Είναι κακός ο πολιτικός που αποποιείται τις δικές τους ευθύνες και τις μεταθέτει αστόχαστα στις πλάτες των πολιτών. Πρώτιστο μέλημα του πολιτικού είναι ο αυτοέλεγχος και η αυτοκριτική, που έχουν ως θεμέλιό τους το βαθύ αίσθημα της ατομικής ευθύνης. Το ερώτημα σε κάθε περίπτωση δεν είναι σε τι έφταιξε ο πολίτης. Το ερώτημα είναι σε τι έφταιξε ο πολιτικός και η διοίκηση που βρίσκεται υπό τη δική του επίβλεψη.
Είναι κακός ο δάσκαλος εκείνος που μαλώνει και δέρνει τα παιδιά όταν μιλούν μεταξύ τους στην αίθουσα, γιατί δεν καταλαβαίνουν -ή δεν τα νοιάζει να μάθουν- αυτά που τους λέει. Κι είναι κακός, επίσης, ο διευθυντής που τιμωρεί τα παιδιά όταν ατακτούν στην τάξη ή στην αυλή, ενώ θα έπρεπε να τιμωρήσει το δάσκαλο που δε φροντίζει και δε νοιάζεται να ασκήσει σωστά το έργο του, όπως επιτάσσει το λειτούργημά του, για να μην ατακτούν τα παιδιά είτε εντός είτε εκτός τού μαθήματος. Οι εξαιρέσεις υπάρχουν, φυσικά, αλλά ο κανόνας δεν παύει να είναι κανόνας, όπως τον ορίζουν οι αρχές της παιδαγωγίας. Με βασικότερη πως κέντρο της όλης διαδικασίας αποτελεί το παιδί και η δική του πρόοδος.
Στα δημοκρατικά πολιτεύματα κέντρο και κυρίαρχη αξία ζωής είναι ο πολίτης. Οι εκλεγμένοι οφείλουν να σέβονται τον πολίτη και να μεριμνούν με κάθε τρόπο και κάθε μέσο για την ασφάλειά του και την ευημερία του. Γιατί σ’ αυτόν στηρίζονται. Αυτός με την ψήφο του τους αναδεικνύει στα ανώτατα αξιώματά τους κι εμπιστεύεται σ’ αυτούς τη ζωή του. Αλλά και με το δικό του μόχθο κινούνται οι μηχανές της διοίκησης και της παραγωγής αγαθών.
Είναι, κατά συνέπεια, κακός ο πολιτικός εκείνος που αποποιείται τις δικές τους ευθύνες για τις οποιεσδήποτε αρρυθμίες και τις μεταθέτει αστόχαστα στις πλάτες των πολιτών. Πρώτιστο μέλημα του πολιτικού είναι ο αυτοέλεγχος και η αυτοκριτική, που έχουν ως θεμέλιό τους το βαθύ αίσθημα της ατομικής ευθύνης. Το ερώτημα σε κάθε περίπτωση δεν είναι σε τι έφταιξε ο πολίτης. Το ερώτημα είναι σε τι έφταιξε ο πολιτικός και η διοίκηση που βρίσκεται υπό τη δική του επίβλεψη.
Η δημοκρατία δεν μπορεί να θεωρεί συλλήβδην ανώριμο και ανέμελο τον πολίτη. Γιατί στην περίπτωση αυτή ομολογεί πως το πολίτευμα στηρίζεται σε σαθρά θεμέλια και είναι καταδικασμένο να καταρρεύσει. Ανώριμοι, εξάλλου, πολίτες σημαίνουν και ανώριμη κυβέρνηση, ανώριμη επομένως δημοκρατία. Εκτός αν μια κυβέρνηση θεωρεί ώριμους τους πολίτες εκείνους που ψήφισαν τους δικούς της υποψήφιους και ανώριμους όλους τους άλλους! Αλλά όπως και να έχει, είναι ανεπίτρεπτο οι αιρετοί άρχοντες να εκφράζονται απαξιωτικά για τους πολίτες και να αποφαίνονται πως αυτοί ευθύνονται για το ένα ή για το άλλο. Στην περίπτωση αυτή ομολογούν, εμμέσως πλην σαφώς, πως ανώριμοι και ανεύθυνοι είναι οι ίδιοι. Εξάλλου, αν δεν τους κάνουν οι πολίτες, κακώς ασχολούνται με την πολιτική.
