Αμφιβολίες το μυαλό μου βασανίζουνε πολλές, αμφιβολίες τρελές.
Όταν κάπου εκεί στα 19 μου η Σούλα μου είπε να χωρίσουμε γιατί χρειαζόταν περισσότερο χώρο, εγώ απλά βγήκα από το δωμάτιο που βρισκόμασταν. Νόμισα ότι της έδωσα τον χώρο που χρειαζόταν και η Σούλα νόμισε ότι κατάλαβα γιατί με χώριζε. Λάθος. Μέγα λάθος.
Επειδή «το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού», έπρεπε επειγόντως να καταλάβω ποιόν χώρο εννοούσε η Σούλα. Ψάχνοντας, λοιπόν, κατάλαβα ότι κάθε άτομο έχει την ανάγκη να κατέχει το δικό του νοητό κουβούκλιο γύρω από την φυσική του ύπαρξη και να μπορεί να απομονώνεται κατά βούληση. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από αυτή την προσωπική του φυσαλίδα που στην ουσία είναι η ελευθερία που απαιτεί κανείς για τον εαυτό του. Οι επιθυμίες και οι φόβοι, αλλά κυρίως η καλλιέργεια τού ποιοι είμαστε συντελείται μέσα σ’ αυτή την ατομική μας φυσαλίδα.
Η ανάγκη του να καθίσει κανείς μόνος του με τον εαυτό του είτε σε περισυλλογή είτε μηρυκάζοντας κάποιο πρόβλημα είτε χαλαρώνοντας, μπορεί να είναι εξίσου έντονη με την ανάγκη να ρίξει μια γροθιά στο μαξιλάρι του ή να φωνάξει την ώρα που κάνει ντους και δεν τον ακούει κανείς ή να βάλει τα κλάματα μακριά από αδιάκριτα βλέμματα. Ο ζωτικός χώρος σαν έννοια, λοιπόν, έχει λόγο ύπαρξης στο σπίτι, την δουλειά, τις σπουδές και την συναισθηματική μας ζωή.
Η έννοια αυτή του ζωτικού χώρου δεν έχει εφαρμογή μόνο στον καθένα από εμάς, αλλά αξιοποιείται και από τα έθνη – κράτη με μια βασική ειδοποιό διαφορά. Ο ζωτικός χώρος υπονοεί ή απλά εννοεί χωρικό επεκτατισμό. Μάλιστα, από τους πρώτους ιστορικά που υλοποίησαν στρατηγικές χωρικού επεκτατισμού είμαστε εμείς οι Έλληνες με τον πρώτο και δεύτερο Ελληνικό αποικισμό.
Ως πρώτος ελληνικός αποικισμός αναφέρεται το αποτέλεσμα των πληθυσμιακών μεταναστεύσεων και των ανακατατάξεων που συνέβησαν στον Ελλαδικό χώρο από τα μέσα του 11ου έως τα τέλη του 9ου αιώνα πΧ.
Δεύτερος Ελληνικός αποικισμός ονομάστηκε η οργανωμένη αποικιακή εξάπλωση των αρχαίων Ελλήνων στον χώρο της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου κατά την περίοδο του 8ου, του 7ου και του 6ου αιώνα πΧ. Ο αποικισμός αυτός διέφερε από τον πρώτο γιατί αποτέλεσε οργανωμένη επιχείρηση από την μητρόπολη σε αντίθεση με την απλή μετακίνηση φυλών που συντελέστηκε κατά τον πρώτο αποικισμό. Άμεσο αποτέλεσμα της διεκδίκησης ζωτικού χώρου εκείνη την εποχή ήταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος.
