Οταν όλοι οι φίλοι έχουν μιλήσει και τα έχουν γράψει σχεδόν όλα, τι να μολογήσεις για έναν άνθρωπο που όλοι μιλάνε με τα καλύτερα λόγια.
Για την δυναμική παρουσία της στη μικρή μας πόλη, για τον χαρακτήρα της και την μαχητικότητά της, για τον αλτρουισμό της και την υπέρμετρη βοήθεια στον συνάνθρωπο, για το καυστικό της χιούμορ και τον τρόπο που αντιμετώπισε την επικείμενη ασθένειά της χωρίς προκαταλήψεις, μα με βαθιά σκέψη και αυτοκριτική. Ουσιαστικά τον περιγέλασε τον θάνατο. Του είπε: «Έλα να με πάρεις αν θες, δε σε φοβάμαι». Όμως της έπαιξε άτιμο παιχνίδι και την κέρδισε τελικά. Όσο και να αντιστάθηκε με νύχια, με δόντια και με ολάκερη την ύπαρξή της έχασε…. τραγικά.
Το μόνο που θα προσπαθήσω να κάνω, είναι ένα είδος «reunion». Πως είναι όταν ανταμώνουν οι παλιοί συμμαθητές και τα λένε μετά από χρόνια; Όταν χάνεται ένας φίλος, ένας δικός σου άνθρωπος η ζωή του περνάει μπροστά από τα μάτια σου σαν ταινία παλιά. Συναντάς την έφηβη Έφη του γυμνασίου. Την Ευσ- ταθία. Ένα όνομα που όσο κι αν δεν της άρεσε τόσο την χαρακτήρισε τελικά στην πορεία της ζωής της.
Μια πανέμορφη κοπέλα εξωτικής ομορφιάς. Σαν αυτές τις καλλονές του Γκωγκαίν με τα μακριά, μαύρα, στιλπνά μαλλιά και την σκουρόχρωμη επιδερμίδα, που κυκλοφορούσε στο σχολείο της Αγίας Θεοδώρας. Δυναμικός χαρακτήρας με ισχυρή, αλλά όχι κραυγαλέα παρουσία. Κρατούσε πάντα χαμηλούς τόνους. Έξυπνος άνθρωπος με κοινωνικότητα και βα- θιά αίσθηση της φιλίας. Δενόταν με τους ανθρώπους και με όσους ταίριαζε τους κρατούσε για πάντα κοντά της. Οι φίλοι μένουν για πάντα φίλοι.
Ζήσαμε μαζί τα πρώτα σκιρτήματα, τα πρώτα σκαστέλα στο «La citee». Λίγα τα μπαρ εκείνη την εποχή, η «Σελήνη», ο κήπος της «Time out» στον Πινέζα. Παρέες, τα πρώτα Rosso Antico με πορτοκαλάδα, Batida de Coco στη ντισκοτέκ Ruby-Α και gin tonic στην «Αψίδα». Πηγαίναμε και στα πατίνια στην ειδικά διαμορφω- μένη πίστα για roller skating… καινούργια πράγματα. Πάρτι σχολικά χαρακτηρισμένα από σφιχταγκαλιασμένα μπλουζ, εκδρομή στη Γαλλία με το γυμνάσιο. Περάσαμε από Ιταλία και μετά μας φιλοξένησαν τα Γαλλάκια στη Hyeres. Πρώτοι έρωτες, τσιγαράκια στα σκαλιά του Ξενία. Οι φιλενάδες όλες μαζί, Ντορίτα, Κατερίνα, Μάρθα, Λίλιαν… Εποχές ρομαντικές, ήρεμες με πραγματικές αξίες.
Οι πρώτες διακοπές στο χωριό. Μια χρονιά μέναμε στη μια γιαγιά, στα Πράμαντα, στο παλιό πέτρινο σπίτι το Ζορμπαίικο, την άλλη πηγαίναμε στην άλλη τη γιαγιά, στην Άγναντα, σε ολοκαίνουργιο σπίτι με ορόφους. Πανηγύρια με κλαρίνα και δημοτικά. Ποτέ δεν έτυχαν της εκτιμήσεώς της. Απλά συμμετείχαμε ως κοινωνικό δρώμενο. Τα μουσικά ακούσματα ήταν ροκ και η παρουσία μας εκεί ήταν για την όλη φάση και την παρέα. Διακοπές στο χωριό.
