Του Μιχάλη Κατσιμπόκη

Εισαγωγή. Υπάρχει ένα Ελληνικό ρητό που νομίζω ότι ταιριάζει στην Άρτα μας περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη πόλη της χώρας μας. Το ρητό αυτό λέει: «Τί θα γίνουμε αν δε βρέξει, και αν θα βρέξει πού θα πάμε;». Γιατί ενώ θέλουμε τις βροχές για τον πρωτογενή τομέα, από την άλλη δεν έχουμε καταφέρει να αισθανόμαστε την παραμικρή ασφάλεια, μετά από 40 ολόκληρα χρόνια που πρωτο-λειτούργησε το φράγμα Πουρνάρι Ι.

Είναι προφανές ότι κανείς δεν μπορεί να ελέγξει το πότε και το πόσο θα βρέξει και κανείς δεν μπορεί να τα βάλει με τη Φύση. Ωστόσο, η τεχνολογική εξέλιξη των τελευταίων 40 ετών μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε ένα επαυξημένο έλεγχο στις πλημμυρικές παροχές του ποταμού Αράχθου. Οι πλημμύρες είναι αναπόφευκτες μεν, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα αφήσουμε τελείως στην τύχη το αν θα πλημμυρίζουμε κάθε χρόνο ή χρόνο παρά χρόνο, ή μια φορά στα 10 χρόνια, όπως συμβαίνει στις μέρες μας, χωρίς καμία δική μας παρέμβαση. Όλοι θυμόμαστε την πλημμύρα του 2005, όλοι είδαμε και ζήσαμε την ακόμα χειρότερη πλημμύρα του 2015 και επειδή το 2025 έχει πλησιάσει επικίνδυνα, πολλοί από εμάς δεν αισθανό- μαστε καλά.
Το παραπάνω θέμα έρχεται να διευθετήσει η μελέτη με τίτλο «Αντιπλημμυρική προστασία Άρτας, καθώς και της ευρύτερης περιοχής που διέρχεται ο Άραχθος ποταμός, μέχρι τον Αμβρακικό κόλπο», για τις περιβαλλοντικές της επιπτώσεις, της οποίας ορίστηκε συζήτηση – γνωμοδότηση στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αρταίων, που πραγματοποιήθηκε προχθές Δευτέρα 29 Αυγούστου 2022. Πριν μιλήσουμε για τη μελέτη πρέπει να αναφερθεί ότι ο χαρακτηρισμός του φράγματος είναι τριπλός: Ενεργειακό – Αρδευτικό – Αντιπλημμυρικό.
Τι προβλέπει η μελέτη
Εξετάζοντας, λοιπόν, την Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) της αντιπλημμυρικής προστασίας της Άρτας, πρώτα απ’ όλα πρέπει να εξηγήσουμε το εξής: Για ποια πλημμυρική παροχή θα προστατευτούμε. Για να μην μπλέξουμε με πολλά νούμερα και πώς αυτά προκύπτουν, ο μελετητής καταλήγει ότι αρκεί να προστατευτούμε για μία παροχή 3.400 κυβικών ανά δευτερόλεπτο, για πολλούς λόγους με κυριότερο ότι καλύπτει την μέγιστη συνολική παροχή εκροής που δίνει η ΔΕΗ για περίοδο επαναφοράς Τ=100 έτη, σύμφωνα με τα αναθεωρημένα στοιχεία.
Η μελέτη προκρίνει μία λύση συγκεράζοντας δύο επιμέρους εναλλακτικές λύσεις. Αρχικά δέχεται ότι από το Ιστορικό Γεφύρι μας, μπορούν να διέλθουν περίπου 2.000 κυβικά ανά δευτερόλεπτο, χωρίς να το γκρεμίσουν. Έτσι, απομένουν να διαχειριστούμε (3.400 – 2.000) = 1.400 κυβικά ανά δευτερόλεπτο. Αυτά τα 1.400 κυβικά ανά δευτερόλεπτο τα χωρίζει στη μέση και τα μοιράζει σε δύο έργα εκτροπής:
Πρώτον, 700 κυβικά ανά δευτερόλεπτο θα διοχετευτούν μέσω υπόγειας σήραγγας, η οποία θα ξεκινά αμέσως μετά τη γέφυρα της Ιονίας οδού στον Άραχθο, αριστερά όπως ρέει το ποτάμι. Η σήραγγα ξεκινά ανοιχτή για περίπου 600 μέτρα και γίνεται υπόγεια για να περάσει κάτω από τον νότιο κυκλικό κόμβο εισόδου της Άρτας, όπου εισέρχεται στην πόλη μας η παλιά εθνική οδός από Αντίρριο. Θα περάσει ακριβώς δίπλα από το Κολυμβητήριο και θα τρυπήσει τον λόφο Περάνθης, περνώντας κάτω από την Άρτα και θα εκβάλει πάλι στον ποταμό Άραχθο, στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, δίπλα στη Μονάδα Επεξεργασίας Λυμάτων της πόλη μας. Η εν λόγω σήραγγα θα είναι «πεταλοειδούς» μορφής, με πλάτος 12 μέτρα και ύψος ημικυκλικού θόλου 11 μέτρα.