Η επέκταση κρατών και τα όνειρα ηγεμόνων συνεχίστηκαν κατά τον σχηματισμό και την κατάρρευση όλων των αυτοκρατοριών. Όμως, ως αποικιοκρατία αναφέρεται η εποχή από το 15ο αιώνα και ιδιαίτερα μετά την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο το 1492 έως τον 20ο αιώνα. Κατά το διάστημα αυτό, οι κύριες ευρωπαϊκές δυνάμεις δημιούργησαν εκτεταμένα δίκτυα αποικιών σ’ όλες τις υπόλοιπες ηπείρους του πλανήτη. Ο καθένας με τη σειρά του, Ισπανοί, Πορτογάλοι, Ολλανδοί, Άγγλοι, Γάλλοι, δημιούργησαν και διατήρησαν δίκτυα αποικιών σε περιοχές όπου παραδοσιακά δεν κατοικούνται από πληθυσμούς της μητροπολιτικής αρχής που τις δημιουργεί.
Η μητρόπολη είναι και αυτή που ασκεί άμεσα κυριαρχικά δικαιώματα στις αποικίες και καθορίζει την κοινωνική δομή, την διακυβέρνηση και τις οικονομικές λειτουργίες. Βασικότερο όλων είναι η εκμετάλλευση των πόρων των αποικιών. Χωρίς την εκμετάλλευση αυτών των πόρων δεν θα είχε καταρχήν νόημα και η ίδια η έννοια της αποικίας.
Στην αρχή του 20ου αιώνα, χαρακτηριστικότερη όλων είναι ίσως η περίπτωση διεκδίκησης ζωτικού χώρου μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Γερμανίας, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914 – 1918). Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η έννοια της αποικίας απέκτησε κακή χροιά, οι αντι-αποικιοκρατικοί αγώνες είχαν ξεκινήσει εδώ και χρόνια και κάτι άλλο έπρεπε να «εφευρεθεί» στην θέση της. Στο κάτω – κάτω, είχαν τελειώσει στον πλανήτη γη οι απολίτιστοι ιθαγενείς και είχε έρθει η ώρα να αντικατασταθούν από τους κατώτερους λαούς και φυλές.
Ήταν Νοέμβριος του 1937 όταν ο Χίτλερ πραγματοποίησε μυστική συνάντηση με κορυφαία στελέχη του Ναζιστικού καθεστώτος, αναπτύσσοντάς τους τα σχέδιά του για την απόκτηση του «ζωτικού χώρου» (Lebensraum). Με την έννοια του «ζωτικού χώρου», ο Χίτλερ επισήμανε την ικανή και αναγκαία προϋπόθεση για επιβίωση της Γερμανίας, την επέκταση των συνόρων της, προκειμένου να μπορούν να ζουν ανεκτά οι Γερμανοί.
Η αναθεώρηση των ταπεινωτικών όρων για την Γερμανία όπως επιβλήθηκαν στην Συμφωνία με τους νικητές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η διπλωματική – πολιτική – νομική συνιστώσα. Εμπνευστής του Ναζιστικού «Ζωτικού Χώρου», ήταν ο καθηγητής Φρίντριχ Ράτζελ, ο οποίος υποστήριξε την οργανική θεωρία ανάπτυξης του κράτους το οποίο, για να τραφεί, επιβάλλεται να προσαρτήσει νέες περιοχές. Στη συνέχεια την σκυτάλη πήρε ο Καρλ Χαουσχόφερ, ενώ τελικός δίαυλος προς τον Χίτλερ ήταν ο μαθητής του Χαουσχόφερ και εκ των αρχιτεκτόνων του Ολοκαυτώματος Ρούντολφ Ες. Το που οδήγησαν όλα αυτά το γνωρίζουμε όλοι.
Δυστυχώς, όμως, η ιστορία του ζωτικού χώρου δεν σταματά εδώ. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι νικητές Ρώσοι και Αμερικάνοι διαμορφώνουν επεκτατικές στρατιωτικές συμμαχίες (ΝΑΤΟ και Σύμφωνο Βαρσοβίας), για να κατοχυρώσουν τον δικό τους πλέον ζωτικό χώρο. Σ’ αυτές τις συμμαχίες εύκολα μπαίνεις αλλά πολύ δύσκολα βγαίνεις ή καθόλου. Τρανταχτό παράδειγμα υπεράσπισης ζωτικού χώρου τις δεκαετίες ’50 και ’60 ήταν η Κουβανική Επανάσταση του Φιντέλ Κάστρο (1952 – 1959), η αποτυχημένη εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων το 1961 και η τελική σύγκρουση με τα γεγονότα της Κρίσης των πυραύλων της Κούβας του 1962, που παρ’ ολίγο να οδηγήσουν στον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που θα ήταν και ο 1ος Πυρηνικός Πόλεμος.
