Του Γιάννη Κουτσούμπα

Στα παλιά τα χρόνια το πρωί της παραμονής οι νοικοκυρές έφτιαχναν κουλουράκια και πίτες, καθάριζαν το σπίτι, τις αυλές και τα σοκάκια, για να περάσει ο παππάς. Κατά το έθιμο περνούσε σε όλο το χωριό, αγίαζε τους ανθρώπους, τα σπίτια , τις εγκαταστάσεις, τους στάβλους και τα ζώα.

Στην πόλη ο κάθε παπάς, στην ενορία του, αγίαζε όλους τους ανθρώπους, τα σπίτια, και τα ζώα. Με τον αγιασμό έφευγαν οι καλικάντζαροι και τα παγανά τα κακά δαιμόνια. Όταν τελείωνε, οι νοικοκυραίοι έριχναν σε ένα δοχείο [κατσαρόλι] με αγίασμα ένα νόμισμα [δίδραχμο η τάλιρο η δεκάρικο]. Το έθιμο αυτό διατηρείται και στις μέρες μας. Την ημέρα της γιορτής των Θεοφανείων όλοι πήγαιναν στην εκκλησία και σε παγούρια, μπουκάλια, κανάτια, έβαζαν αγιασμένο νερό. Το έθιμο διατηρείται μέχρι σήμερα. Το παραδοσιακό φαγητό των Θεοφανείων είναι τα ψάρια. Λέει ο λαός: «όσο λέν τον Ιορδάνη/ βάλε ψάρια στο τηγάνι».
Στην Άρτα έψαλλαν τα κάλαντα πολύ πρωί των Φώτων. Τα παιδιά έβγαιναν στις γειτονιές, έλεγαν τα κάλαντα για τα Φώτα και μάζευαν χρήματα: «Σήμερα τα Φώτα και ο φωτισμός/ και χαρά μεγάλη των χριστιανών/ περπατεί η κυρά μας η Παναγιά/ με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα/ Σπάργανα βαστάει κερί κρατεί/ και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί/ Άγιε Ιωάννη και Πρόδρομε/ θέλεις να βαφτίσεις Θεού παιδί;/ Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ/ και τον Κύριό μου παρακαλώ!/ Εδώ που τραγουδάμε εμείς/ πέτρα να μη ραγίσει/ κι ο νοικοκύρης του σπιτιού/ πολλούς χρόνους να ζήσει./ Να ζήσει χρόνους εκατό/ και να τους απεράσει/ και χίλια δυο πουκάμισα/ να ζήσει να χαλάσει./ Και του χρόνου!».
Την παραμονή των Φώτων ο παππάς κάνει αγιασμό για να φύγουν οι «καλικάντζαροι». Φεύγοντας λένε: «Φευγάστε και να φύγουμε/ κι έρχεται ο τραγόπαππας/ με το Σταυρό στα χέρια». Στην Άρτα παλαιότερα έριχναν τον Σταυρό στη δεξαμενή του υδραγωγείου. Σήμερα ο Αγιασμός των υδάτων γίνεται στο ιστορικό γεφύρι, στα νερά του ποταμού Αράχθου.
Όλα τα νερά αγιάζονται την μέρα των Φώ- των. Από την εκκλησία παίρνουμε το αγίασμα, κι από το αγιασμένο νερό πίνει όλη η οικογένεια και ραντίζουμε το σπίτι, τον κήπο, τα χωράφια και τα ζώα. Τα παλιά τα χρόνια οι νοικοκυρές την μέρα του Αι Γιαννιού άναβαν φωτιές στις γειτονιές έξω από το σπίτι τους και ράντιζαν με αγιασμένο νερό για να φύγουν τα κακά δαιμόνια, όσα δεν έφυγαν με την αγιαστούρα και με την βρεχτούρα του παπά.
Τα παλιά γραφικότατα χριστουγεννιάτικα έθιμα, όπως τα ξέραμε κι όπως τα ζήσαμε, καθώς και όλες οι γιορταστικές εκδηλώσεις μαζί με το κόψιμο της βασιλόπιτας και το πρωτοχρονιάτικο γιορτάσι που ήταν τα μοναδικά μέσα ψυχαγωγίας των ανθρώπων της περασμένης εποχής και συγκινούσαν αφάνταστα την ψυχή των παιδιών της υπαίθρου, έχουν χάσει την παλιά ελκυστική τους δύναμη και τον παλιό γιορταστικό τους χαρακτήρα. Τώρα το σκηνικό της Ζωής έχει αλλάξει. Νέοι καιροί, νέοι άνθρωποι, νέα ήθη και έθιμα. Άλλωστε, έτσι προχωρεί η ζωή.
Λαϊκοί στίχοι: Οι καλικάντζαροι
Χριστός >γεννάται σήμερα/ Σε μια γωνιά στη γη μας/ Θα ρθούν και οι καλλικάτζαροι/ Να μείνουνε μαζί μας
Πανούργιοι θα ρθούν σιωπηλοί/ Απ’ τα κρυφά να μπούνε/ Να κάτσουν γύρω στην φωτιά/ Σταλιά να ζεσταθούνε.
Μαμά, γιαγιά το ξέρουνε/ Γι’ αυτό καρφιά, λιβάνι/ Η κάθε μια βουτά νωρίς/ Και στην φωτιά τα βάνει.
Δεν θα καθίσουνε πολύ/ Ημέρες δέκα μόνο/ Μα σαν ιδούνε τον παπά/ Φόρτωνε να φορτώνω…
Τ’ άσχημα γαϊδουράκια τους/ Και λίγα έπιπλα τους/ Φορτώνουν γρήγορα σφιχτά/ Και φεύγουν παν καλλιά τους.
Τα ρέματα για δρόμους των/ Πατούν χωρίς φανάρι/ Φοβάνται μη τους πάρουνε/ Οι ιερείς χαμπάρι.
Φοβάνται την βρεχτούρα τους/ Κι’ αυτό το καλυμαύχι/ Φοβάνται φεύγουν, φεύγουνε/ Μήπως κανείς την πάθη…
* Ο Γιάννης Κουτσούμπας είναι καθηγητής Φυσικής Αγωγής, πρώην πρόεδρος του Συλλόγου “ΣΚΟΥΦΑΣ”