Δεύτερον, τα υπόλοιπα 700 κυβικά ανά δευτερόλεπτο θα διοχετευτούν σε ανοιχτή διώρυγα εκτροπής, η οποία θα ξεκινά λίγο μετά το Ιμαρέτ, δεξιά όπως ρέει το ποτάμι. Κόβει την οδό Άρτας-Φραστών (ή αλλιώς Άρτα-Χανόπουλο), μετά κόβει την παλιά εθνική οδό Αντιρρίου – Ιωαννίνων, στρίβει αριστερά, κόβει την οδό Άρτας – Κορωνησίας και τέλος κόβει την οδό Άρτα – Νεοχώρι. Σε όλες αυτές τις τομές κατασκευάζονται γέφυρες που συνενώνουν τις οδούς. Η ανοιχτή διώρυγα εκτροπής, εκβάλει επίσης στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, απέναντι από την εκβολή της κλειστής σήραγγας. Η εν λόγω ανοιχτή διώρυγα εκτροπής θα έχει τραπεζοειδή διατομή, με πλάτος περίπου 70 μέτρα και βάθος περίπου 5 μέτρα.
Εκτός των δύο έργων εκτροπής, σε όλο το μήκος του ποταμού από το Πουρνάρι ΙΙ μέχρι και τον Αμβρακικό κόλπο, εξετάζονται κατά τόπους βελτιώσεις των αναχωμάτων της ευρείας κοίτης.
Παρατηρήσεις
Σχετικά με τη μελέτη θα αναφερθώ σε δύο ειδών παρατηρήσεις. Παρατηρήσεις μικρής σημασίας που αφορούν κάποιες παραδοχές και υπολογισμούς, τις οποίες καλούμε να επανεξετάσουν οι μελετητές, αλλά και παρατηρήσεις μεγάλης σημασίας που αφορούν την λειτουργία και αξία του όλου έργου.
Α. Παρατηρήσεις μικρής σημασίας: Α.1. Απολογιστικά, αναθεώρηση, απαλλοτριώσεις: Σε ένα έργο που απαιτούνται απαλλοτριώσεις 464 στρεμμάτων και θίγονται συνολικά 800 στρέμματα καλλιεργούμενων εκτάσεων, 22 κτίσματα και κατοικίες και 33 στρέμματα παρόχθιας βλάστησης, τα ποσά που προβλέπονται για απολογιστικά, αναθεώρηση και απαλ- λοτριώσεις, μάλλον είναι μικρά. Γιατί στην πορεία του έργου θα βρεθεί σωρεία δικτύων (δημοσίων και ιδιωτικών), τα οποία θα πρέπει να αποκατασταθούν. Ο σημερινός πληθωρισμός βρίσκεται κοντά στο 10% και στις απαλλοτριώσεις πρέπει να συνυπολογίσουμε το κόστος επικειμένων αλλά και το κόστος των επιτάξεων μέχρι να τελεσιδικήσει η απαλλοτρίωση.
Α.2. Η απόσταση μεταξύ της αρχής της υπόγειας σήραγγας στην αριστερή πλευρά του ποταμού και της ανοιχτής διώρυγας στην δεξιά πλευρά του ποταμού, είναι 3,5 χιλιόμετρα. Σ’ αυτά τα 3,5 χιλιόμετρα, στην περίπτωση της πλημμύρας των 3.400 κυβικών το δευτερόλεπτο, προβλέπεται να ρέουν τα 2.700 κυβικά το δευτερόλεπτο.