Σε συνέντευξή του, ο Νόαμ Τσόμσκι λέει, μεταξύ άλλων, πως με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ (1991), έγιναν ευρύτατες συνομιλίες μεταξύ Ρωσίας, ΗΠΑ και Γερμανίας (με κεντρικό ζήτημα την Γερμανική ενοποίηση). Δύο οράματα ήταν παρόντα. Ο Σοβιετικός ηγέτης Μιχαήλ Γκορμπατσώφ πρότεινε ένα Ευρασιατικό σύστημα ασφαλείας από την Λισαβώνα έως το Βλαδιβοστόκ, χωρίς κανένα στρατιωτικό μπλοκ. Οι ΗΠΑ το απέρριψαν: Το ΝΑΤΟ παραμένει, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας να εξαφανιστεί. Για προφανείς λόγους η ενοποίηση των Γερμανιών μέσα σε μια εχθρική στρατιωτική συμμαχία δεν είναι καθόλου μικρό πρόβλημα για την Ρωσία. Παρόλα αυτά, ο Γκορμπατσώφ το αποδέχθηκε με ένα quid pro quo: Καμία επέκταση του ΝΑΤΟ ανατολικά. Ο πρόεδρος Τζωρτζ Μπους (ο πρεσβύτερος) και ο υπουργός Εξωτερικών Τζέημς Μπέηκερ, συμφώνησαν.
Κατόπιν, ο Νόαμ Τσόμσκι αναφέρεται στην καταπάτηση της συμφωνίας από τον Μπιλ Κλίντον που δέχθηκε στο ΝΑΤΟ την Πολωνία, την Ουγγαρία και την Τσεχία, για να ακολουθήσει ο υιός Μπους που δέχθηκε στην Βορειατλαντική Συμμαχία όλες τις Βαλτικές χώρες και προσκάλεσε την Ουκρανία να μπει στο ΝΑΤΟ το 2008, «απειλώντας άμεσα την αρκούδα» (poking the bear in the eye).
«Πέρα από τις βαθιές ιστορικές σχέσεις και το μεγάλο ποσοστό Ρωσικού πληθυσμού, η Ουκρανία είναι η γεωστρατηγική καρδιά της Ρωσίας. Η Γερμανία και η Γαλλία είχαν βάλει βέτο στην άσκεφτη πρόσκληση του Μπους, αλλά αυτή έμεινε ακόμα στο τραπέζι. Κανένας Ρώσος ηγέτης δεν θα αποδεχθεί την είσοδο της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, σίγουρα δεν θα το έκανε ο Γκορμπατσώφ και το είχε ξεκαθαρίσει από τότε».
Σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, ο καθένας διεκδικεί τον δικό του ζωτικό χώρο. Προφανώς, οι ισχυροί το πράττουν πιο εύκολα και πιο άκομψα. Και σε όποιον δεν «καταλαβαίνει», το επιβάλλουν. Σε μια τέτοια πραγματικότητα είναι προφανές ότι φταίνε όλες οι πλευρές. Μπορεί όχι ίσα. Αλλά φταίνε όλες. Και δυστυχώς η μελέτη της ιστορίας δεν αφήνει καμία Αμφιβολία ότι όπου υπήρξε διεκδίκηση ή υπεράσπιση ενός ζωτικού χώρου από δύο ή περισσότερους ανταγωνιστές, το αποτέλεσμα ήταν ένα και το αυτό. Σύγκρουση. Χωρίς Αμφιβολίες πολλές, χωρίς Αμφιβολίες τρελές. Πότε θα διδαχτούμε επιτέλους;
Αθώος λόγω αμφιβολιών