Εκείνο το πατρικό σπίτι της οδού Αμβρακίας υπήρξε πάντα φιλόξενο και γεμάτο κόσμο. Με μυρωδιές από φαγητά και ζεστό καφέ. Προτιμούσαμε να πηγαίνουμε στα σπίτια τότε η μια της άλλης. Καθόμασταν με τις ώρες. Η κυρία Λίτσα, η μαμά, πάντα εκεί παρούσα μεν, διακριτική δε. Πάντα άφηναν στην Έφη τον προσωπικό της χώρο. Ο πατέρας, ο κύριος Τάκης, κι εκείνος διακριτικός και αγαπητός. Της έδωσαν τα σωστά εφόδια να ζήσει και να είναι ωφέλιμος άνθρωπος στην κοινωνία. Πάντα σε στενή σχέση με τα αδέρφια της Κώστα, που ήμασταν κοντά στην ηλικία, αλλά και με τον μικρότερο, τον Γιωργάκη. Μετά η Έφη ανέβηκε σε ξεχωριστό δικό της χώρο, έναν όροφο πιο πάνω. Εκεί κι αν θεωρήσαμε ότι είχαμε την απόλυτη ελευθερία! Ανεβαίναμε πάνω και νομίζαμε ότι αλλάζαμε πόλη!
Είναι κάποια μικρά ανεπαίσθητα πραγματάκια, που σε εκείνη τη νεαρή ηλικία σού αλλάζουν όλη τη ζωή. Αυτά είναι και τα χρόνια κατά τα οποία διαμορφώνεται η προσωπικότητα ενός ατόμου.
Ένα άλλο καταπληκτικό χαρακτηριστικό της Έφης ήταν η αγάπη της για το διάβασμα. Νομίζω ότι κυριολεκτικά υπήρξε ένας από τους πιο φιλομαθής και πολυδιαβασμένους ανθρώπους. Με βιβλία δυνατά, δυσνόητα και δύσπεπτα από τη μικρή ηλικία. Ρώσοι λογοτέχνες, πολιτικά κείμενα, δοκίμια του Παπανούτσου και μια συνεχής ανατροφοδότηση της βιβλιοθήκης από συγγραφείς της «Πρωτοπορίας».
Μια θερινή εκδρομή οδικώς στην Κεφαλονιά με την οικογένεια της Έφης, άλλαξε επίσης κάποια δεδομένα και μας έμεινε αξέχαστη. Σε όλο το δρόμο ακούγαμε επαναστατικά «κομμουνιστικά» τραγούδια και τα βιώναμε πραγματικά. Τότε που ο σχολικός εορτασμός του Πολυτεχνείου είχε μια άλλη χροιά, ήρθε να σηματοδοτήσει τη μνήμη και να δώσει το παρόν και ο ύμνος «Ήρωες άπαρτα βουνά, ήρωες με 12 ζωές…».Να πηγαίνεις διακοπές και να ακούς αυτού του είδους τα τραγούδια είναι ικανά για να σου χαράξουν μια ιδιαίτερη πορεία στη ζωή σου.
Μετά από τόση πολιτικοποίηση και κουλτούρα η εισαγωγή στο Πολιτικό Τμήμα της Νομικής Σχολής Αθηνών είναι ένα φυσικό και επόμενο βήμα. Πολιτικές Επιστήμες. Βόλτες στα Εξάρχεια και στο «Booze», συναυλίες για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Φοιτητικά χρόνια με νέα πρόσωπα, αλλά και με παρέες από Αρτινόπουλα, που ήδη ήμασταν μαζί από πριν.
