Αμφιβολίες το μυαλό μου βασανίζουνε πολλές, αμφιβολίες τρελές.

Κάπου εκεί, στην περίφημη δεκαετία του ’80, που δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα στην Ελληνική τηλεόραση τα reality shows, ήμουν φανατικός θεατής της σειράς «Μια φορά κι έναν καιρό… ήταν ο άνθρωπος».
Στη σειρά αυτή κινουμένων σχεδίων, πρωταγωνιστούσαν σταθερά έξι βασικοί χαρακτήρες, με πρώτον απ’ όλους τον σοφό μαέστρο με την άσπρη μακριά γενειάδα, ξεκινώντας από τη δημιουργία της Γης και στα υπόλοιπα επεισόδια καταγραφόταν η πορεία της ανθρωπότητας και οι δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι από τότε που πρωτοεμφανίστηκαν στον πλανήτη μας μέχρι και τον 20ο αιώνα.
Στα πρώτα επεισόδια περιγράφεται η εξέλιξη των πρώτων ανθρώπων που ζούσαν ως τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί. Σχημάτιζαν μικρές νομαδικές ομάδες, που αποτελούσαν τις απλούστερες μορφές κοινωνίας. Η ανάπτυξη της γεωργίας οδήγησε στη Νεολιθική επανάσταση, όπου οι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν για πρώτη φορά σε μόνιμους οικισμούς, εξημέρωσαν τα ζώα και αξιοποίησαν την χρήση μεταλλικών εργαλείων. Η γεωργία βοήθησε στην ανάπτυξη του εμπορίου και της συνεργασίας και συνέβαλε στη δημιουργία των πρώτων πολύπλοκων κοινωνιών, στις οποίες μπορούσαν πλέον να επιβιώσουν και ευάλωτα άτομα.
Μια κοινωνία επιτρέπει στα μέλη της να επιτύχουν ανάγκες ή επιθυμίες που δεν θα μπορούσαν να εκπληρώσουν μόνα τους. Το κοινωνικό γεγονός μπορεί να προσδιοριστεί, να γίνει κατανοητό, ή να διευκρινιστεί μέσα σε μια περίσταση όπου ορισμένοι πόροι, στόχοι, απαιτήσεις ή αποτελέσματα, χρειάζονται αλλά δεν μπορούν να επιτευχθούν, να αποκτηθούν ή να εκπληρωθούν κατά τρόπο μεμονωμένο αλλά, αντίθετα, μπορούν να αποκτηθούν μόνο κατά τρόπο συλλογικό.
Χρειάστηκε να περάσουν χιλιάδες χρόνια και να φτάσουμε στο δεύτερο μισό του 19ουαιώνα για να γεννηθεί η έννοια της κοινωνικής προστασίας και κυρίως της κοινωνικής ασφάλισης. Λίγο αργότερα, κατά την διάρκεια του 2ουΠαγκοσμίου Πολέμου, το όραμα «κοινωνική ασφάλιση για όλους» (Χάρτης του Ατλαντικού 1941) χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο έμπνευσης για ένα καλύτερο μεταπολεμικό κόσμο. Η ιδέα αυτή ενσωματώθηκε στην περίφημη έκθεση Beveridge (Μεγάλη Βρετανία 1942), στην Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας της Διεθνούς Διάσκεψης Εργασίας (1944) και τελικά στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, η οποία έγινε ομόφωνα δεκτή από τα Ηνωμένα Έθνη (1948) και με την οποία διακηρύσσεται ότι κάθε άνθρωπος ως μέλος της κοινωνίας, έχει το δικαίωμα για κοινωνική ασφάλιση (Άρθρο 22).
Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Σε διανεμητικά και κεφαλαιοποιητικά. Το διανεμητικό σύστημα είναι το ισχύον ασφαλιστικό σύστημα στην Ελλάδα. Στο κοινωνικο-οικονομικό μας σύστημα θεωρείται θεμελιώδης παράγοντας για την κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή των γενεών. Η βασική αρχή της λειτουργίας του είναι η εξής: Οι εργαζόμενοι πληρώνουν εισφορές, αλλά οι εισφορές αυτές την ίδια χρονιά χρησιμοποιούνται για να ικανοποιηθούν τα θεσπισμένα δικαιώματα των συνταξιούχων, δηλαδή να πληρωθούν οι συντάξεις τους.
Η πληρωμή των εισφορών από τους εργαζόμενους μπορεί να μη χρηματοδοτεί την δική τους σύνταξη, δημιουργεί όμως μια «προσδοκία» και στηρίζεται σ’ έναν «άτυπο κανόνα», ότι στο μέλλον και αυτοί θα λάβουν από την επόμενη γενεά τα «ίδια οφέλη» που εξασφάλισαν στο παρελθόν στους τότε συνταξιούχους. Αυτή η «προσδοκία» για την διατήρηση του «άτυπου κανόνα», ότι δηλαδή οι σημερινοί εργαζόμενοι πληρώνουν τις συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων και οι αυριανοί συνταξιούχοι θα συντηρούνται από τους μελλοντικούς εργαζόμενους, εντάσσεται στις κοινωνικές αξίες της συντεταγμένης πολιτείας ως «αλληλεγγύη των γενεών».
Στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα, οι εισφορές αποτελούν αποταμίευση του ασφαλισμένου που δεν χρησιμοποιείται για να χρηματοδοτήσει τις συντάξεις άλλων, παρά μόνο την δική του. Οι εισφορές των ασφαλισμένων τηρούνται σε «ατομικές μερίδες ασφάλισης». Το σύνολο των ποσών των ατομικών μερίδων ανατίθεται για επένδυση σε εξειδικευμένους διαχειριστές (Επενδυτικούς Οργανισμούς ή άλλους ειδικούς φορείς), οι οποίοι τα επενδύουν σε διάφορα κεφαλαιουχικά προϊόντα (ακίνητα, μετοχές, ομόλογα κλπ). Τα κεφάλαια αυτά αυξάνονται κάθε χρόνο με τις ετήσιες εισφορές του ασφαλισμένου και τις αποδόσεις τους, συσσωρεύονται και δημιουργούν το συνολικό κεφάλαιο κάθε ασφαλισμένου.
Τα δύο συστήματα έχουν διαφορές, έχουν ομοιότητες πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα και σε κάθε χώρα ταιριάζει είτε το ένα, είτε το άλλο, είτε ένας μεικτός συνδυασμός με διαφορετικά ποσοστά συμμετοχής του κάθε συστήματος, ανάλογα με τις εκάστοτε ειδικές συνθήκες.
Και τα δύο συστήματα αντιμετωπίζουν δυ-σκολίες υπό διαφορετικές συνθήκες και δεν υπάρχει πανάκεια για καμία χώρα ή αντιγραφή ενός συστήματος από μία χώρα σε άλλη. Υπάρχουν πολυάριθμες μελέτες, εγχώριες και διεθνείς, που εξετάζουν κάθε πτυχή όλων των συστημάτων. Εκτός, όμως, από την μαθηματική ανάλυση του προβλήματος, είναι γεγονός ότι η επιλογή συστήματος συσχετίζεται και με τον πολιτισμό και τις αξίες κάθε λαού.
Έτσι, λοιπόν, για την υπεράσπιση της πρόσφατης μετατροπής της επικουρικής σύνταξης για τους νέους ασφαλισμένους από διανεμητική και κεφαλαιοποιητική, ακούστηκε από τον επικεφαλής οικονομικό σύμβουλο του πρωθυπουργού Αλέξη Πατέλη: «Σταματάμε να παίρνουμε τα λεφτά των νέων και να τα δίνουμε στους ηλικιωμένους στην συμπληρωματική, την επικουρική». Στο ίδιο μοτίβο και οι δηλώσεις του υπουργού Γιώργου Γεραπετρίτη: «Να πάψει το κράτος να παίρνει λεφτά των νέων να τα δίνει στους ηλικιωμένους!».
Ο ίδιος ο πρωθυπουργός στις 12 Σεπτεμβρίου, στο πλαίσιο της ΔΕΘ (Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης) 2021, μας είπε: «Θεωρώ ότι ήταν μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία για τους νέους. Θα καταλάβουν δηλαδή ότι εφόσον ασφαλιστούν θα έχουν έναν ατομικό κουμπαρά, στον οποίο θα βλέπουν τις αποταμιεύσεις, θα ξέρουν ότι αυτές ανήκουν σ’ αυτούς και δεν θα χρησιμοποιηθούν για τις συντάξεις των πατεράδων ή των γιαγιάδων τους».
Να σας πω την αμαρτία μου, εγώ δεν καταλαβαίνω αν οι παραπάνω δηλώσεις επιτυγχάνουν να μιλήσουν υπέρ του κεφαλαιοποιητικού συστήματος. Βλέπεις, η δικιά μου η γενιά ξεκίνησε με πήλινους κουμπαράδες και κατέληξε σε σιδερένιους. Άσχετα, όμως, από το υλικό κατασκευής του κουμπαρά, μας μάθαιναν πάντα να τον ανοίγουμε για να βοηθήσουμε τους γονείς μας, τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας. Όταν όλοι αυτοί θυσίαζαν τα πάντα για να μας μεγαλώσουν, να μας μορφώσουν, να μας σταθούν σε κάθε δύσκολη στιγμή, το λιγότερο που μπορούσαμε να τους προσφέρουμε ήταν ο κουμπαράς μας. Ας μην μιλήσω για τις αξίες της αρχαίας και της νεοελληνικής γραμματείας. Αιώνες τώρα, εμείς οι Έλληνες, δεν δίναμε αξία σε κουμπαράδες. Και προσπαθούσαμε πάντα να ξεχωρίζουμε την αξία από την τιμή.
Δεν ξέρω αν τελικά έχει δίκιο ο Τενεσί Ουίλιαμς, όταν είπε ότι «Μπορείς να είσαι νέος χωρίς λεφτά, αλλά δεν μπορείς να είσαι γέρος χωρίς λεφτά», αλλά αν δεν μπορούν οι γονείς, οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας να έχουν πρόσβαση και στον κουμπαρά μας, τότε πόσο ασφαλείς μπορούν να νιώσουν; Κι αν στο κάτω-κάτω, το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης δεν μας παρέχει ασφάλεια, τότε τί στο καλό σύστημα ασφάλισης είναι; Κι αν αυτό δεν γεμίζει τα μελλοντικά γηρατειά σου με Αμφιβολίες πολλές, Αμφιβολίες τρελές, δεν ξέρω τι άλλο μπορεί.
Αθώος, λόγω Αμφιβολιών