Η είδηση βρισκόταν σε μία από τις έγκυρες (θεωρούμενες ως τέτοιες τουλάχιστον) ειδησεογραφικές ιστοσελίδες που ιδεολογικά πρόσκεινται στο φιλελεύθερο χώρο Αφορούσε την παρέμβαση σε συνέδριο του περιοδικού Economist, που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην Αθήνα, δύο κορυφαίων εκπροσώπων του κυβερνώντος κόμματος, σχετικά με το μέλλον της εργασίας.
Ο ένας εξ αυτών είναι ο εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Μαργαρίτης Σχοινάς και ο άλλος ο υπουργός Ανάπτυξης, Άδωνης Γεωργιάδης. Ο κ. Σχοινάς επισήμανε (σύμφωνα με την ιστοσελίδα iefimerida) την ανάγκη να κινητοποιηθούν, τώρα, όλοι οι «παίκτες» της αγοράς και της κοινωνίας με το συντονισμό της κυβέρνησης και τη βοήθεια της ΕΕ προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η ανάπτυξη των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού που χρειάζεται η οικονομία του αύριο.
Στο μήνυμά του προς το συνέδριο, ο κ. Σχοινάς ανέφερε πως «όλες οι ενδιαφερόμενες πλευρές πρέπει να ενεργοποιηθούν και να παράσχουν τα εργαλεία για τη διαμόρφωση του μελλοντικού ανθρώπινου δυναμικού. Ψηφιακές, πράσινες, επιστημονικές δεξιότητες, όλα χρειάζονται» και εξέφρασε την ικανοποίησή του «για τη συμμετοχή των επιχειρηματιών και των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, που δείχνει ότι στην Ελλάδα έχουμε ένα οικοσύστημα δεξιοτήτων το οποίο μπορεί να παράγει τα επιθυμητά αποτελέσματα». Κάνοντας αναδρομή των σχετικών δράσεων της παρούσας Επιτροπής από το 2019, είπε ότι έβαλε τις δεξιότητες «στην καρδιά των προτεραιοτήτων της» υιοθετώντας «την ευρωπαϊκή ατζέντα για τις δεξιότητες» η οποία είναι παρούσα και μέσα στα εθνικά σχέδια του Ταμείου Ανάκαμψης.
Με γενικό συμπέρασμα της συζήτησης «επιστρέφουμε στα θρανία» και ομιλία του Άδωνι Γεωργιάδη ολοκληρώθηκε η ενότητα «Ενίσχυση δεξιοτήτων νοημοσύνης και επιχειρηματικών δεξιοτήτων» στο συνέδριο του Economist «Η νέα εποχή δεξιοτήτων στην Ελλάδα και την Ευρώπη».
Ο υπουργός τόνισε, σύμφωνα με την ίδια ιστοσελίδα, ότι «ο ρόλος της κυβέρνησης είναι να διαχειριστεί τα κονδύλια της ΕΕ προκειμένου να δώσει τα χρήματα όσο το δυνατόν γρηγορότερα και να έχει και το κατάλληλο πλαίσιο για να μπορέσουν να ανθίσουν οι επιχειρήσεις αλλά η αγορά θα πει ποιες είναι οι ανάγκες των επιχειρήσεων». Σε άλλο σημείο της παρέμβασής του, ο υπουργός προσέθεσε ότι «η κυβέρνηση είναι ο διαιτητής, η αγορά θα δείξει που θα πάνε τα λεφτά από τα προγράμματα της ΕΕ για να τα αξιοποιήσουμε σωστά ώστε να έχουμε και νέους εργαζόμενους με δεξιότητες και γυναίκες με δεξιότητες και γενικά το εργατικό δυναμικό που πρέπει να έχουμε».
Οι παρεμβάσεις αυτές αποδεικνύουν, κατά την άποψή μου, δύο πράγματα. Το πρώτο είναι αυτό που έχει επανειλημμένα διαπιστωθεί από πολλούς διανοητές της εποχής μας, ήδη από τα τέλη του 20ου αιώνα. Ότι, δηλαδή, έχουμε, δυστυχώς, φτάσει στην εποχή όπου η οικονομία δεν στρέφεται γύρω από τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, αλλά ότι ο άνθρωπος έχει φτάσει να κινείται γύρω από την οικονομία και να υποτάσσεται στους κανόνες της και τα κελεύσματά της, τα οποία υπακούουν σε αυστηρά απρόσωπες λογικές κέρδους που συχνά οδηγούν σε απανθρωπιά και αναισθησία.
