Γράφει η Μαρία Τζαχρίστα*
Ο μικρός ναός της Κασσοπίτρας βρίσκεται στην πλατεία Μονοπωλείου. Είναι ξυλόστεγος, μονόκλιτος (βασιλική).
Το ιστορικό εκκλησάκι της Κασσοπίτρας χτίστηκε, σύμφωνα με τον Σεραφείμ Ξενόπουλο, στα 1732 μΧ και γκρεμίστηκε το 1818 μΧ, όταν έπεσε πάνω του μεγάλο κυπαρίσσι που ήταν στον περίβολό του. Η εικόνα της Παναγίας μεταφέρθηκε στον ναό του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και παρέμεινε εκεί μέχρι το 1920 μΧ. Τότε ευσεβείς χριστιανοί ξανάχτισαν την Κασσοπίτρα και μετέφεραν την εικόνα της στο νέο εκκλησάκι.
Η σημερινή εκκλησία έχει εντοιχισμένη δεξιά από την είσοδό της μια μαρμάρινη πλάκα (θωράκιο) με σκαλισμένο ένα μεγάλο σταυρό μέσα σε κύκλο. Στο εξωτερικό μέρος της εισόδου βρίσκεται ένα μεγάλο κομμάτι μαρμάρου με στρογγυλή βάση, που στενεύει στη μέση και καταλήγει σε κοίλωμα. Υπάρχουν οι εξής εκδοχές για την προέλευση αυτών των μαρμάρων: Ότι το μάρμαρο με το κοίλωμα προέρχεται από αρχαίο αναβρυτήριο (συντριβάνι). Άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι τα μάρμαρα προέρχονται από μια μεγάλη εκκλησία που υπήρχε παλιότερα στην ίδια θέση και είχε πολλά μάρμαρα και αγιογραφίες. Οι παλιότεροι Αρτινοί λένε πώς όταν οι εργάτες έσκαβαν για να τοποθετήσουν τους σωλήνες ύδρευσης, εύρισκαν ξύλα και σοβάδες με ζωγραφιές σε αρκετή απόσταση από το σημερινό εκκλησάκι. Ίσως, λοιπόν, τα δύο αυτά μάρμαρα να προέρχονται από αυτό τον καταστραμμένο ναό.
Υπάρχει, όμως, και η άποψη ότι το μάρμαρο με το κοίλωμα να προέρχεται από αρχαίο ναό στον οποίο το χρησιμοποιούσαν για να ανάβουν θυμίαμα. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι γύρω από την σημερινή Κασσοπίτρα και σε αρκετό βάθος, υπάρχουν μεγάλες πέτρες από θεμέλια μεγάλων αρχαίων κτιρίων.
Το όνομά της η Κασσοπίτρα το πήρε, σύμφωνα με τον Σεραφείμ, από την Παναγία την Κασσιώπη της Κέρκυρας (εορτάζει στις 8 Μαΐου) που την τιμούσαν οι Κερκυραίοι ως θαυμα- τουργή επειδή έδωσε το φώς σ΄ένα Στέφανο «αδίκως τυφλωθέντα». Ο Ανδρέας Μουστοξύδης στον «Ελληνομνήμονα» και ο Σπ. Λάμπρος στον «Νέο Ελληνομνήμονα» γράφουν: «Εν Κερκύρα η Παρθενομήτωρ τιμάται υπό την επωνυμία Κασσωπαία η κοινώς Κασσοπίτρα, ής η προσκύνησις μετέβη και εις τινά της Ηπείρου, οίον την Άρταν και εις τινάς νήσους. Επωνομάσθη δε ούτως από της Κασσιώπης, λιμένος εν ώ κείται η εκκλησία, ωκοδομημένη επί των ερειπίων του περιδόξου ναού του Διός του Κασσίου».
Η εικόνα της Κασσοπίτρας της Άρτας θεωρείται θαυματουργή. Η παράδοση αναφέρει πως έδωσε το φως σε κάποιον που τύφλωσαν οι Τούρκοι. Σε αυτήν κατέφευγαν και οι πρόσφυγες μετά την Μικρασιατική καταστροφή για να τους υποδείξει που βρίσκονται οι χαμένοι συγγενείς τους.
Είναι κρυπτοεπτανησιακής τεχνοτροπίας και παριστάνει την Παναγία ένθρονη στον τύπο της Δεξιοκρατούσας να βαστά το βρέφος Χριστό πάνω σε μαξιλάρι. Ο Χριστός με το δεξί του χέρι ευλογεί ενώ με το αριστερό βαστάζει την σφαίρα (που συμβολίζει την γη, άρα Παντοκράτωρ). Δύο άγγελοι επί νεφών καθήμενοι βαστάζουν ταινία πάνω από το κεφάλι της Παναγίας με δυσδιάκριτη όμως επιγραφή. Η εικόνα θυμίζει ανάλογες εικόνες της Κέρκυρας και της Κεφαλονιάς γνωστές με την ονομασία «ο Γλυκασμός των Αγγέλων».
Ο ναός της Κασσοπίτρας λειτούργησε για κάποιο διάστημα ως κρυφό σχολείο, όπου δίδασκαν οι Όσιοι αυτάδελφοι Θεοχάρης και Απόστολος. Ο Θεοχάρης διέθετε μεγάλη έφεση στα γράμματα και φοίτησε στην περίφημη σχολή Μανωλάκη στην Άρτα και αργότερα άρχισε να διδάσκει και να μαθαίνει γραφή και ανάγνωση τα μικρά παιδιά της Άρτας στο εκκλησάκι της Παναγιάς της Κασσοπίτρας μέχρι το 1818. Μαθητής του στο σχολείο της Κασσοπίτρας, υπήρξε και ο ιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας, Νικόλαος Σκουφάς.
Στον περίβολο του ναού θάφτηκαν πολλοί από τους επαναστάτες (κυρίως από το Πέτα), που σκοτώθηκαν στη μάχη της Άρτας, τον Νοέμβριο του 1821 μΧ, όπως γράφει ο Ξενόπουλος στο «Δοκίμιό» του. Επίσης, βρέθηκαν και ακέφαλοι σκελετοί. Ίσως να έθαψαν εκεί όσους αποκεφάλιζαν οι Τούρκοι στην πλατεία του «Μονοπλιού».
*Η Μαρία Τζαχρίστα είναι νοσηλεύτρια, φοιτήτρια στο ΕΑΠ (Ελεύθερο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο) το τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, αντιπρόεδρος Εκκλησιαστικού Συμβουλίου Ελεούσας