Όταν, λοιπόν, καίγεται ο τόπος και οι φωτιές αργούν να σβήσουν, είναι ζήτημα απλής λογικής η πολιτεία να σπεύσει εγκαίρως με τα μέσα που διαθέτει και να αναλάβει με σοβαρότητα και χωρίς μεγάλα λόγια τις ευθύνες της, ώστε να πράξει στο ακέραιο αυτά που της αναλογούν. Στις κρίσιμες αυτές περιπτώσεις το ελάχιστο που απαιτείται είναι η σιωπή και η εκπόνηση σχεδίων, έστω και μέσα στις φλόγες των μαινόμενων μετώπων, με την προσδοκία του περιορισμού τους και την αγωνία να σωθεί ό,τι μπορεί να σωθεί. Οι φλυαρίες, οι άκαιρες δηλώσεις και οι πάσης φύσεως αυταρέσκειες γίνονται σύμμαχοι του κακού και αντίπαλοι του καλού. Και φέρνουν κατ’ ανάγκη στο νου την παροιμία πως «όποιος δε θέλει να ζυμώσει, όλη μέρα κοσκινίζει».
Συνιστά, κατά συνέπεια, σοβαρή ελαφρότητα κορυφαίοι παράγοντες της πολιτείας να τα βάζουν, από του βήματος μάλιστα της Βουλής, με τους πολίτες, χρησιμοποιώντας για το σκοπό τους τα πιο επίσημα μικρόφωνα του έθνους. Προφανώς κάποια σύγχυση ρόλων κυριαρχεί στο μυαλό τους, γι’ αυτό και εκτοξεύουν τέτοιες γραφικές και παιδαριώδεις ειρωνείες. Αμφιβάλλει κανείς πως ο πολίτης έχει δικαίωμα να απαιτεί και να διεκδικεί; Αμφιβάλλει κανείς πως αυτή είναι η φύση της δημοκρατίας; Ο πολίτης να αξιώνει και η πολιτεία να ανταποκρίνεται στις αξιώσεις του ή, τουλάχιστον, να δείχνει σεβασμό απέναντί τους, ακόμη κι αν είναι ακραίες ή διατυπώνονται με τρόπο ακραίο; Χρέος τού πολιτικού είναι να ακούει και να παρέχει αυτά που απαιτεί και διεκδικεί ο πολίτης. Γιατί απλούστατα, για να εξασφαλίσει τη στήριξή του δια της ψήφου, μοίρασε, αβασάνιστα μάλιστα, υποσχέσεις για ένα φωτεινότερο μέλλον! Υποσχέσεις, μάλιστα, που ξεπερνούν συνήθως τα όρια της πραγματικότητας και της κοινής λογικής.
ΥΓ: Έχει καταγραφεί ως ιδιαίτερο γνώρισμα των δικτατορικών καθεστώτων να αποφασίζουν οι δικτάτορες πως οι πολίτες συλλήβδην είναι ανώριμοι, γι’ αυτό και χρειάζονται μια περίοδο στέρησης της ελευθερίας τους, ώσπου ν’ αποφασίσουν πάλι οι ίδιοι οι δικτάτορες πως έχουν ωριμάσει οι πολίτες μέσα στη στέρηση και δικαιούνται μιαν, ελεγχόμενη συνήθως, ελευθερία… Η ελληνική κοινωνία έχει πείρα δικτατορικών συμπεριφορών συγκαλυμμένων με κοινοβουλευτικό μανδύα. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί.
* Ο Δημήτρης Βλαχοπάνος είναι
φιλόλογος και συγγραφέας