Του Βασίλη Μαλαμή*
Πριν κάτι μήνες καθώς διέσχιζα όπως κάθε φορά την οδό Κομμένου κοντοστάθηκα στα μισά της διαδρομής μου για το σπίτι μου και παρατήρησα ένα από τα μοναδικά σε σπουδαιότητα μνημεία για την πόλη μας, το Πολυάνδριο, πράγμα που μου έφερε στο μυαλό μου όλα εκείνα τα τραγικά γεγονότα για την πόλη μας, την Αμβρακία, όπως λεγόταν τον 4ο αιώνα πΧ.
Αναλογίστηκα τους νεκρούς πολεμιστές που έδωσε η πόλη μας σ’ αυτή την καθοριστικής σημασίας μάχη μεταξύ Κορινθίων – Αμβρακιωτών ενάντια στους Κερκυραίους που τελικά οδήγησε στην ολοκληρωτική ήττα για την πόλη μας, τότε Κορινθιακής αποικίας. Αναλογιζόμενος, λοιπόν, όλα αυτά τα τραγικά γεγονότα θεώρησα ότι ήταν χρέος μου ως Αρτινός να αναφερθώ σε όλες αυτές τις τραγικές στιγμές που σίγουρα είναι λιγότερο γνωστές για τους συμπολίτες μας απ’ αφορμή αυτού του σημαντικού μνημείου που βρίσκεται στον κεντρικό ιστό της πόλης μας.
Πρώτα απ’ όλα, όμως, θα περιγράψουμε τι ακριβώς περιλαμβάνει το ανατολικό νεκροταφείο της Αμβρακίας, θα αναφερθούμε στο τι ακριβώς αναφέρει το επίγραμμα που βρίσκεται στο κέντρο της νεκρόπολης και σώζεται μέχρι σήμερα και τέλος στο ποια ήταν η τύχη του νεκροταφείου στα μεταγενέστερα Χριστιανικά χρόνια. Αριστερά και δεξιά του κενοταφίου υπήρχαν άλλοι ταφικοί περίβολοι, όπως άλλωστε και στην απέναντι πλευρά του δρόμου. Από αυτούς, ο περίβολος νότια του κενοταφίου περιείχε 34 τάφους (κιβωτιόσχημους, κεραμοσκεπείς, κά), οι περισσότεροι από τους οποίους βρέθηκαν συλημένοι. Οι περισσότεροι τάφοι είχαν επιτύμβιες ή επιτάφιες στήλες, με επιγραφές με τα ονόματα και τα πατρώνυμα των νεκρών.
Ο αρχαίος δρόμος εντοπίσθηκε σ’ ένα μεγάλο μέρος του κατά μήκος της οδού Κομμένου. Δεξιά και αριστερά πλαισιώνονταν από τάφους και μνημειακούς περιβόλους. Οι ανασκαφές που έγιναν έφεραν στο φως πολύ σημαντικά ευρήματα (αγγεία, χρυσά στεφάνια, κοσμήματα, κά). Σήμερα για κακή μας τύχη το μεγαλύτερο μέρος του δρόμου έχει θαφτεί και βρίσκεται κάτω από τις νεότερες οικοδομές.
Αναφορικά τώρα με την κύρια όψη του μνημείου, η οποία είναι στραμμένη προς την Ιερά Οδό και σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση, θα λέγαμε ότι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τη δομή της γιατί περιλαμβάνει δύο σκέλη, το βόρειο και το νότιο. Το μνημείο είναι κατασκευασμένο από καλοδουλεμένους ογκόλιθους. Η όψη του διακοσμείται στις τέσσερις πλευρές της με κυμάτιο ημικυκλικής διατομής. Την ανωδομή του μνημείου επιστρέφει δόμος, που φέρει στην όψη του επίγραμμα δεκάστιχο χαραγμένο «βουστροφιδόν ες τό ευθύ». Τα γράμματα είναι χαραγμένα σε αρχαϊκό Κορινθιακό αλφάβητο.
Το επίγραμμα σώζεται σήμερα στο μεγαλύτερο τμήμα του και αναφέρεται στην απώλεια των Αμβρακιωτών και των συμμάχων τους σε ένα πολεμικό επεισόδιο που έγινε κοντά στις εκβολές του Αράχθου ποταμού. Το γεγονός σχετίζεται με την γνωστή κατά την αρχαιότητα διαμάχη των Κορινθίων και Κερκυραίων.
Στο συγκεκριμένο πολεμικό επεισόδιο Αμβρακιώτες και Κορίνθιοι νικήθηκαν από τους Κερκυραίους σε ναυμαχία που έγινε κοντά στον Άραχθο. Το ταφικό μνημείο είναι ένα δημόσιο κενοτάφιο που κατασκευάστηκε για να τιμηθούν οι νεκροί Αμβρακιώτες και οι σύμμαχοί τους που νικήθηκαν στη ναυμαχία. Χρονολογείται από την επιγραφή που βρέθηκε στα 600 πΧ. Σε αυτή αναφέρεται και το όνομα της αρχαίας πόλης για πρώτη φορά «Ανπρακία».
Κλείνοντας, λοιπόν, το άρθρο μας θα αναφερθούμε στην τύχη του κενοταφίου στα μεταγενέστερα Χριστιανικά χρόνια, όπως αναφέραμε και πιο πάνω. Ο αρχαίος δρόμος και οι ταφικοί περίβολοι από την αρχαϊκή εποχή έως και τα Χριστιανικά χρόνια, δέχθηκαν πολλές επιχώσεις από τις συχνές πλημμύρες και τις αποθέσεις του ποταμού Αράχθου, που πολλές φορές ξεπερνούσαν τα 3 μέτρα. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στο δυτικό άκρο του δρόμου. Στο σημείο αυτό και σε ύψος 2 μέτρων περίπου πάνω από τον αρχαίο δρόμο, αποκαλύφθηκαν τα ερείπια ενός υστεροβυζαντινού ναΐσκου και άλλων κτιρίων της ίδιας περίπου εποχής.
Ο ναΐσκος ήταν μονόχωρος με ημικυκλική αψίδα ανατολικά, νάρθηκα και δύο παρανάρθηκες στη βόρεια και τη νότια πλευρά, που προστέθηκαν μεταγενέστερα. Το δάπεδό του ήταν στρωμένο με επιτύμβιες στήλες από το αρχαίο νεκροταφείο, οι οποίες σήμερα έχουν αφαιρεθεί και βρίσκονται στη μικρή αρχαιολογική συλλογή στην Τράπεζα της Παρηγορήτισσας. Ο ναΐσκος χρονολογείται στον 13ο αιώνα. Γύρω από αυτόν υπήρξε υστεροβυζαντινό νεκροταφείο, ενώ ταφές βρέθηκαν και εντός του ίδιου του ναού.
Πηγή προέλευσης άρθρου: Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου «Οδοιπορικό στην Άρτα», εκδόσεις Δήμος Αρταίων, Άρτα, 2002
*Ο Βασίλης Μαλαμής είναι φιλόλογος
