Στις 23 Αυγούστου 1791 άρχισε η εξέγερση των μαύρων δούλων στη νήσο Ισπανιόλα της Καραϊβικής (σημερινή Αϊτή και Δομινικανή Δημοκρατία), που οδήγησε στην κατάργηση του διατλαντικού εμπορίου δούλων.
Η επέτειος αυτή τιμάται από το 1998 ως «Παγκόσμια Ημέρα για την Υπενθύμιση του Δουλεμπορίου και της Κατάργησής του» («International Day for the Remembrance of the Slave Trade and its Abolition»). Είναι μια ευκαιρία για περίσκεψη και μελέτη των ιστορικών αιτίων, των μεθόδων και των συνεπειών αυτής της τραγωδίας για το ανθρώπινο γένος.
Δουλεμπόριο ονομάζεται το εμπόριο των δούλων. Οι δούλοι έχουν στερηθεί κάθε προσωπική τους ελευθερία καθώς και κάθε δικαίωμα τους σαν άνθρωποι ενώ ταυτόχρονα γίνονται αντικείμενο αγοραπωλησίας. Δημιουργήθηκε παράλληλα με την εμφάνιση της δουλείας και είναι μια από τις παλαιότερες μορφές εμπορίου. Κατ´ επέκταση χαρακτηρίζεται και η μεταφορά παράνομων μεταναστών με σκοπό την οικονομική εκμετάλλευση τους. Στις μέρες μας, παρά τις προσπάθειες εξάλειψης του φαινομένου παρατηρείται ακόμα και σήμερα σε μερικές χώρες του κόσμου.
Το δουλεμπόριο έκανε την εμφάνιση του το 1510 στη Δυτική Αφρική με κύριο προορισμό των σκλάβων την Αμερική. Εκεί εργάζονταν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες χωρίς τις στοιχειώδεις συνθήκες διαβίωσης και υγιεινής. Από το 1580 και έπειτα ασχολήθηκαν με το δουλεμπόριο αρκετές πολιτισμένες χώρες της Ευρώπης όπως ήταν η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Γαλλία κα.
Στη Βόρεια Αμερική οι πρώτοι Αφρικανοί δούλοι κατέφθασαν το 1619 στην περιοχή Τζέιμσταουν στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ. Εκεί αναπτύχθηκαν μεγάλες καλλιέργειες αγροκτημάτων με αποτέλεσμα να χρειαστούν μεγάλο αριθμό δούλων που εισήγαγαν εξ ολοκλήρου από την Αφρική. Αυτό οδήγησε στην εξάρτηση των δούλων προς τους “ιδιοκτήτες” τους, οι οποίοι είχαν την δύναμη να καθορίζουν την ζωή και τον θάνατό τους. Από την πλευρά της η Βρετανία, ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα είχε αρχίσει την μεταφορά νέγρων παράλληλα με τα εμπορεύματα μέσα στα πλοία. Στην Νότιο Αμερική, η ζωή των μαύρων δούλων κατά το 19ο αιώνα ήταν για ακόμα μία φορά σκληρή. Οι λευκοί “ιδιοκτήτες” συμπεριφέρονταν βάρβαρα απέναντι στους Αφρικανούς δούλους τους και πολλές φορές τους περνούσαν από βασανιστήρια χωρίς ποτέ να έχουν νομικές κυρώσεις για τις πράξεις τους.
Το δουλεμπόριο της σύγχρονης εποχής επιβάλλεται σε εκατομμύρια ανθρώπους ανά τον κόσμο. Όμως πλέον συνηθίζεται να μην ονομάζεται με τον όρο “δουλεμπόριο” με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να μην γνωρίζουν την ύπαρξη του. Εμφανίζεται με διάφορες μορφές, όπως εμπόριο λευκής σάρκας, καταναγκαστική εργασία, δανειοληψία χρέους, παιδική δουλεία (εκτιμάται ότι πέντε εκατομμύρια παιδιά βρίσκονται στη δουλεία παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου), παιδικός καταναγκαστικός γάμος, οικιακή δουλεία, δουλεία στις αλυσίδες εφοδιασμού.
