Ο μνησιπήμων πόνος από τη Μικρασιατική καταστροφή, εκατό χρόνια μετά, δεν έχει καταλαγιάσει ακόμη. Καίει μέσα μας σαν εκείνη τη μεγάλη φωτιά που έκαψε την αιώνια Σμύρνη. Κι εκείνο το μεγάλο «γιατί» μας βαραίνει ακόμη. Ο Μ/Φ Σύλλογος «Ο Σκουφάς» τίμησε αυτή τη μνήμη με τον καλύτερο τρόπο, διοργανώνοντας με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων το Επιστημονικό Ιστορικό Συνέδριο για τα 100 χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Όταν έλεγα τα καλύτερα λόγια στον διευθυντή της εφημερίδας κ. Βασίλη Παππά για το Συνέδριο αυτό, μου πρότεινε να τα δημοσιεύσω. Του απάντησα πως πέρασαν αρκετές ημέρες και πως το άρθρο δεν θα είχε επικαιρότητα. Μόλις έκλεισα το τηλέφωνο κατάλαβα την αφέλειά μου, γιατί τα ιστορικά θέματα είναι πάντοτε παρόντα. Και το εξαιρετικό αυτό Συνέδριο συγκαταλέγεται εφεξής στη ζώσα και διαρκώς παρούσα Ιστορία.
Το Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε από τις 16 έως τις 18 Σεπτεμβρίου σε αίθουσα του Επιμελητηρίου και κορυφώθηκε με την παρουσία και ομιλία τού τέως Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλου, το παρακολούθησα ανελλιπώς. Ο Μικρασιατικός πόλεμος με τα πολλά αναπάντητα ακόμη ερωτηματικά του και η Μικρασιατική καταστροφή εξακολουθούν να με προβληματίζουν και να με συγκινούν. Το Συνέδριο, λοιπόν, το είδα ως ηθικό χρέος απέναντι στους ξεριζωμένους και ως ευθύνη απέναντι στην Ιστορία.
Θα επανέλθω σ’ αυτό, αφού πρώτα εκφράσω τις καλές μου εντυπώσεις για την οργάνωση του Συνεδρίου, για την ευγένεια των υπευθύνων, και για το επιστημονικό – αρχειακό υλικό με το οποίο ήταν τεκμηριωμένες όλες οι εισηγήσεις των μετεχόντων στις συνεδρίες. Αυτό το τελευταίο – υποστηρίζω σχεδόν με φανατισμό – πως έχει πολλή μεγάλη σημασία, γιατί αφενός μεν εδώ και αρκετές δεκαετίες το μάθημα της Ιστορίας, ιδιαιτέρως στα Λύκεια, έχει υποβαθμιστεί τα μάλα, αφετέρου καθημερινά καθίσταμαι μάρτυρας πολλών ιστορικών αυθαίρετων απόψεων από ανθρώπους που δεν έχουν παρακολουθήσει ποτέ και τίποτα, δεν «άνοιξαν» ποτέ τους βιβλίο, κι ωστόσο συμπεριφέρονται σα να ξέρουν τα πάντα. Είναι ένα επικίνδυνο ρεύμα αυτό στην οιηματική εποχή μας, που πολλοί συνάνθρωποί μας «κάτι πήρε τ’ αυτί τους», κάτι διάβασαν στο Διαδίκτυο και πιστεύουν πως ξέρουν τα πάντα σε βαθμό που δεν καταδέχονται να ακούσουν την άλλη άποψη.
Προφανώς και είναι ανέφικτο να μεταφέρει κανείς το περιεχόμενο ενός τριήμερου Συνεδρίου σε ένα άρθρο. Εξ άλλου, για τους ενδιαφερόμενους, πιστεύω, πως θα κυκλοφορή- σουν τα Πρακτικά, στα οποία θα βρει κανείς καινούρια δεδομένα της ιστορικής έρευνας για τις προαιώνιες εστίες στη Μικρασία, για το ιστορικό και πολιτισμικό θαύμα του Πόντου, για τη Μεγάλη Ιδέα αλλά και τον Εθνικό Διχασμό, για τους απηνείς διωγμούς, για την αναγκαιότητα ή όχι του Μικρασιατικού πολέμου, για τις εγκληματικές επιλογές των αντιβενιζελικών και για τα αίτια της Καταστροφής, για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον πετρελαιοβόρο καπιταλισμό, για τις δικές μας ευθύνες αλλά και για το διπλό παιχνίδι των Συμμάχων μας.
Η ιστορική αλήθεια είναι δύσκολη. Και θα ήθελα με αφορμή αυτό το Συνέδριο να προτείνω ένα βιβλίο του ακαδημαικού Κωνσταντίνου Σβολόπουλου με τίτλο «Η Απόφαση για την επέκταση της Ελληνικής Κυριαρχίας στη Μικρά Ασία» (Εκδόσεις Ίκαρος, 2012). Το βιβλίο που εμπεριέχει πολλά ερωτήματα και αμφισημίες χαρακτηρίζεται από την τόλμη άσκησης κριτικής και στον ευφυέστατο πολιτικό Ελευθέριο Βενιζέλο, είναι δε προσεκτικά γραμμένο με αναφορές σε πλούσια βιβλιογραφία σε μια προσπάθεια να προσεγγίσει με διορατικότητα τα αιχμηρά σημεία αυτής της τρα- γωδίας, που αρκετές δεκαετίες μετά βρήκε την επανάληψή της στη μαρτυρική Κύπρο.
Επαναλαμβάνω λοιπόν, πως 100 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Μ/Φ Σύλλογος «Ο Σκουφάς» και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, μας έφεραν ενώπιον της Ιστορίας με μια συναίσθηση ευθύνης απέναντι στο δράμα, στις πληγές, στις χαμένες Πατρίδες, στην οδύσσεια των ξεριζωμένων και στην αναγκαιότητα του σήμερα, όπου η Ιστορία θέτει για άλλη μια φορά επικίνδυνα δυσοίωνες προκλήσεις. Αυτά τα μαύρα σύννεφα που ολοένα πυκνώνουν έδωσαν μια ιδιαίτερη βαρύτητα στο Συνέδριο, και για τρεις ημέρες βιώσαμε ο καθένας με το δικό του τρόπο αυτά που ποιητικά και φιλοσοφημένα περιγράφει ο συγγραφέας Ηλίας Βενέζης, όταν ο Ελληνικός Στρατός αποβιβαζό- ταν στη Σμύρνη στις 2/15 Μαίου 1919:
«Μια από τις συγκλονιστικότερες σελίδες της νεώτερης ιστορίας μας άρχισε. Έχει την οικονομία αρχαίου δράματος, την αμείλικτη αναγκαιότητά του, την κορύφωση του πάθους και της λάμψεως, την πυκνότητα της δράσεως. Και στο βάθος το πεπρωμένο που ελλοχεύει».