Όλα εκείνα τα χρόνια ακούγαμε ροκιές. Έρωτας με τους Doors, τους Cure, Violent Femmes και τα συναφή λοιπά τοιαύτα, που χρωματίζουν μια ολόκληρη εποχή λίγης αντίδρασης, συνάμα με αρκετή επανάσταση. Μια ιδέα ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο και μια αμφισβήτηση των καθιερωμένων και κατεστημένων. Έτσι κύλησε ολόκληρη η ζωή της Έφης. Δεν συμβιβάστηκε ποτέ με ό,τι δεν γούσταρε. Δεν έκανε ποτέ κάτι που δεν ήθελε.
Εδώ να αναφέρω και την αγαπημένη θεία Έφη. Πάντοτε υπήρχε μία ταύτιση με αυτές τις δύο αγαπημένες. Πέραν του ονόματος η ψυχολογική και συναισθηματική ταύτιση με τη «μικρή» αδερφή της μάνας της ήταν εκεί. Πολύ διαβασμένη κι εκείνη με μια ζωή στη Νέα Σμύρνη στην Αθήνα, η μικρή η Έφη βάδιζε μια ζωή στα χνάρια και τα πατήματά της μεγάλης Έφης.
Η πορεία της ζωής την έφερε ξανά στη γενέτειρά της, την Άρτα. Δούλεψε, έφτιαξε την υπέροχη οικογένειά της, διαμόρφωσε το δικό της κοινωνικό γίγνεσθαι. Και φτάσαμε να μιλάμε σήμερα σε χρόνο παρελθοντικό για την Έφη. Ο αόριστος είναι για το τι έκανε παλιά. Στο τώρα ο χρόνος σταμάτησε για εκείνη. Δεν είναι πια κοντά μας. Δεν ζει ανάμεσά μας. Όσο ήρεμα και διακριτικά πέρασε όλη της τη ζωή, άλλο τόσο ήρεμα μας άφησε. Στη είδηση του φευγιού της κανείς δεν το πίστευε. Τηλεφωνούσε ο ένας στον άλλο να διαπιστώσουμε αν όντως είναι αλήθεια. Κανείς δεν το πίστεψε. Κανείς δεν ήθελε να αναγνωρίσει την αλήθεια. «Όχι, αρνούμαι» «Όχι, είναι ψέματα, πλάκα μου κάνεις».
Κι ενώ καταλήξαμε ότι «έφυγε» έρχεται εκείνο το απερίγραπτα συγκινητικό μήνυμα που έφερε ξανά νέα δάκρυα στα μάτια, που δεν είχαν στεγνώσει ακόμα από τα προηγούμενα… «Το δικό μου ταξίδι τελειώνει εδώ… θα μου λείψετε… The End, The Doors… η φίλη είχε προετοιμαστεί ακόμα και για αυτό… όλα τα είχε τακτοποιημένα στο μυαλό της… τα πάντα υπό έλεγχο, εκτός από ένα.
Όμως με αυτό το μήνυμα τα γυρνάει όλα ανάποδα. Λες κι ήρθε ξανά να κάνει παιχνίδι με το χάρο και να του κουνήσει το δάχτυλο, να τον κοροϊδέψει, γιατί ουσιαστικά αυτό έκανε. «Φιλαράκι γεια σου, εσύ με έστειλες στον άλλο κόσμο, όμως εγώ είμαι ακόμα εδώ…».
Έχε γεια αγαπημένη φιλενάδα. Κρατάμε τα καλά και τα όμορφα. Συνεχίζουμε με τις θύμησες και τα εφηβικά μας όνειρα που διαμόρφωσαν το χαρακτήρα μας και την προσωπικότητά μας. Θα ξαναβρεθούμε σε τόπο χλοερό, σε τόπο αναψύξεως με τις οικογένειές μας, τα αγαπημένα μας πρόσωπα και τα ζωάκια που τόσο λάτρεψες να μας περιτριγυρίζουν κουνώντας τις ουρές. Εκεί που δεν θα υπάρχει ούτε πόνος, ούτε λύπη, ούτε στεναγμός…
* Η Σοφία Εξάρχου είναι συμβολαιογράφος