Απ’ όποια οπτική γωνία κι αν τον αν- τικρίσει κανείς. Καμιά σημασία δεν έχει να ψά- ξει και να διακριβώσει τα θετικά και τ’ αρνητικά του, με την ψευδαίσθηση πως μέσα από τις περιγραφές αυτές και τις πιθανές συγκρίσεις τού τότε με το τώρα θα προκύψουν χρήσιμα αποτελέσματα. Μακριά από τον συγγραφέα κάθε διάθεση διδακτισμού.
Γιατί είναι περισσότερο από βέβαιο πως ο Νίκος Φαλαγκάρας γράφει κινημένος από μιαν εσώτερη ανάγκη που δεν τον αφήνει να ηρεμήσει και να ενσωματωθεί πλήρως στο παρόν αυτού του κόσμου. Δεν το αναζητά το υλικό του. Έρχεται μόνο του. Κι έρχεται όπως είναι. Ή όπως ήταν μια φορά κι έναν καιρό. Κι είναι όλο αυτό μια αλυσίδα, ο κάθε κρίκος της οποίας τραβά προς τα πάνω τον επόμενο κρί- κο. Για να καταλήξει η σύνθεση αυτή να συνιστά το μυθιστόρημα της ζωής του ή τουλάχιστον ένα από τα μυθιστορήματα της ζωής του. Κι ακόμα: ο Νίκος Φαλαγκάρας δε γράφει για να εκδώσει, γράφει γιατί αυτή την ανάγκη αισθάνθηκε κάποια στιγμή. Και η ανταπόκρισή του σ’ αυτή την ανάγκη γίνεται το φάρμακο που τον ανακουφίζει.
Ο αναγνώστης, διατρέχοντας τις 192 σελίδες του βιβλίου, διατρέχει ταυτόχρονα τις σελίδες της δικής του ζωής. Και τούτο γιατί, κατά έναν περίεργο τρόπο, που έχει βέβαια την εξήγησή του, οι άνθρωποι κάποτε ανακατώνονταν και τρίβονταν μέσα από την καθημερινή τους δραστηριότητα και βρίσκονταν σ’ ένα αδιάκοπο αλισβερίσι. Σ’ ένα δούναι και λαβείν με τα στοιχεία της μιας κοινότητας να περνούν στην άλλη και να συγχωνεύονται με τα δικά της, και οι άνθρωποι να αισθάνονται μεταξύ τους οικείοι. Οπότε οι χαρακτήρες ενός χωριού δε διέφεραν απ’ τους χαρακτήρες του άλλου χωριού. Όσα, λοιπόν, συνέβαιναν στο Μυρόφυλλο Τρικάλων, την πρώτη πατρίδα του συγ- γραφέα, ήταν παρόμοια με αυτά που συνέβαιναν σε ολόκληρη την ελληνική επαρχία.
Με μια γραφή στρωτή και ανεπιτήδευτη ο Νίκος Φαλαγκάρας κατορθώνει να σπάσει την απόσταση του χρόνου και να δαμάσει τα χάσματα που χωρίζουν το τότε απ’ το τώρα. Δε χωρά καμιά αμφιβολία πως τα μεγέθη τους είναι άνισα. Η τεχνολογία, ωστόσο, μας παρέχει την εξαιρετική της δυνατότητα να διανύουμε με μεγάλες ταχύτητες αποστάσεις που δε μας πάνε μόνο μπροστά, μα μας πάνε και πίσω. Και το δικό του εγχείρημα είναι μια πρόκληση για πολλούς. Αλλά είναι μαζί και μια πρόταση: πρέπει να ετοιμάσουμε, όσοι ανήκουμε στους τελευταίους ρομαντικούς αυτών των θολών οριζόντων, την εγκυκλοπαίδεια της παιδικότητάς μας, την εγκυκλοπαίδεια των μικρών μας τόπων, που έθαλλαν κάποτε και μαράζωσαν ύστερα. Τους το χρωστάμε.
Ποιος είναι: Ο Νίκος Φαλαγκάρας γεννήθηκε το 1954 στο Μυρόφυλλο Τρικάλων, όπου πέρασε τα πρώτα παιδικά του χρόνια. Αποφοίτησε από το Β΄ Γυμνάσιο Τρικάλων και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Δικηγόρησε από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 στην πόλη των Σερρών, στην οποία εγκαταστάθηκε μόνιμα και ανέπτυξε, παράλληλα με τη δικηγορία, δράση σε πνευματικά και πολιτιστικά θέματα. Έχει κυκλοφορήσει τις ποιητικές συλλογές «Το ποτάμι μέσα μου», Γραφή 2022, και «Λέξεις που περίσσεψαν», Άπειρος Χώρα 2022, και το πεζό «Παλιοί συνάδελφοι, μικρά πορτρέτα», Σέρρες 2022.
*Ο Δημήτρης Βλαχοπάνος είναι φιλόλογος, συγγραφέας και λογοτέχνης
