…«Κυρίως η απώλεια μας διδάσκει την αξία των πραγμάτων» Άρθρουρ Σοπενχάουερ

Πολύ πριν την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, που καταποντίσθηκε αύτανδρος, είχε συσταθεί η λέσχη του Μπίλντερμπεργκ ως μια ενωτική κίνηση της άρχουσας τάξης των χωρών της Βόρειας Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης, η οποία το 1973 με την ομάδα εξωτερικών σχέσεων του ΥΠΕΞ (υπουργείο Εξωτερικών) των ΗΠΑ ίδρυσαν την trilateral, στην οποία συμπεριελήφθησαν χώρες της Άπω Ανατολής και η Αυστραλία. Σκοπός των κινήσεων αυτών ήταν και είναι η προώθηση και επικράτηση σε όλο τον κόσμο του οικονομικού μοντέλου των αγορών, το οποίο ονόμασαν νεοφιλελευθερισμό.
Με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την παγκοσμιοποίηση των χρηματιστηριακών αγορών το οικονομικό αυτό μοντέλο εξελίσσεται και επικρατεί, γιατί το αντίπαλο δέος υποχωρεί συνεχώς. Εκτός αυτών, οι ραγ-δαίες τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα των οπτικών ινών και των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων το εδραιώνουν όλο και πιο σταθερά σε όλο τον κόσμο με αποτέλεσμα η ανεξέλεγκτη συσσώρευση πλούτου από λίγους, οι οποίοι ως ισχυροί και μοναδικοί οικονομικοί παράγοντες, αποτελούν απειλή για τις ελευθερίες και τις δράσεις της μεγαλύτερης πλειοψηφίας των ανθρώπων.
Στην πράξη έχει φανεί πως το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο είναι συνδεδεμένο με τις πιο σιχαμερές λέξεις (χρεωκοπία, πιστωτές, πτώχευση, οικονομικές κρίσεις, διεθνές νομισματικό ταμείο κλπ), που αναστα- τώνουν συνέχεια την καθημερινότητά μας. Όλα τα αγαθά που μας παρέχει η γη, έχουν μετατραπεί σε χρηματιστηριακές μετοχές και στις στιγμές τεχνητών κρίσεων και ελλείψεων γίνονται μετοχές κερδοσκοπίας. Ψάχνουν αδιάκοπα να βρουν τις πιο πονηρές χρηματιστηριακές εξισώσεις, για να εντάξουν όλα τα αγαθά και όλες τις υπηρεσίες ακόμα και την ομορφιά στο χρηματιστήριο ως χρηματιστηριακή αξία.
Οι πολιτιστικές αξίες και η παιδεία αντιμετωπίζονται με βάση τις αρχές του μάρκετινγκ (marketing). Όλα στηρίζονται σε δυο λέξεις. Πουλάω και αγοράζω. Η παιδεία αντανακλά την γενικότερη κατάντια που ζούμε. Οι πνευματικές (μη χρηματιστηριακές) αξίες πετιούνται στον κάδο των απορριμμάτων. Με βάση τα κριτήρια του μάρκετινγκ κάθε κρινόμενη αξία σώζεται ή ως άχρηστη πετιέται στα σκουπίδια. Το αξιακό μας σύστημα το καθορίζουν οι managers, οι οποίοι παρακολουθούν, δίχως διακοπή, τα big data και τους ισολογισμούς (έσοδα – έξοδα) στο laptop του γραφείου τους. Τίποτα άλλο δεν τους ενδιαφέρει. Κρίνουν αυτό που φέρνει πελατεία, αυτό που φέρνει αγοραστές στην έκθεση των προϊόντων και εφόσον ελκύεται από τις προσφορές ο κατώτερος μορφωτικού επιπέδου καταναλωτής. Ο μέσος απαίδευτος άνθρωπος κρίνεται ως ο ιδανικός καταναλωτής και έτσι η μόρφωση και η παιδεία καθορίζονται από τις αρχές του μάρκετινγκ.
Τα περισσότερα πανεπιστήμια στο δυτικό κόσμο έχουν μεταβληθεί σε επιχειρήσεις και οι φοιτητές θεωρούνται πελάτες, οι οποίοι παίρνουν αυτό που τους προσφέρεται. Ένας Ιταλός φιλόσοφος, ο Nuccio Ordine, στο βιβλίο του «Η χρησιμότητα των άχρηστων λέξεων» γράφει: «Ξέρετε ποιες είναι οι πρώτες λέξεις, που έρχονται σε επαφή οι φοιτητές αμέσως μετά την εγγραφή τους στο πανεπιστήμιο; Είναι οι όροι πίστωση και οφειλή. Πρόκειται για δυο λέξεις, που έχουμε δανειστεί από το χώρο της οικονομίας και οι οποίες κυριαρχούν πλέον σε κάθε πτυχή της ζωής μας». Και ο Ordine αναρωτιέται: «Σε τι άραγε χρησιμεύει να διαβάσεις Οδύσσεια ή ένα ποίημα της Σαμφούς; Σε τι χρησιμεύει να διαβάσεις αρχαία Ελληνικά ή Λατινικά; Σε τι χρησιμεύει να επισκεφθείς τον Παρθενώνα ή να ακούσεις Μότσαρτ;» Συνεχίζει ο Ordine: «Σε όλες αυτές τις παράλογες ερωτήσεις είχε δώσει απαντήσεις ο μέγιστος Αριστοτέλης αιώνες πριν στο φιλοσοφικό του έργο Μετά τα Φυσικά. Σε όποιον τον ρωτούσε σε τι χρησιμεύει η φιλοσοφία του απαντούσε πως φαινομενικά η φιλοσοφία δεν είναι χρήσιμη, επειδή δεν κάνει εκδούλευση, δεν είναι στην υπηρεσία κανενός, είναι μια επιστήμη αυθύπαρκτη, που διδάσκει ανθρώπους και τους δείχνει τον δρόμο προς την ελευθερία».
