Το Ξενία της Άρτας γεννήθηκε στο σημείο συνάντησης του οικουμενικής σημασίας ιστορικού τόπου του Κάστρου, με το ελληνικό μοντέρνο και την τουριστική – πολιτιστική άνοιξη της μεταπολεμικής περιόδου.
Το Ξενία κατέστη δυνατό όταν, πράγμα σπάνιο αλλά όχι αδύνατο, το ελληνικό δημόσιο ταυτίστηκε με τη δημιουργική αρχιτεκτονική κοινότητα της εποχής στη βάση μιας σαφούς και βιώσιμης στρατηγικής. Οι αρχιτέκτονες, Διονύσης Ζήβας στη συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά και η εν γένει ομάδα του Άρη Κωνσταντινίδη στον ΕΟΤ, με τη σειρά τους, κοίταξαν με μάτια ορθάνοιχτα το «ταπεινό μαντρί ενός κτηνοτρόφου» και σ’ αυτό αναγνώρισαν μια νέα τεκτονική δομή και ένα διαχρονικό πρότυπο υπαίθριας κατοίκισης του ελληνικού τοπίου.
Είναι πολλά τα διδάγματα που ο Ζήβας ενδεχομένως άντλησε από τη στοργική όσο και εναργή, δυναμική και πνευματώδη, μοντέρνα και γεμάτη ζωή, σπουδή και επέμβαση στο ιστορικά φορτισμένο τοπίο της Άρτας και τη ζώσα τοπική παράδοση. Είναι πολλά αλλά η απαρίθμησή τους ας είναι έργο των κριτικών και ιστορικών της αρχιτεκτονικής στα διαρκή επιστημονικά fora.
Αυτό που εμείς ως ενεργοί πολίτες μπορούμε να κάνουμε είναι να σταθούμε μπροστά στο σύγχρονο αυτό αρχιτεκτονικό «ερείπιο»- μνημείο ταυτόχρονα της καλύτερης και της χειρότερης όψης του πολιτισμού μας, μνημείο τόσο του δημιουργικού ενθουσιασμού όσο και της καταστροφικής αδιαφορίας μας, και να αναδείξουμε το ίδιο καίριο ερώτημα που απάντησε, εξήντα σχεδόν χρόνια νωρίτερα από εμάς, ο μελετητής του σημαντικού αυτού έργου: Πώς να ερμηνεύσουμε ξανά την παράδοσή μας; Ποιά είναι σήμερα η παράδοση αυτή, στο βαθμό που πλέον, εκ των πραγμάτων, εμπεριέχει και το πώς η μοντέρνα γενιά του ’60 την προσδιόρισε και την επανέφερε στην επικαιρότητα τότε;
Αν το «Ξενία» της Άρτας, μια καταρχήν σεμνή αρχιτεκτονική έκφραση, κατέκτησε μια θέση αναγνωρίσιμη στην αρχιτεκτονική δοκιμιογραφία, αν το κτίριο αυτό έκανε περήφανους τους κατοίκους και ευτυχείς τους επισκέπτες της περιοχής, αυτό οφείλεται στη γενναία απλότητα με την οποία ο Ζήβας, ο ΕΟΤ, η τοπική κοινωνία του 1960 απάντησαν στο παραπάνω ερώτημα. Αν, αντίθετα, το ίδιο κτίριο αυτή τη στιγμή στέκει σχεδόν νεκρό, τούτο μας επιβάλλει να ξανασκεφτούμε, επιτακτικά και υπεύθυνα, τη στάση μας απέναντί του. Δεν πρόκειται για ζήτημα αφελούς ρομαντισμού. Δεν επιθυμούμε τη διατήρηση-τη συντήρηση ενός άδειου από ζωή μνημείου μιας άλλης-περασμένης εποχής. Ζητάμε και απαιτούμε να ενεργοποιηθεί ξανά-άμεσα το τεράστιο δυναμικό που κρύβει μέσα του ο ιστορικός αυτός πόλος του Ξενία Άρτας. Τι καινούριο μπορεί να προκύψει σήμερα εκεί; Οι πολίτες της Άρτας απευθύνουν ξανά σήμερα το ερώτημα αυτό στις αρμόδιες αρχές, την αρχιτεκτονική κοινότητα και τον ίδιο τους τον εαυτό._
*Ο Νίκος Πατσαβός, είναι Αρχιτέκτων, Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Μέλος Ελληνικού Τμήματος do.co.mo.mo