Σύμφωνα με τις εκθέσεις των αρμόδιων οργανισμών, 20,9 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται στη σύγχρονη δουλεία σε ολόκληρο τον κόσμο εκ των οποίων τα 5.5 εκατομμύρια είναι παιδιά. Ειδικότερα 11,7 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε δουλεία στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού, κυρίως σε εργατικό δυναμικό, 3,7 εκατομμύρια στην Αφρική, 1.6 εκατομμύρια στη Λατινική Αμερική, 1,5 εκατομμύριο στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Από τις ίδιες εκθέσεις προκύπτει ότι 14,2 εκατομμύρια θύματα δουλείας αξιοποιούνται στις οικονομικές δραστηριότητες, ενώ 4.5 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάζονται σε σεξουαλική εκμετάλλευση. Το 98% των ανθρώπων που διακινούνται για σεξουαλική εκμετάλλευση είναι γυναίκες και κορίτσια.
Όλα αυτά συμβαίνουν όταν υποτίθεται ότι στις μέρες μας έχει εκλείψει η δουλεία και ο σύγχρονος πολιτισμός, με τη χριστιανική ηθική και διδασκαλία να κυριαρχούν σε μεγάλο μέρος της υφηλίου, δεν αποδέχεται ως φυσιολογικό το γεγονός ένας άνθρωπος να μπορεί να γίνεται αντικείμενο αγοραπωλησίας από άλλους συνανθρώπους του. Τι κι αν η συναλλαγή δεν γίνεται πλέον νόμιμα με συμβόλαια και δημόσιες προσφορές;
Η παράνομη διακίνηση, με τις νομότυπες ή νομιμοφανείς διαδικασίες μπορεί να έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί χωρίς να εθελοτυφλεί ότι δεν παρουσιάζει ομοιότητες η κατάσταση της δουλείας με την περίπτωση της παρακράτησης των διαβατηρίων από νεαρές κοπέλες ώστε να μη μπορούν να ξεφύγουν από τις συνθήκες αναγκαστικής εκμετάλλευσης στις οποίες τις υποβάλλουν οι σύγχρονοι δουλέμποροι!
Αναρωτιέται κανείς πώς γίνεται και δεν ευαισθητοποιείται η πλειοψηφία της κοινωνίας μας από αυτό το φαινόμενο, πώς γίνεται και άνθρωποι υπεράνω πάσης υποψίας διακινούν με αρκετά μεγάλη άνεση ανθρώπινες ψυχές, τη στιγμή κατά την οποία (ειδικά αν λένε ότι είναι και χριστιανοί) θα έπρεπε να προστατεύουν το αγαθό της ανθρώπινης ζωής.
Πώς μπορεί το χρήμα, ο πλούτος και η λάμψη τους να κινητοποιεί τα χαμηλότερα ένστικτα αυτών των ανθρώπων, πώς γίνεται η φτώχεια, η δυστυχία, η απελπισία και η απόγνωση να οδηγήσουν οποιονδήποτε σε πράξεις που, υπό κανονικές συνθήκες, δεν θα διανοούνταν να διαπράξει. Είναι προφανές πως χρειάζεται ακόμα πολύς αγώνας στο επίπεδο της νοοτροπίας, αλλά, κυρίως, της καταπολέμησης των γενεσιουργών αιτίων για να πάψουν να τίθενται ερωτήματα όπως αυτά.
Στην Ελλάδα η πολιτεία έχει ήδη ξεκινήσει έναν αγώνα, με όλα τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που διαθέτουν οι κρατικές δράσεις (γραφειοκρατικά κωλύματα, νομοθετικές αβλεψίες, ελλιπής χρηματοδότηση κλπ), ενώ κρατικά ιδρύματα και ΜΚΟ δραστηριοποιούνται έντονα προς αυτόν τον τομέα. Οι απλοί πολίτες, όμως, τι μπορούμε να κάνουμε; Το να ενημερωθούμε σχετικά με το θέμα είναι ένα πρώτο βήμα, δεδομένου ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που δεν έχει την προβολή που έχουν άλλες δραστηριότητες ανάλογης υφής, όπως για παράδειγμα η καταπολέμηση της μάστιγας των ναρκωτικών.
Από εκεί και πέρα, θα πρέπει να αναλογιστούμε όλοι τις ευθύνες μας, δεδομένου ότι όπως τονίζει ο Εκτελεστικός Διευθυντής του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, κ. Αντόνιο-Μαρία Κόστα, «είναι νοσηρό ότι στον 21ο αιώνα συντάσσουμε μια έκθεση για το δουλεμπόριο. Οφείλουμε να κάνουμε πολλά περισσότερα για την προστασία των θυμάτων εμπορίας, να αυξήσουμε το ρίσκο για τους εμπόρους και να μειώσουμε τη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται από τους σύγχρονους σκλάβους».