Είναι τα μικρά προσκυνητάρια, σκόρπια σε όλη τη χώρα, που στολίζουν δρόμους και παράδρομους. Μια Ελληνική κουλτούρα θρησκευτικής αντίληψης με τη βοήθεια της λαϊκής τέχνης. Μικρά θυμητάρια ως μάρτυρες πίστης, που αποτελούν κομμάτι της πολιτιστικής Ιστορίας μας. Μικρές δεήσεις στον τόπο που χάθηκαν αγαπημένοι, μοιρολογήματα, τάματα, οράματα πιστών, έκφραση ευχαριστιών, αίτηση για ευλογία και βοήθεια.
Μοναχικά και ξεκομμένα, ανεμοδαρμένα και θαλασσοδαρμένα. Βαμμένα με το λευκό τού ασβέστη τα περισσότερα, για να σκεπάζει το μαύρο της ψυχής κάποιας πονεμένης μάνας. Χωρίς να μοιάζουν μεταξύ τους, είναι όμορφα ενταγμένα στο περιβάλλον, και η εικόνα τους πάντα μας είναι ελκυστική. Κουβαλούν όλες τις πληγές του χρόνου πάνω τους, καπνισμένα στο εσωτερικό τους, με ξεθωριασμένους Αγίους και φορτωμένα ταξίματα. Κάποια τυχερά γεύονται τις μυρωδιές του βασιλικού, του δεντρολίβανου, της δάφνης και μοσχοβολούν από κερί και λιβάνι.
Το καντήλι τους ανάβει τακτικά. Ο τουρίστας θα εντυπωσιαστεί από την παρουσία τους, o ντόπιος διαβάτης θα σταματήσει να κάνει το σταυρό του, να του διεγείρουν το θρησκευτικό συναίσθημα και να του δημιουργήσουν την ανάγκη να προσκυνήσει, για να ελαφρύνει η καρδιά του, να ηρεμήσει η ψυχή του, εναποθέτοντας μέρος από το φορτίο του στα πόδια του Λυτρωτή. Η μαυροφορεμένη γυναίκα σιωπηλή και με κατάνυξη θα κάνει ένα βιαστικό μνημόσυνο χωρίς παπά. Κι ο αυτοκινητιστής θα κόψει ταχύτητα για το συμβολικό σημείο του σταυρού. Είναι οι προσωπικές στιγμές των ανθρώπων που δεν δικαιούμαστε να τις διαταράξουμε. Είναι η ώρα της ψυχικής ανάτασης.
Δεν ήταν στις προθέσεις μου να εξαντλήσω το θέμα παρουσιάζοντας τη μορφή τους ως μια μακάβρια εικόνα απώλειας ζωής η οδόσημα κινδύνου. Στην πολιτισμική τους εικόνα ήθελα να αναφερθώ. Πριν μας κατακλύσουν οι εκατόμβες των νεκρών από αυτοκινητιστικά ατυχήματα στους εθνικούς δρόμους, δημιουργώντας μια ανάγκη μνήμης αποτυπωμένη πάνω τους, άλλοι λόγοι προηγήθηκαν και τα καθιέρωσαν ως μνημεία εσωτερικής ανάγκης: ευγνωμοσύνη για κάποια ευεργεσία που πραγματοποίησε ο Άγιος, αφιερώματα στη μνήμη γενναίων προγόνων με ιστορική δράση, ιεροί χώροι ως μικρά ξωκλήσια με αμυντικό ρόλο για μαχαλάδες και οικισμούς.
Κι ο θρησκευτικός τουρισμός στις αρχικές του μορφές εκφράστηκε έντονα μέσα από τέτοιες κατασκευές. Έγιναν δείκτες με σκοπό να κατευθύνουν τους επισκέπτες στα μοναστήρια. Δηλαδή, μεσολαβητές. Η θέα και μόνο από ένα καλοχτισμένο εικόνισμα του δρόμου ήταν διαφήμιση της περιοχής. Ο εμφύλιος πόλεμος άφησε κι αυτός τα σημάδια του, υψώνοντας θύμησες τραγικές σε υψώματα και σταυροδρόμια. Τέλος, άπειρες οικογενειακές δεήσεις δημιούργησαν ωραίες ζωγραφιές με ξεχωριστή αισθητική. Στην πορεία του χρόνου πολλά άλλαξαν ρόλο σε σχέση με τον αρχικό τους χαρακτήρα.
Τι είναι τελικά αυτά τα μικρά κτίσματα από πέτρα ή από μέταλλο; Σύμβολα θανάτου ή αποφυγής του; Σίγουρα είναι μνημεία ζωής και ισχυρές θύμησες για νέους κυρίως ανθρώπους που δεν πρόλαβαν να μεγαλώσουν «φεύγοντας» άδοξα. Είναι τα Ελληνικά εικονοστάσια του δρόμου και του χρόνου.