Όταν συγκρίνουμε τα πολιτιστικά αγαθά με το χρήμα, τότε σημαίνει πως δεν γνωρίζουμε ή παραβλέπουμε την πραγματική αξία των αγαθών του πολιτισμού στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της πολιτισμικής ανάπτυξης ενός λαού. Η λογοτεχνία, η ζωγραφική, η μουσική, οι ανθρωπιστικές επιστήμες συνδέονται με την κοινωνία της ελεύθερης έκφρασης της ισότητας των ανθρώπων ανεξάρτητα από φύλο ή φυλή και τελικά με την έννοια της δημοκρατίας. Η υποβάθμιση της τέχνης και των πολιτιστικών ενασχολήσεων, όπως σήμερα το ζούμε, αργά ή γρήγορα θα συνδεθεί με υποβάθμιση της ανθρώπινης ύπαρξης. Όταν τα πολιτισμικά αγαθά μπαίνουν στο περιθώριο και η επιβίωση γίνεται προτεραιότητα και απόλυτη αξία τότε η τέχνη λογίζεται ως πολυτελής περιττή δραστηριότητα.
Δυστυχώς, η κοινωνία όπως έχει διαμορφωθεί, και από την υπερβολική χρήση των υπολογιστών, ευνοεί τον ατομικισμό και χάνεται η συλλογική έκφραση και ευθύνη, καθώς και η έννοια του «άλλου» ως πρόσωπο ενδιαφέροντος και σεβασμού. Βαδίζουμε, όπως φαίνεται, προς την κοινωνία του ΜΕΤΑ – ΑΝΘΡΩΠΟΥ.
Τελειώνω αντιγράφοντας ένα μικρό απόσπασμα από το έργο του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Ο Μέγας Ιεροεξεταστής», που είναι επηρεασμένο από τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης και στο οποίο περιγράφει την φαντα- στική επιστροφή του Ιησού Χριστού στη γη πολλούς αιώνες μετά την πρώτη του εμφάνιση, που αναστατώνει ξανά την εξουσία, θρησκευτική και κοσμική. Ειδικά θα παραθέσω τη σκηνή που ο ιεροεξεταστής ως εκπρόσωπος της εξουσίας συναντά τον Ιησού και του λέει: «Έκανες άσχημα και ήλθες ξανά στη γη. Την πρώτη φορά είχες δώσει στους ανθρώπους ως υπέρτατη αρχή την ελευθερία της βούλησης, την οποία δεν μπόρεσαν να διαχειριστούν καλά, αφού προσπαθούσαν και μας ελέγχουν ακόμα. Εμείς στη συνέχεια, με καλές προθέσεις, μπορέσαμε να τους δώσουμε ακριβώς αυτό που χρειάζονταν. Αποφασίζουμε εμείς για αυτούς και φροντίζουμε με μεγάλη επιμέλεια τα συμφέροντά τους. Ο ερχομός σου θα αλλάξει όλα όσα με σκέψη και κόπο δρομολογήσαμε και εφαρμόζουμε για τους ανθρώπους. Μάθαμε πως θέλεις να τους δώσεις ξανά τις άχρηστες ελευθερίες.
Οι λαοί νοιώθουν αμηχανία και φόβο απέναντι στο αίσθημα της ελευθερίας – ισότητας – δικαιοσύνης. Δεν θα αντέξουν την τόσο μεγάλη δύναμη που σκέπτεσαι να τους παραχωρήσεις. Πρέπει να φύγεις. Μόνο η δική μας εξουσία μπορεί να διαχειριστεί καλλίτερα τους ανθρώπους, με τέτοιο τρόπο, ώστε να τους δώσουμε και πάλι αυτό που έχουν ανάγκη. Σκεπτόμενοι εμείς για αυτούς θα τους απαλλάσσουμε από τις έγνοιες της ζωής και για τη ψυχή τους θα εκπαιδεύονται να κάνουν καθημερινά πολλές θεάρεστες πράξεις. Οι ανυπάκουοι και δαιμονισμένοι, όπως πριν, θα βασα- νίζονται ή θα καίγονται για να προλαμβάνεται η κυριαρχία του κακού».
*Ο Γιώργος Παπαδημητρίου είναι ιατρός, διδάκτωρ Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών