Χάνια σαν οδικοί σταθμοί Γιάννινα – Φιλιππιάδα – Άρτα -Πρέβεζα

Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τον αγαπητό φίλο Θύμιο Ρέντζιο για την πολύτιμη βοήθεια του.
Τα χάνια (εκτός πόλεων) στην ουσία, όπως και τα Καραβάν σεράγια, είναι οδικοί σταθμοί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας που λειτουργούσαν και ως πανδοχεία. Βρίσκονται σε αποστάσεις μεταξύ 10 έως 12 ώρες, όσο η χρονική αντοχή των αλόγων που έπρεπε να αλλαχθούν ή να ανανεωθούν με τροφή και ξεκούραση.
Η κύρια διαφορά των καραβάν-σεραγιών από τα χάνια (αναφέρονται και ως Kurşunlu-χάνια), με τα οποία έμοιαζαν σε μεγάλο βαθμό, μπορεί να εντοπιστεί στην παροχή ποιοτικότερων υπηρεσιών (διαμονή, διατροφή, κα) και στο γεγονός ότι στον χώρο τους διεξάγονταν εμπορικές δραστηριότητες.
Το όνομα KurşunluHanı, έφεραν και πολλά καραβάν-σεράγια. Τα συνηθέστερα χάνια στους επαρχιακούς δρόμους ήταν απλά μονώροφα ή διώροφα οικοδομήματα με μεγάλους αύλειους χώρους. Χρησίμευαν ως πρόχειρα πανδοχεία με ένα καπηλειό, σταύλο και ένα μεγάλο δωμάτιο στον επάνω όροφο. Σε αντίθεση με τα ΚαραβάνΣεράϊ, τα οποία ήταν στην ουσία ευαγή ιδρύματα, τα χάνια ήταν ιδιωτικά.
Οι ιδιοκτήτες ονομάζονταν χανιτζήδες και οι υπάλληλοι που ήταν υπεύθυνοι για τα ζώα ήταν οι «αχουρατζήδες», ενώ στο καπηλειό και μαγειριό θα έβρισκε κανείς του «μαυρογόνατους» λόγω των μαύρων μάλλινων περικνημίδων που φορούσαν.
Στην Ήπειρο ιδιοκτήτες από χάνια ήταν Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι. Τον 19ο αιώνα τα περισσότερα χάνια τα συναντάμε στην περιοχή της σημερινής Φιλιππιάδας, στο λεγόμενο τμήμα του Καρβασαρά. Αναφέρω ενδεικτικά πως φεύγοντας από τα Ιωάννινα για να πας στην Άρτα είτε από Πέντε Πηγάδια είτε από την κοιλάδα του Λούρου, θα συναντούσες σαν ταξιδιώτης τα παρακάτω χάνια: Αρχίζουμε από τον Άγιο Δημήτριο. Μετά το λεγόμενο Ζήτα ήταν το Χάνι του Κοκολιά. Συνέχιζαν Εμίν Αγά,
Χάνια Βυρού (Χάνια Τερόβου),Χάνι Κουκλεσίου, Κερασόβου ή Χαρειδιν πασά και μετά Φιλιππιάδα.
Από την παλιά αρτηρία, μετά τον Άγιο Δημήτριο, είχαμε: 1. Χάνι Φουάτ μπέη. 2. Χάνι Μπουράτσια (σήμερα το χωριό αυτό λέγεται Αγία Τριάδα). 3. Χάνι Πέντε Πηγάδια. 4. Χάνι Καρβασαρά (Γοργόμυλος) που λέγεται ότι αρχικά ήταν παλιό φρούριο.5.Χανόπουλο. 6. Άρτα (το πρώτο που συναντούσες ήταν το χάνι του Μιχάλη).
Ερχόμενοι από Πρέβεζα για Φιλιππιάδα – Ιωάννινα: 1. Χάνι του Λούρου (*αναφέρεται από τον Πουκεβίλ σαν Χάνι του Αλή πασά). Αν ταξίδευε κανείς μέσω Κάτω Λάκκας συναντούσε: 2. Χάνι του Καντζά. Στο χάνι αυτό έγιναν εργασίες επιδιόρθωσης-ανακατασκευής στα τέλη του 19ου αιώνα σύμφωνα με το αρχείο Καραπάνου και μάλιστα ο ιδιοκτήτης προσπαθούσε να μην πληρώσει τους εργάτες. 3. Άγιος Σάββας Μπουλμετίου (σημείωση Γαλατάς), κοντά στο ομώνυμο ξωκλήσι και στη βρύση. Επρόκειτο για οργανωμένο συγκρότημα, από το οποίο μέχρι πριν από λίγα χρόνια διακρίνονταν ερείπια περιμαντρωμένου οικοδομήματος με πηγάδι στο προαύλιο, λιθόστρωτο και ερείπια στάβλων για άλογα.
Μέσω γέφυρας Καλογήρου: 1. Χάνι της Πέτρας ή Χάνι Κατσάνου. Για την Φιλιππιάδα κάνει λόγο για τα χάνια της ο Γερμανός γεωλόγος Alfred Philippson. Εδώ μάς είναι γνωστά τρία χάνια: 1.Χάνι Πουλίση,το κτήριο υπάρχει ακόμη.2. Χάνι Τσουμάνη, ενώ πρέπει να υπήρχε και τρίτο με βάση τον Φίλιππσον.
Να αναφέρω πως τα δύο αρχαιότερα χάνια της περιοχής που ανέφερα και συναντιούνται στις φιλολογικές πηγές είναι:1. Σαλαώρας (Καρβασαρά), 2. ΙμαρέτΑρτας. 3. Καπού Αγά Μουλιανά (Γοργόμυλος).