Μπορεί σήμερα τα Λέλοβα/ Θεσπρωτικό να ανήκουν στο νομό Πρέβεζας, για αιώνες όμως ήταν μέρος του επαρχίας Άρτας, όπως όλη η Λάκκα. Είναι και ο λόγος μάλιστα που με έκανε να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο τοπωνύμιο.
Το τοπωνύμιο Λέλοβα ήταν και είναι μια σπαζοκεφαλιά για το πότε εμφανίζεται και γιατί ο εκεί οικισμός αλλάζει όνομα. Έχω διαβάσει διάφορες θεωρίες περί του τοπωνυμίου Λέλοβα και κάθε μια με την δική της λογική έχει μια βάση. Μερικές, βέβαια, ξεπερνούν τα όρια της φαντασίας, όπως αυτή του Άγγλου περιηγητή Holland.
Προσωπικά εγώ στην τοπονομολογία είμαι οπαδός της θέσης ότι ο τόπος και η φύση δίνει το όνομα και μετά ακολουθούν κυριώνυμα ή κάποιες πράξεις ανθρώπων ή ζώων. Ο Στάθης Ασημάκης αλλά και πολλοί Λελοβίτες στηρίζουν την άποψη πως το τοπωνύμιο προέρχεται από το Αλβανικό Λούλε + την σλαβική κατάληξη – οβο και σημαίνει λουλουδότοπος.
Εδώ, όμως, τίθεται ένα ερώτημα. Γιατί Ελληνόφωνες κάτοικοι να δώσουν ξένο όνομα; Κρατώ τις επιφυλάξεις μου. Το τοπωνύμιο Λέλοβα εμφανίζεται στις αρχαιότερες πηγές σαν Λέλοβο. Αν και η κατάληξη -όβο θα μας έστελνε σε πρώτη κίνηση να δούμε τα Σλαβικά τοπωνύμια, αλλά δεν έχει καμία σχέση. Άλλωστε το τοπωνύμιο φαίνεται να εμφανίζεται τον 17ο – 18ο αιώνα. Μια εποχή δηλαδή που έχουν πάψει να εμφανίζονται Σλαβικά τοπωνύμια στην Ήπειρο.
Μια από τις θεωρίες που έχω διαβάσει λέει ότι ο οικισμός ήταν χωρισμένος σε δυο σημεία και μπήκε έτσι η Ελληνική κατάληξη Λέλοβα. Σημασία έχει πως ο οικισμός προϋ- πήρχε ως τον 16ο αιώνα με την ονομασία σαν «Ροζυανά». Πέρα από Βενετικό αρχείο που κάνει αναφορά για την δράση του πειρατή Πέτρου Λάντζα που είχε εισβάλει στην Λάκκα προς το τέλος του 16ου αιώνα, αναφορά κάνει και ο Σεραφείμ Ξενόπουλος στο Ιστορικό Δοκίμιο και ίσως πρέπει να ξαναδούμε και λίγο το χρονικό των Τόκων.
Πάντως και οι Βενετοί και ο Σεραφείμ επιβεβαιώνονται από τα Οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα του 16ου αιώνα, όπου τα Ροζυανά ανήκουν στον νομό Άρτας, στον Δήμο Ρω- γών. Ο Σεραφείμ αναφέρει επίσης πως στο σημείο Ροζυανά βρίσκονταν στην εποχή του ερείπια οικισμάτων και άλλα καθώς και ερείπια πύργου, που θα ήτα λογικό για τον έλεγ- χο της περιοχής.
Τα χωριά της Μικρής Λάκκας από τον ύστε- ρο Μεσαίωνα, προφανώς έως τον 16ο αιώνα, ανήκαν στην περιφέρεια των Ρωγών. Το ίδιο και τα χωριά της κοιλάδα του Λούρου. Μάλλον το Νικολίτσι ήταν τα σύνορα με τα Ιωάννινα και δυτικά με την Ρινιάσα (σημερινά Ριζά Πρεβέζης πάνω από τη Λυγιά).
Τι ακριβώς συνέβη τον 17ο αιώνα δεν γνωρίζουμε ακόμη. Ήταν η Επανάσταση του Πούλιου Δράκου και Μαλάμου, που ανάγκασε τον κόσμο να εγκαταλείψει τις εστίες;
Οι πηγές προς το παρόν σιωπούν. Έφταιξε το νέο γαιοκτητικό καθεστώς των τσιφλικιών που ανάγκασε τους κατοίκους σε φυγή; Άγ-νωστο. Όταν ήρθαν νέοι κάτοικοι υπήρχαν ακόμη τα Ροζυανά; Ίσως να υπήρχαν κάποιοι ακόμα, γι’ αυτό και έμειναν και ορισμένα τοπωνύμια. Μια και η έρευνα δεν σταματά, ελπίζω στο μέλλον να έχουμε περισσότερα στοιχεία.
Πηγές κειμένου. Οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα 1514 – 1570. Στάθης Ασημάκης, Τα τοπωνύμια. Σεραφείμ Ξενόπουλος, Ιστορικό Δοκίμιον. Μουσείο Κέρκυρας, Η δράση του Πέτρου Λάντζα