Το δεύτερο είναι αυτό που διαφαίνεται να κυριαρχεί από τις αρχές του αιώνα μας ως στόχος της εκπαίδευσης. Από την αγωγή και τη διαπαιδαγώγηση, περάσαμε, δυστυχώς, στη μετάδοση γνώσεων και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Αυτό από μόνο του, αν αποκοπεί από τη γενικότερη καλλιέργεια του ανθρώπου και τη συγκρότηση αυτόνομης προσωπικότητας με υψηλό αισθητικό κριτήριο και κριτική σκέψη, μπορεί να οδηγήσει στη ρομποτοποίηση των ανθρώπων σε σημείο που να καθίστανται εύκολα χειραγωγίσιμοι από τα ποικίλα συμφέροντα που ελέγχουν τις απρόσωπες «αγορές» και την οικονομία.
Ας μη θεωρηθεί εδώ ότι δαιμονοποιούμε τις δεξιότητες (ελληνική απόδοση του εγγλέζικου όρου skills), για τις οποίες δεν υπάρχει πλήρως συμφωνημένος ορισμός. Σύμφωνα με τη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια Βικιπαίδεια, γενικά ως δεξιότητες χαρακτηρίζονται οι δυνατότητες ενός ατόμου να επιτυγχάνει κάποιο συγκεκριμένο επιθυμητό αποτέλεσμα, με την ελάχιστη δυνατή προσπάθεια και χρόνο. Οι δεξιότητες, βασισμένες στην ανάπτυξη ικανοτήτων, δεν είναι έμφυτες στα άτομα, αλλά αποκτώνται/ αναπτύσσονται με τη μάθηση μέσω του συνόλου της εκπαίδευσης και της πρακτικής εξάσκησης (training). Οι δεξιότητες διακρίνονται σε γενικές και ειδικές. Οι γενικές αφορούν ευρεία γκάμα επαγγελμάτων, ενώ οι ειδικές δεξιότητες χρησιμεύουν μόνο στη διεξαγωγή κάποιου εξειδικευμένου έργου. Στην πράξη, πολλές δεξιότητες αποκτώνται κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης και στο χώρο εργασίας, όπου στο υπόβαθρο των γνώσεων έρχεται να προστεθεί η εμπειρία από την επαγγελματική ενασχόληση με κάποιο ειδικό εργασιακό αντικείμενο.
Στην τελευταία αυτή φράση εντοπίζεται η ουσία του προβλήματος της σύγχρονης εκπαίδευσης η οποία τείνει να θεωρεί «δεξιότητες» (skills), αυτά που θα έπρεπε να είναι «ικανότητες» (capacities) του ανθρώπου, μ’ άλλα λόγια στοιχεία που θα έπρεπε να αποτελούν (μέσω της διαδικασίας της αγωγής και της μάθησης) μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα του.
Η ικανότητα της κριτικής σκέψης, της ανάλυσης και της σύνθεσης, η δημιουργικότητα και η φαντασία δεν θα πρέπει να θεωρούνται «δεξιότητες» που αν δεν τις χρειαζόμαστε σε κάποιο συγκεκριμένο πεδίο θα πρέπει και να τις απορρίψουμε, αλλά αναπόσπαστα στοιχεία του ανθρώπινου χαρακτήρα, χωρίς τα οποία ο άνθρωπος χάνει τν ανθρώπινη υπόστασή του και μετατρέπεται σε μηχανή.
Η κυριαρχία των δεξιοτήτων (τις οποίες, μάλιστα, θα καθορίσει η αγορά, σύμφωνα με τον υπουργό μας!) είναι αποτέλεσμα μιας τεχνοκρατικής εκπαίδευσης που κυριαρχεί στη χώρα μας τα τελευταία 20 χρόνια, δίνοντας έμφαση στη στείρα απομνημόνευση, στην ολοκλήρωση της «ύλης», στη διενέργεια εξετάσεων και στην καταπίεση οποιουδήποτε ταλέντου, κάθε φαντασίας ή κριτικής ικανότητας που μπορεί να αναπτύξουν οι μαθητές.
Απάντηση θα πρέπει να είναι η ανθρωπιστική παιδεία που θα επιτρέπει στα παιδιά να εξελίσσουν τη σκέψη τους, την κρίση τους, να αποκτούν αισθητικό κριτήριο μακριά από όλους εκείνους που υποδύονται τους καλλιτέχνες εξευτελίζοντας την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, να σκέφτονται ελεύθερα, ώστε να «συλλογούνται καλά», όπως έλεγε και ο Ρήγας Φεραίος. Η Παιδεία αυτή θέλει δασκάλους, κι όχι απλώς εκπαιδευτικούς, απαιτεί αξιολόγηση ποιοτική κι όχι ποσοτική, στοχεύει στην ανάπτυξη ικανοτήτων και χαρακτήρων κι όχι δεξιοτήτων. Αποτελεί ιδανικό, αλλά μπορεί να αποτελέσει και βούληση των πολιτικών μας; Πολύ φοβάμαι ότι δεν θα υπάρξει θετική απάντηση στο ερώτημα.