Αυτό που συνέβη με την Γέφυρα Πλάκας είναι εκπληκτικό. Η αναστήλωσή του επιλέχθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού για υποψηφιότητα στα Βραβεία Ευρωπαϊκής Κληρονομιάς «Europa Nostra» και τα κατάφερε. Κατέκτησε το πολυπόθητο βραβείο, προκαλώντας ικανοποίηση σ’ όλους όσοι εργάστηκαν για να το δούμε ξανά όρθιο και ζωντανό.
Ένας απ’ αυτούς είναι και ο καθηγητής του ΕΜΠ (Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο), συμπατριώτης μας, Δημήτρης Καλιαμπάκος, που ευαισθητοποιήθηκε από την πρώτη στιγμή όταν είδε το γεφύρι γκρεμισμένο από τα ορμητικά νερά του Αράχθου ξημερώματα της 1ης Φεβρουαρίου 2015. Είναι επίσης απ’ αυτούς που, πέραν της τότε πολιτικής ηγεσίας, πρωτοστάτησε στον συντονισμό και την ανάληψη πρωτοβουλιών, έχοντας προφανώς κατά νου πως θα ήταν ουσιαστική η συμβολή της επιστήμης μέσω του ΕΜΠ.
Πράγματι, το ΕΜΠ μελέτησε εις βάθος την τεχνική του Πραμαντιώτη πρωτομάστορα Κώστα Μπέκα και σεβόμενο απόλυτα τις γνώσεις του στην κατασκευή πέτρινων γεφυριών, έδωσε το αποτέλεσμα που όλοι σήμερα θαυμάζουμε και το οποίο εντυπωσιάζοντας τους μετέχοντες στην επιτροπή αξιολόγησης των βραβείων της «Europa Nostra», υποκλίθηκαν στο επίτευγμα της χώρας μας. Επίτευγμα καθώς πέτυχαν παράλληλα και την αναβίωση της παραδοσιακής πέτρινης γεφυροποιίας.
Ο «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» θέλοντας να τιμήσει την επιστημονική παρέμβαση για την αναστήλωση του σπάνιου μνημείου, απευθύνθηκε στον Δημήτρη Καλιαμπάκο, σ’ αυτή την κορυφαία στιγμή της Ευρωπαϊκής διάκρισης.
Ερ: Πόσο δύσκολη υπήρξε η αναστήλωση της Γέφυρας Πλάκας;
Απ: Η αναστήλωση του Γεφυριού της Πλάκας είναι η μεγαλύτερη αναστήλωση πέτρινου γεφυριού στα Βαλκάνια, και ίσως στον κόσμο.
Η πολυπλοκότητα του έργου μάλλον δεν γίνεται αντιληπτή με την πρώτη ματιά, στην εποχή των μεγάλων επιτευγμάτων που όλα μοιάζουν δυνατά. Η δυσκολία οφείλεται στο ότι ηθελημένα παραιτηθήκαμε από βασικές κατασκευαστικές δυνατότητες της σύγχρονης εποχής, προσπαθώντας να εφαρμόσουμε όσο πιο πιστά την τεχνική των παλιών μαστόρων. Έτσι, για παράδειγμα, το Γεφύρι της Πλάκας δεν έχει ούτε ένα κιλό μέταλλο παραπάνω απ’ αυτό που χρησιμοποίησε ο πρωτομάστορας.
Κι ακόμη: Η μαστορική τέχνη των πέτρινων γεφυριών, ειδικά των μεγάλων, σε σημαντικό βαθμό έχει χαθεί. Έπρεπε, λοιπόν, από τα συντρίμμια να διαβάσουμε σωστά, πολλές φορές να υποθέσουμε σωστά, ποια ήταν η τεχνική αυτή ώστε να την αναπαράγουμε. Έτσι, η αναστήλωση αυτή εντάσσεται στην πειραματική αρχαιολογία, μια που εφαρμόζοντας την ίδια παλιά τεχνική, όπως την αποκρυπτογραφούμε σήμερα, ελέγχουμε την ορθότητα των υποθέσεών μας. Προφανώς, και άλλοι πολλοί λόγοι έκαναν το έργο πολυσύνθετο και δύσκολο, αλλά ας μείνουμε προς το παρόν στην τεχνολογική πρόκληση.
Ερ: Πόσο «ίδιο» είναι το αναστηλωμένο Γεφύρι της Πλάκας;
Απ: Το αναστηλωμένο Γεφύρι της Πλάκας δεν μοιάζει μόνο εξαιρετικά με το παλιό, γιατί έχει με ακρίβεια χιλιοστού τις ίδιες διαστάσεις, ακόμη και την «καμπούρα» του, χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό οι ίδιες πέτρες κλπ. Είναι το ίδιο Γεφύρι, αφού ακολουθήθηκε πιστά η τεχνική κατασκευής του.
Για παράδειγμα, θα ήταν απλό για μας να ακολουθήσουμε την σύγχρονη γεφυροποιία, φτιάχνοντας πχ έναν μεταλλικό σκελετό, και στη συνέχεια να τον «ντύσουμε» με πέτρα ώστε να μοιάζει ίδιο. Αλλά αυτό θα ήταν μόνο ένα οπτικό αντίγραφο. Τώρα το Γεφύρι της Πλάκας αναμετριέται με τον Άραχθο και τον χρόνο ακριβώς με τις ιδιότητες με τις οποίες το προίκισε ο Μπέκας. Αυτή ήταν η μεγάλη πρόκληση, αυτό και το μεγάλο επίτευγμα της αναστήλωσης. Το βραβείο της Europa Nostra έρχεται ως αποτέλεσμα της αναγνώρισης αυτού του επιτεύγματος.
Ερ: Φτάσαμε, λοιπόν, στο «αίσιο τέλος» για την αναστήλωση του Γεφυριού;
Απ: Ναι, μπορούμε να το πούμε αυτό. Η σημαδιακή μέρα ήταν η 15η Ιανουαρίου του 2020, όταν άρχισε το ξεκαλούπωμα του Γεφυριού. Το Γεφύρι στάθηκε όρθιο, αγέρωχο, ξανά στη θέση του. Δοκιμάστηκε ήδη και δυο χειμώνες.
Κατά τη γνώμη μου χρειάζεται κάτι ακόμη, πολύ σημαντικό: Δίπλα στο Γεφύρι υπάρχουν τα μεγάλα θραύσματα του Γεφυριού που διασώθηκαν. Αυτά είναι πολύτιμα κειμήλια της ιστορίας μας, που μπορούν, επιπροσθέτως, να τροφοδοτήσουν περαιτέρω την επιστημονική έρευνα για την παραδοσιακή τέχνη των μαστόρων. Πρέπει να συλλεχθούν προσεκτικά και να εκτίθενται σ’ ένα υπαίθριο μουσείο δίπλα στο Γεφύρι. Κι ακόμη, χρειαζόμαστε ένα μουσείο του Γεφυριού, με όλη την ιστορία του, συμπεριλαμβανομένης και της αναστήλωσής του.
Τέλος, τα «μάτια μας εκατό» στα παλιά γεφύρια μας. Η αναστήλωση του Γεφυριού της Πλάκας αποκτά την πλήρη σημασία της όταν οδηγήσει στο να αντιληφθούμε την σπουδαιότητα των παλιών πέτρινων γεφυριών και να αλλάξουμε την συμπεριφορά μας απέναντί τους. Τα ολέθρια λάθη του παρελθόντος δεν πρέπει να επαναληφθούν.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΠΑΣ
