Η παράδοση μάς λέει ότι στα πολύ παλιά χρόνια ο Άμβρακος έκτισε στις βόρειες ακτές του Αμβρακικού κάστρο απόρθητο, στη θέση του ερειπωμένου σήμερα Φιδόκαστρου, χαρίζοντας στο κάστρο και στο οχυρωμένο πια λιμάνι το όνομά του.
Μα δε σταμάτησε εκεί. Προχώρησε στην ενδοχώρα κι όταν έφτασε στον τόπο που βρίσκεται η σημερινή Άρτα, έκτισε πόλη που κι αυτή, χάρη στον ιδρυτή της, ονομάστηκε Αμβρακία.
Σύμφωνα με άλλη παράδοση, ο γιος του Απόλλωνα, ο Μελανέας, που ήταν βασιλιάς των Δρυόπων πιεζόμενος από τους Δωριείς, που το 1100 πΧ κατέκλυσαν τον Ελλαδικό χώρο, ήρθε και κατέλαβε την Ήπειρο, έκτισε πόλεις και εγκατέστησε σ’ αυτές τους Δρύοπες. Την σημαντικότερη απ’ αυτές τις πόλεις την έκτισε στην θέση της σημερινής Άρτας και η κόρη του, η Αμβρακία, της έδωσε το όνομά της.
Η έρευνα απέδειξε ότι πράγματι η περιοχή της σημερινής Άρτας, στα παράλια και στο νότιο τμήμα της, πρωτοκατοικήθηκε από Θεσπρωτούς, στο βόρειο από τους Μολοσσούς και στον ορεινό όγκο των Τζουμέρκων εγκαταστάθηκαν οι τραχείς Αθαμάνες, οι οποίοι έδωσαν το όνομά τους και στο βουνό, Αθαμανικά όρη ή Τζουμέρκα.
Οι Θεσπρωτοί ίδρυσαν οχυρωμένο λιμάνι στην ακτή του Αμβρακικού και το ονόμασαν λιμάνι του Άμβρακου. Η ονομασία Αμβρακία ανήκει στους πολύ μεταγενέστερους Δρύοπες (10ος πΧ αιώνας), οι οποίοι έδιωξαν τους Θεσπρωτούς απ’ αυτά τα μέρη, έκτισαν την πόλη και την ονόμασαν Αμβρακία από το όνομα του λιμανιού.
Σύμφωνα με την μυθολογία, η αρχαία Αμβρακία που ήταν σημαντικό κέντρο της εποχής, έγινε «μήλον της έριδος» ακόμη και για τους αθανάτους: Τρεις θεοί καβγάδιζαν για το ποιος θα την έχει στην κατοχή του: Ο Απόλλων, η Άρτεμις και ο Ηρακλής. Οι τρεις τους είχαν ευεργετήσει την πόλη και κατά τη γνώμη τους δικαιωματικά την διεκδικούσαν.
Ο τόπος που έλαβε χώρα η διαμάχη ήταν η γειτονική Δρυοπίς, εκεί όπου κάποτε ο Ηρακλής έδειξε τη δύναμή του. Χτύπησε με το ρόπαλό του ένα βράχο και αμέσως ξεπήδησε ιαματικό νερό και έγιναν τα γνωστά από την αρχαιότητα «Λουτρά Ηρακλέους».
Σ’ αυτή την περιοχή βρίσκονται σήμερα τα Λουτρά Χανοπούλου. Στη διαμάχη, λοιπόν, κάλεσαν για κριτή έναν σοφό γέροντα, τον Κραγαλέα, ο οποίος έδωσε την πόλη στον Ηρακλή. Ο Απόλλωνας πικράθηκε τόσο πολύ μ’ αυτή την απόφαση που με ένα άγγιγμά του έκανε τον Κραγαλέα βράχο.
Έτσι, σύμφωνα με τον μύθο, εδώ έκανε ο Ηρακλής το 10ο άθλο του: Την αρπαγή των βοδιών του Γηρυόνη. Ο Γηρυόνης ήταν μυθικός βασιλιάς της Αμβρακίας, είχε τρία κορμιά, τρία κεφάλια, έξι πόδια και έξι χέρια, είχε και την εύνοια της Ήρας. Σύμφωνα με το μύθο είχε τόσα βόδια που γέμιζαν όλο τον κάμπο έως την θάλασσα. Ο τσοπάνος που τα φύλαγε είχε συμπαραστάτη ένα δικέφαλο σκυλί, τον Όρθρο.
Ο Ηρακλής αφού εξουδετέρωσε βοσκό και σκυλί πιάστηκε στα χέρια με το Γηρυόνη. Τελικά ο Ηρακλής μ’ ένα χτύπημα με πέτρα στο κεφάλι τον έριξε κάτω και με ένα βέλος μολυσμένο απ’ το αίμα της Λερναίας Ύδρας, τον τελείωσε. Άρπαξε τα βόδια και μετά από περιπέτειες τα πήγε στον Ευρυσθέα που τα θυσίασε στην Ήρα.
Πηγή προέλευσης άρθρου: Αριστείδης Σχισμένος, «Άραχθος, ο Θεοπόταμος της Ηπείρου», εκδόσεις ApirosHora, Αθήνα, 1η Ιανουαρίου 2002