Ας θυμηθούμε όλοι τι είχε συμβεί στην περιοχή αυτή το 2015 με την παροχή μόλις 1.700 κυβικών το δευτερόλεπτο. Και τώρα ζητείται να περάσει 60% μεγαλύτερη παροχή νερού.
Α.3. Φαίνεται πολύ αόριστη η αναφορά ότι 3,1 εκατομμύρια κυβικά υλικών εκσκαφής θα διατεθούν σε λατομεία και αγροτικές εκτάσεις πλησίον των έργων. Τι θα γίνει εάν δεν υπάρχουν τα αναγκαία λατομεία και οι αγροτικές εκτάσεις που θα απορροφήσουν όλη την ποσότητα, αλλά μέρος αυτής, πχ 1 εκατομμύριο κυβικά. Τι θα απογίνουν τα υπόλοιπα 2,1 εκατομμύρια κυβικά;
Β. Παρατηρήσεις μεγάλης σημασίας: Β.1. Δυστυχώς, ο τρόπος που λειτουργούν σήμερα τα θυροφράγματα ακυρώνει την αντιπλημμυρική μελέτη που έχουμε στα χέρια μας. Πρέπει να υποδειχτεί ένας τρόπος, με τον οποίο να εξασφαλίζονται οι προϋποθέσεις, ώστε να λειτουργήσει η μελέτη που κρατάμε στα χέρια μας.
Αυτό συμβαίνει διότι η βροχή είναι ένα δυναμικό φαινόμενο και ο σημερινός τρόπος λειτουργίας του φράγματος δεν το λαμβάνει αυτό υπόψη. Δηλαδή, με τον σημερινό τρόπο λειτουργίας δεν χρειάζεται να έχουμε βροχή (Τ=100) 100ετίας για να παρατηρηθεί πρόβλημα. Αρκεί να βρέχει απαλά σ’ όλη την λεκάνη του Αράχθου και το φράγμα να κρατά το εισερχόμενο νερό ανεβάζοντας την στάθμη του ταμιευτήρα, όπως λέει σήμερα ο κανονισμός λειτουργίας του.
Ξαφνικά εκεί που έχουμε φτάσει στα +118 μέτρα, αλλάζει ο καιρός και έχουμε εισροές πάνω από 2.000 κυβικά ανά δευτερόλεπτο, όπως το 2015. Φανταστείτε ότι δεν χρειάζεται καν να βρέχει στην Άρτα. Αρκεί να βρέχει στο υπόλοιπο τμήμα της λεκάνης εισροής του Αράχθου. Τότε ακόμα και με βροχή 50ετίας η στάθμη θα ξεπεράσει πολύ γρήγορα τα 120 μέτρα, όσο θα συνεδριάζει η Πολιτική Προστασία για να πάρει αποφάσεις. Εκείνη τη στιγμή, για λόγους ασφαλείας του φράγματος, η μόνη λύση θα είναι να ανοίξουν τα θυροφράγματα. Μα εάν ανοίξουν εκείνη τη στιγμή τότε το φράγμα πρέπει να αποφορτιστεί με 3.800 κυβικά ανά δευτερόλεπτο. Δηλαδή παροχή μεγαλύτερη από τα 3.400 κυβικά ανά δευτερό- λεπτο, που έχει δεχθεί ο μελετητής ως πλημμυρική παροχή για τα έργα. Και άρα τα έργα δεν θα μας προστατέψουν.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι ελάχιστες στάθμες ακόμα και εάν τηρούνται δεν βοηθούν καθόλου στην αντιπλημμυρική προστασία εάν δεν αλλάξει ο τρόπος λειτουργίας των θυροφραγμάτων όπως αναλύσαμε παραπάνω. Γιατί αν κάθε φορά περιμένουμε να φτάσουμε στο υψόμετρο +120 μέτρα για να ανοίξουν τα θυροφράγματα, κάθε φορά θα έχουμε παροχές 3.800 κυβικά ανά δευτερόλεπτο. Η πρόταση του ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας), μπορεί άνετα να δεχτεί υψηλότερες στάθμες, γιατί από τη φύση της, ανοίγει τα θυροφράγματα νωρίτερα και δεν περιμένει το νερό να φτάσει στα 120 μέτρα.
Β.2. Το ΤΕΕ/Τμήμα Ηπείρου αναγνωρίζοντας την σπουδαιότητα του πλημμυρικού προβλήματος της περιοχής της Άρτας, προχώρησε στην εξέταση του φαινομένου στις 9 Ιουλίου 2014, με το υπ’ αριθμόν πρωτόκολλο 992 έγγραφό του, συστήνοντας επιτροπή εργασίας με θέμα την Αντιπλημμυρική Προστασία της Άρτας.
Η τελική πρόταση του ΤΕΕ/ΤΗ εκπονήθηκε από το επιστημονικό προσωπικό που απαρτίζονταν από τους: Αλέξανδρο Λάμπρου, πολιτικό μηχανικό, αντιπρόεδρο ΤΕΕ/ΤΗ, Σεραφείμ Τσιπέλη, μεταλλειολόγο μηχανικό, προϊστάμενο Διεύθυνσης Υδάτων Ηπείρου, Μιχάλη Κατσιμπόκη, μηχανολόγο μηχανικό, μέλος αντιπ- ροσωπείας ΤΕΕ/ΤΗ.
Πρόταση ΤΕΕ/ΤΗ
Στην πρόταση του ΤΕΕ/ΤΗ, φαίνεται αναλυτικά ότι με την λειτουργία των θυροφραγμάτων μπορούμε να διαχειριστούμε πλημμυρικές παροχές εισόδου 4.570 κυβικών ανά δευτερόλεπτο με την έξοδο μόλις από 1.500 κυβικά ανά δευτερόλεπτο έως 2.000 κυβικά ανά δευτερόλεπτο.
Αν σ’ αυτά προσθέσουμε και τα 1.400 κυβικά ανά δευτερόλεπτο που θα μπορούν να διαχειριστούν τα αντιπλημμυρικά έργα που συζητάμε, τότε συνολικά φαίνεται ότι με τον χει- ρισμό θυροφραγμάτων και με τα αντιπλημμυρικά έργα μαζί, θα μπορούμε να διαχειρισ- τούμε πλημμυρικές εισροές της τάξης των 5.970 κυβικών ανά δευτερόλεπτο.
Β.3. Τέλος, υπάρχει και ένα ηθικό ζήτημα με τη ΔΕΗ. Το φράγμα χτίστηκε με τα χρήματα και τον ιδρώτα των Ελλήνων πολιτών-φορολογούμενων. Και σήμερα από αυτό κινδυνεύουν Έλληνες πολίτες – φορολογούμενοι και οι περιουσίες τους. Η ΔΕΗ πήρε το φράγμα ως περιουσία της τζάμπα από τον Ελληνικό λαό, ως κρατική εταιρεία. Σήμερα, όμως, είναι ιδιωτική εταιρεία. Και όλα αυτά τα έργα που συζητάμε σήμερα θα τα πληρώσουν πάλι Έλληνες πολίτες – φορολογούμενοι. Η ΔΕΗ τί θα κάνει από την πλευρά της; Τί θα πληρώσει από την πλευρά της για την περιουσία που της δώσαμε και για τον κίνδυνο που έχουμε πάνω από τα κεφάλια μας; Τίποτα;
Το ελάχιστο που ζητάμε να πράξει η ΔΕΗ είναι να εφαρμόσει: Το Εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας του Υδατικού Διαμερίσματος Ηπείρου (ΦΕΚ 2684 Β’/ 06-07- 2018). Τη νέα Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) (ΑΔΑ: 7ΙΦΔ4653Π8-2ΒΜ) και τον Κανονισμό Ασφαλείας Φραγμά- των (ΦΕΚ 4420 Β’/30.12.16), σύμφωνα με τα οποία πρέπει να εκπονηθεί ΑΜΕΣΑ η μελέτη λειτουργίας των θυροφραγμάτων του φράγματος Πουρνάρι Ι, ώστε αφενός να εκπληρώνεται η ο αντιπλημμυρικός ρόλος του φράγμα- τος και αφετέρου να μπορεί να λειτουργήσει η Μελέτη Αντιπλημμυρικής Προστασίας που έχουμε στα χέρια μας.
Σε διαφορετική περίπτωση θα παραμείνουμε και για τα επόμενα 40 χρόνια στο «Τί θα γίνουμε αν δεν βρέξει και αν θα βρέξει πού θα πάμε;».
* Ο Μιχάλης Κατσιμπόκης είναι
μηχανολόγος μηχανικός, μέλος της Ομάδας Εργασίας του ΤΕΕ/ΤΗ για την
Αντιπλημμυρική Προστασία Άρτας